dehnel(strona 3/4)

Chwin mówi, że Gdańsk to tysiącletnie miasto, które niemal od podstaw powstało za jego życia.

Od pewnego czasu nie siedzimy w pieczarach i nader rzadko zajadamy na wpół surowe jelenie mięso, siedząc przy buzującym ogniu – pogaduchy odbywają się częściej przy rodzinnym stole.

Książka Stanišicia to nie tylko poruszająca narracja o dzieciństwie i wojennej traumie; to również książka napisana niezwykłym, frapującym językiem, czy raczej – na styku języków.

Coraz częściej w rozmowach z – o, Boże, jak to brzmi – młodzieżą mam zatem wrażenie obcości, bo różni nas nie tylko wiek, ale i mapa skojarzeń; tropy najzupełniej dla mnie oczywiste okazują się tajemnym językiem.

W tych z pozoru oczywistych zapisach życia codziennego, głęboko, między wersami, czai się bardzo gorzki opis stalinowskiej rzeczywistości: nadzieja, że jeszcze uda się ocalić coś z przedwojennego taktu.

Można powiedzieć, że Życie. Instrukcja obsługi jest instrukcją do obsługi zarazem życia (w jego niezmierzonej obfitości i niezmierzonej groteskowości), rzeczy (w ich niezmierzonej obfitości i groteskowości) i literatury (w jej niezmierzonych możliwościach i zawrotnej pełni.

Jeśli sądziliście Państwo, że zniknął już ostatni młodopolski artysta-samozwańczy geniusz, niezrozumiany przez głupich i podłych filistrów, tępe masy, durnych krytykantów, idący pod prąd, ba, pod wszelkie prądy, nierozpoznany za życia, ale wielki jak duchowy galeon, unoszący się na falach czasu, to on trwa, on istnieje.

W 2001 roku Olga Tokarczuk wydała przepiękną Lalkę i perłę, teraz z kolei przez niejasne i kuszące pasaże Lalki przeprowadza nas w swoim Wokulskim w Paryżu Krzysztof Rutkowski (bądź co bądź, specjalista od paryskich pasaży).

Narrator tej książki jest jak wspaniała zjawa z innej epoki: sarmacko wielkopański, peerelowsko cwaniacki, pełnokrwisty, cielesny, namiętny – i kiedy opowiada o kobietach, i kiedy opowiada o przedmiotach.

I tu, jak się zdaje, dochodzimy do sedna: natchnienie, które jest po prostu efektem dobrze działającej wyobraźni, właściwej wszystkim dzieciom, a przez większość dorosłych ludzi (niesłusznie, jak się sądzę) traktowanej jako zbędne rojenia, „głupie myśli” – to dopiero początek.

Czy mamy zaczynać każdą nową stronę od głębokiej zadumy nad sprawami świata tego i tamtego (choćbyśmy akurat tłumaczyli komiks albo pisali reporterską książkę o sztabie wyborczym Obamy)? Siedzieć przy stole z poważnymi minami i dyskutować o ludzkiej doli i niedoli?

I myślę o harmonijnej całości, jaką powinna być historia sztuki polskiej – o tym, że zapominanie o takich artystach, wyłączanie ich ze wspólnej pamięci, jest karygodnym marnotrawstwem.

O potajemnie słynnej rodzinie literatów Grzeszczyków dowiedziałem się przypadkiem od pewnego bibliotekarza, który przyniósł mi garść publikacji Wydawnictwa Autorskiego „Grzeszczykowie”.

Jest coś nieodparcie wzruszającego w tym biedaku ze wsi spod Krasnegostawu, który przez lata brnął do miejskiej biblioteki i czytał, co mógł przeczytać.