Tragedia HMS Erebus długo była tajemnicą. 129 ludzi zginęło na lodowym pustkowiu

Tragiczna historia zaginięcia angielskiego okrętu Erebus od lat była obiektem zainteresowania wielu badaczy, historyków, podróżników. Wśród pasjonatów tego zagadnienia znalazł się też Michael Palin, znany przede wszystkim jako członek legendarnej grupy Monty Pythona. Nie każdy wie, że Palin jest również autorem książek i podróżniczych programów telewizyjnych, którego od dzieciństwa pasjonowały morskie opowieści.

"Nie jestem historykiem marynarki, ale mam pewne pojęcie o historii. Nie jestem żeglarzem, ale ciągnie mnie na morze" - napisał Palin w swojej książce "Szaleństwo w ciemnościach. Tragiczna historia zaginięcia statku Erebus", którą można poznać w całości jako audiobook w serwisie Audioteka.pl (czyta Jacek Dragun).

Autor nie ukrywa, że na historię Erebusa trafił przypadkiem dopiero w 2013 r., gdy studiował biografię Josepha Hookera, słynnego botanika i podróżnika. "W 1839 roku ten brodaty dżentelmen w okularach, którego znałem z wyblakłych fotografii z epoki wiktoriańskiej, jako niedojrzały młodzieniec, bo dwudziestodwuletni, wyruszył w charakterze botanika i pomocnika chirurga do Antarktyki na czteroletnią ekspedycję Królewskiej Marynarki Wojennej. Okręt, który zabrał go do niezbadanych kresów Ziemi, nosił nazwę HMS Erebus" - pisał Palin we wstępie do swojej książki.

HMS Erebus był brytyjskim okrętem (tzw. moździeżowcem), zwodowanym w 1826 r. Trzymasztowy żaglowiec mierzący 32 m długości przez dwa pierwsze lata pływał po ciepłych wodach Morza Śródziemnego. Później jednak został skierowany na wody arktyczne. To właśnie na pokładzie HMS Erebus żeglowali wielcy odkrywcy i badacze Arktyki i Antarktydy, m.in. John Ross i James Clark Ross (odkrywca Morza Rossa, Ziemi Wiktorii itd.).

Ten drugi został dowódcą HMS Erebus w 1839 r. Rok później wyruszył w słynną ekspedycję wraz z załogą siostrzanej jednostki HMS Terror. 1 stycznia 1841 r. oba okręty przekroczyły koło podbiegunowe. W kolejnych miesiącach okręty pływały po wodach arktycznych, dokonując licznych obserwacji i przełomowych odkryć. To właśnie w trakcie tej ekspedycji kapitan nazwał mierzący 3794 m n.p.m. czynny wulkan Mount Erebus na cześć swojego okrętu.

W kwietniu 1841 r. wyprawa powróciła do portu w Hobart na Tasmanii, ale latem znowu obrała kurs na Arktykę. Od połowy grudnia do 1 lutego 1842 r. Erebus i Terror były uwięzione w tzw. paku lodowym (lód dryfujący). W tamtym czasie lód strzaskał stery okrętów, Erebus stracił miedziane poszycie, później doszło nawet do zderzenia okrętów i kolejnych zniszczeń. Rossowi i jego załodze po morderczej walce udało się powrócić na bezpieczne wody. Po tych wszystkich doświadczeniach wcale nie zamierzał rezygnować z kolejnych wypraw na pokładzie Erebusa. Dalsze badania stały się jednak niemożliwe ze względu na pogodę i w 1843 r. Erebus i Terror wróciły do angielskiego portu, gdzie wyposażono je w nowoczesne silniki parowe.

Chowana w kadłubie śruba napędzana silnikiem z lokomotywy, parowe ogrzewanie, wzmocniony kadłub - wszystkie te nowinki techniczne zostały wprowadzone w okrętach Erebus i Terror z myślą o kolejnej wyprawie pod wodzą nowego kapitana, Johna Franklina. Był on doświadczonym żeglarzem i uczestnikiem poprzednich ekspedycji arktycznych. Niestety to nie wystarczyło, by wyprawa Franklina zakończyła się sukcesem. Okręty opuściły port w maju 1845 r.

Wiadomo, że zimę 1845–1846 spędziły uwięzione w lodzie, po czym nie mogąc podążać dalej na zachód, obrały kurs na południe. W Cieśninie Wiktorii (północna Kanada) znowu natrafiły na nieprzebyty lód i utknęły na co najmniej dwa lata. Zapasy na pokładzie miały starczyć załodze na trzy lata. 22 kwietnia 1848 r., czyli niemal w trzecią rocznicę rozpoczęcia wyprawy, ocalali członkowie załogi porzucili okręty. Żadnemu z nich nie udało się jednak dotrzeć do cywilizacji.

O zaginięciu wyprawy Franklina było bardzo głośno w drugiej połowie XIX w. Organizowano poszukiwania okrętów lub ich wraków, ale dopiero po 160 latach (dokładnie 2 września 2014 r.) odnaleziono HMS Erebus w zaskakująco dobrym stanie. Wrak HMS Terror odkryto dwa lata później.

Michael Palin opowiadając losy tych dwóch okrętów skupia się nie tylko na suchych faktach związanych z wyprawą Franklina. "Szaleństwo w ciemnościach" to przede wszystkim barwny opis doświadczeń tych, którzy jako pierwsi postawili stopę na Ziemi Wiktorii w Antarktydzie, a zaledwie kilka lat później jeden po drugim zamarzli w lodach Arktyki poza zasięgiem desperackich misji ratunkowych.

Audiobook "Szaleństwo w ciemnościach. Tragiczna historia zaginięcia statku Erebus" Michaela Palina można odsłuchać w serwisie Audioteka.pl.

W najnowszym odcinku podcastu "Clickbait" rozmawiamy o serialach, które "ubito" zdecydowanie za wcześnie oraz wymieniamy te, które powinny pożegnać się z widzami już kilka sezonów temu. Możecie nas słuchać na Spotify, Apple Podcasts, YouTube oraz w Audiotece i Open FM.