felieton(strona 4/5)

Zdrowe kości, serce, żołądek i płuca przydają się w życiu, ale bogata wyobraźnia, dociekliwość, dobry gust i nawyk czytania wymagającej literatury przydają się nie mniej.

Państwowy Instytut Wydawniczy stanął na wysokości zadania i tuż po wręczeniu Nagrody Nobla Doris Lessing wydał jej dwie krótkie powieści: Piąte dziecko i Podróż Bena; dzieli je dwanaście lat, które upłynęły między jedną a drugą premierą, łączy – postać głównego bohatera, Bena.

Dopiero wyjęte z regałów w starym mieszkaniu, książki pokazały ile ich jest naprawdę. Podwójne rzędy, ukryte stosiki, skrytki w szafach ujawniły swoją niemalże zapomnianą zawartość.

Wszystko w tej książce podszyte jest kpiną. Ale jest to kpina subtelna, ba, chyba słowo „kpina” nie jest nawet odpowiednie, to taki smutnawy uśmieszek.

Od pewnego czasu kreuje się na siłę opozycję pomiędzy mną a Jasiem Kapelą, powtarza się do znudzenia o jakimś „słynnym konflikcie”, którego jednak jakoś nikt nie umie w sposób konkretny opisać.

Piszę o tym wszystkim, bo – nie wiem jak Państwu – strasznie trudno przychodzi mi czytanie różnych koszmarnych wierszydeł patriotycznych.

Obiecywałem w tytule, że będzie przewrotnie, i będzie. Miało być o świeżo wydanym dziele słynnego pisarza, jest o wydanym przed trzema laty mało znanym dziele mało znanej pisarki.

Zdrowy rozsądek podpowiada, że poeci i prozaicy nie powinni brać się za krytykę literacką, podobnie jak malarze nie powinni się parać krytyką artystyczną, a muzycy – muzyczną.

Osiecka, Kabaret Starszych Panów i Kaczmarski stanowią tylko pars pro toto tej grupy; trudno nie wspomnieć o innych „podkasanych”: o wcześniejszych: Lecu, Tuwimie, Słonimskim, o Piwnicy pod Baranami, Wojciechu Młynarskim, Januszu Kofcie, wreszcie o bardach obcych: Llachu, Brelu, Wysockim i Okudżawie.

Stapiając w jedno tekst i obrazy, Quignard, nierzadko sięgając po śmiałe i nieoczekiwane zestawienia, nieustannie wytrąca czytelnika z jego przyzwyczajeń.

Powieść Littella zbyt bogata jest, zbyt wielowątkowa, wielopiętrowa, zbyt otwarta na rozmaite odczytania, by odpowiedzieć na te pytania w kliku słowach.

Najbardziej jednak zwraca uwagę powszechność bicia we wszystkich epokach i krajach; jeśli gdzieś występowała koncepcja nietykalności cielesnej, to ograniczona była do ścisłej elity.

Myślę o tym w państwie, w którym od kilkudziesięciu lat dwa narody próbują mieszkać obok siebie i prowadzą ze sobą niekończącą się, wyniszczającą wojnę.

Wróciłem do hotelu w podławym nastroju; może dlatego, że po południu zaczął dąć hamsin – najpierw myślałem, że to jakaś dziwna mgła, ale zaraz poczułem drobniutki pustynny pył, bijący w oczy, nozdrza, usta (a hamsin sprowadza przecież zły humor i depresje).

Nieznani sprawcy wysadzili w powietrze kawałek pomnika Lenina przed petersburskim Dworcem Finlandzkim. Jeśli idzie o ścisłość: wysadzili w powietrze dolno-tylną część Wodza Rewolucji, pośladki Uljanowa.

Od pewnego czasu nie siedzimy w pieczarach i nader rzadko zajadamy na wpół surowe jelenie mięso, siedząc przy buzującym ogniu – pogaduchy odbywają się częściej przy rodzinnym stole.

Książka Stanišicia to nie tylko poruszająca narracja o dzieciństwie i wojennej traumie; to również książka napisana niezwykłym, frapującym językiem, czy raczej – na styku języków.

Coraz częściej w rozmowach z – o, Boże, jak to brzmi – młodzieżą mam zatem wrażenie obcości, bo różni nas nie tylko wiek, ale i mapa skojarzeń; tropy najzupełniej dla mnie oczywiste okazują się tajemnym językiem.

Coraz częściej zatem widzę siebie jak nieudolnego misjonarza, akwizytora czytelnictwa – i nawet nie to, że ludzie są nieuprzejmi, nie, są całkiem uprzejmi, patrzą na mnie niewidzącym wzrokiem jak na kogoś, kto chce im wcisnąć pościel z merynosów lub zestaw garnków.