Dzięki serii wydawnictwa Czarnego „Europejki” wielu z nas ma szansę zetknąć się z książkami młodych pisarek, pochodzącymi z Węgier, Ukrainy, Chorwacji, Niemiec. Starannie wydane, dobrze przetłumaczone i konsekwentnie promowane, docierają do szerokiego grona odbiorców, dla których literatura naszych wschodnich czy południowych sąsiadów stanowiła dotąd wielką niewiadomą. Nie wiem czy gdyby nie wydawnictwo Czarne, ktoś z nas słyszałby w ogóle o chorwackiej pisarce Rujanie Jeger, której Darkroom możemy obecnie kupić niemal w każdej księgarni. Istotę serii stanowi łączenie, zestawianie i porównywanie książek i nazwisk w myśl jakiejś idei. Tym razem jest to postulat zwrócenia uwagi na prozę tworzoną przez kobiety, przecież nie tylko dla kobiet. I nie musi być to koniecznie proza wysokich lotów, ale jak podkreślają wydawcy taka, która „odzwierciedla współczesny świat, stanowi próbę zrozumienia i oswojenia go, próbę nasyconą emocjami i ironią, refleksyjną i pełną humoru.”
Jaki jest świat przedstawiony w książeczce Rujany Jeger Darkroom? Dla Krystiana, geja i przyjaciela głównej bohaterki, przybiera on postać mrocznego labiryntu, w którym nie sposób jest się świadomie poruszać. Nigdy nie wiadomo na co się trafi w takiej rzeczywistości – „kto i w jaki sposób cię wydyma, ani też kogo ty wydymasz i jak…” Dla Morany i jej męża Borysa świat dzieli się na dwie półkule – jugosłowiańską i niemiecką. Rzeczywistość Jugosławii, to oprócz wojny, rozpadu, konieczności ucieczki, przede wszystkim wspomnienia z dzieciństwa. Obecność dziadka, który miał obsesję na temat swojej śmierci, wiecznie zmartwionej babci, rodziców, szkoły, pierwszych miłości, muzyki, alkoholu i doświadczeń seksualnych. Z kolei etap monachijski objawia się przede wszystkim zmysłowym odbieraniem siebie i świata. Wzajemna miłość, codzienne obowiązki, przygotowywanie posiłków według aktualnie stosowanych diet, wyprowadzanie psów, chronią w pewien sposób przed koniecznością odpowiedzi na pytania: kim jestem? dlaczego
tu jestem?
Bohaterowie Rujany Jeger to turyści we współczesnym świecie. „I’m just a tourist” – mówi Krystian. Ich wrażenia, wspomnienia, czynności, przygody są gromadzone i przechowywane tak, jak się gromadzi fotografie. Jedno zdjęcie: szkoła, nauczycielka pyta, kim dzieci chcą być w przyszłości, drugie: sen dziadka, trzecie: ekshibicjonista na plaży w Tunisie. Poszczególne zdarzenia, listy, maile są przywoływane w tej książce jako pozostałości po mignięciu flesza – zakodowane i dodane do reszty. Świat według Rujany Jeger nie jest spójną, logiczną i konsekwentnie uporządkowaną całością. To raczej zbiór elementów, małych puzzli, z których jedne pasują do siebie bardziej, inne mniej, a jeszcze inne należą do zupełnie odrębnego zestawu. Za takim fragmentarycznym postrzeganiem rzeczywistości przemawia również sama forma książki, która nie posiada uporządkowanej akcji, jest wręcz achronologiczna – wspomnienia, listy, zdarzenia współczesne mieszają się w niej na każdym kroku.
Świat, który nie daje człowiekowi poczucia przynależności sprawia, że traci on swoją tożsamość narodową, społeczną, a nawet seksualną. „Dlaczego nie wpisała pani narodowości, pyta konsul. Od tego zależy, czy dostanie pani wizę. Nie mam jej, odpowiadam i śmieję się. Gdybym ją miała, nie mieszkałabym teraz w Monachium.” Jugosławia, Niemcy, Ameryka, Polska – świat jest w tej książce globalną wioską, której mieszkańcy ze względu na narodowość mogą ze sobą walczyć lub kochać się pomimo tej narodowości. Poszukiwanie tożsamości narodowej nie ma w tym świecie szczególnego sensu. Podobnie zresztą jest z określeniem siebie pod względem orientacji seksualnej czy nawet płciowej. Krystian jest gejem, mówi o sobie w rodzaju żeńskim, ale nie ogranicza się tylko do kontaktów z mężczyznami. Jedną z jego licznych miłości jest Irma – Polka. Krystian jest dumny ze swego homoseksualizmu, a jednocześnie ukrywa go przed rodziną i bliskimi. Nie jest w stanie przyznać się do prawdy o sobie i tym samym jednoznacznie określić
swojej tożsamości.
Książka Rujany Jeger nie jest ambitną literaturą dla intelektualistów, którzy pragną poznać wyżyny literatury chorwackiej. Co to, to nie… To raczej literatura popularna, trochę egzotyczna przez swoje pochodzenie, ale rozumiana pod każdą szerokością geograficzną. Możemy się zastanawiać czy codzienne życie Morany i jej homoseksualnego przyjaciela, ich erotyczne przygody, dziecięce wspomnienia czy często banalne przemyślenia są w jakiś sposób reprezentatywne dla nas. I wydaje się, że tak. Wielu z nas w swoich notatkach, dziennikach, pamiętnikach z pewnością odnajdzie refleksje podobne do tych, które snuje Morana. Jednak czy dzieje się tak dlatego, iż w każdym z nas tkwi zalążek pisarza na miarę Rujany Jeger? Czy też raczej dlatego, że życie każdego z nas przypomina swoisty darkroom, z którego nie można tak po prostu wyjść?