Powrót do źródeł chrześcijańskiej Francji

Najstarsza córka Kościoła, jak zwykło się mówić o Francji, przez wieki zmieniła swoje oblicze. Współczesną Francję stawia się jako przykład państwa zlaicyzowanego. Wiek dzwudziesty to z jednej strony egzystencjalizm laicki – Jean-Paul Sartre, Albert Camus, wieszczenie upadku kapitalizmu, „bycie lewakiem”, zakończone „szokiem Sołżenicyna”, z drugiej strony nurt personalizmu – Gabriel Marcel, Emanuel Mounier, dostrzeganie w człowieku niepowtarzalnego bytu, Jacques Maritain i jego humanizm integralny. Postawy intelektualistów francuskich ulegały przemianom, balansowały między tymi dwoma biegunami, egzystencjalizmu chrześcijańskiego i laickiego. Dla niektórych odrzucone wartości chrześcijańskie stały się jednak na powrót wyznacznikiem życia, czego przykładem jest Max Gallo, szanowany i uznany profesor historii, autor wielu znakomitych prac historycznych, bardzo zróżnicowanych gatunkowo. W jego bogatej twórczości możemy znaleźć biografie wielkich postaci Francji, eseje polityczne, historyczne freski. W Polsce
najbardziej znaną pracą Gallo jest zbeletryzowana biografia Napoleona. Sposób w jaki autor pisze o historii niewątpliwe zasługuje na uwagę, niekonwencjonalna forma może zachęcić do lektury tych, którzy za historią nie przepadają.

Wewnętrzna transformacja, jaka stała się udziałem Maxa Gallo, kilka przełomowych zdarzeń oraz znacząca rozmowa z pewnym duchownym, zainspirowały historyka, aby stworzyć bardzo szczególne dzieło, zatytułowane Chrześcijanie. Cykl składający się z trzech tomów, w założeniu autora miał być pretekstem do refleksji nad historią narodu francuskiego. Max Gallo sięga do zamierzchłych kart historii, o których wielu Francuzów być może zapomniało. Z odległego średniowiecza przywołuje postacie świętego Marcina, Chlodwiga oraz świętego Bernarda. W tych trzech sylwetkach dostrzega filary chrześcijaństwa francuskiego, mocne korzenie narodu.

Cykl otwiera tom Płaszcz żołnierza, opowiadający historię świętego Marcina. W prologu autor odkrywa przed czytelnikiem dramatyczne wydarzenie, które diametralnie zmieniło jego życie i wpłynęło na decyzję powrotu do odrzuconych niegdyś wartości. Już w tych pierwszych zdaniach powieści fascynuje styl pisania Gallo, żywy, autentyczny, pełen dynamizmu i bardzo osobisty. Można odnaleźć w tych słowach formę rozrachunku z własną przeszłością. Autor namawia, aby powrócić do życiodajnych źródeł, wskazuje na konieczność odnalezienia swojej tożsamości i budowana życia na trwałym fundamencie. To osobiste wyznanie bez wątpienia bardzo silnie wpływa na percepcje Chrześcijan. Przesłanie Maxa Gallo, jego intencje stają się bardziej zrozumiałe dla odbiorcy.
Autor wybiera ciekawe formy opowiadania o swoich bohaterach. Historia świętego Marcina, jego idee i życie, zostają przedstawione w formie dialogu, konfliktu światopoglądowego ojca i syna. To rodzaj starcia pogaństwa z chrześcijaństwem. Walka na argumenty, angażująca silne emocje. Bohaterowie mocą słów usiłują przekonać się wzajemnie do swojego stanowiska. Antoniusz Galwiniusz, który próbuje zaszczepić w pogańskim sercu ojca idee chrześcijaństwa, przedstawia mu losy świętego Marcina, biskupa Tours, który całym życiem zaświadczył o swoim oddaniu Chrystusowi. Rozmowa dwóch mężczyzn daje możliwość postawienia kilku ważnych, egzystencjalnych pytań. Jak rodzi się wiara, skąd bierze się jej moc?

Max Gallo, we wszystkich częściach swojego dzieła znakomicie rekonstruuje miniony świat, pomiędzy fikcyjnych bohaterów wplata historię rzeczywistych postaci. Dzięki ciekawej narracji ożywia dawną myśl filozoficzno–teologiczną. Ukazuje w atrakcyjny sposób obcą dzisiejszemu człowiekowi rzeczywistość wczesnego chrześcijaństwa. Znajomość tekstów źródłowych, gładkie przetransponowanie ich na język i świat powieści wyzwala podziw dla autora.

Wiara jest łaską. Tom drugi Chrześcijan zatytułowany Chrzest króla ukazuje, jak owej łaski doświadcza przywódca plemienia Franków salickich, Chlodwig. Trylogia Chrześcijanie pokazuje czas wielkich świadectw uwielbienia Boga poprzez całkowite oddanie się w Jego służbę, czas ascezy i cudów, a z drugiej strony czas herezji, zbrodni barbarzyńców stopniowo nawracanych, lecz mentalnie wciąż ubogich. Przesądność, we wszystkim upatrywanie znaków, jeszcze niepełne rozumienie przyjętej wiary powodowało, iż wielu z nich pozostawało przy swojej dawnej obyczajowości. W Chlodwigu ogniskował się świat barbarzyński wraz ze światem chrześcijańskim również za słabo wewnętrznie zaanektowanym. Długo żądza władzy brała górę nad duszą Chlodwiga. Chrzest z biegiem czasu odmienił serce władcy, pozostawiając w spadku kolejnym pokoleniom chrześcijańską Francję. Opowieść snuta w drugim tomie Chrześcijan na postać specyficznego wywiadu – monologu, udzielanego przez fikcyjnego bohatera Paretniusza, który przyglądał się
poczynaniom Chlodwiga i jego żony Klotyldy.
Bohaterem trzeciego tomu Krucjata mnicha jest święty Bernard z Clairvaux, który w formie przedśmiertnej spowiedzi opowiada o swoich losach. W monologu nie brakuje bolesnych wyznań, rozczarowań, porażek, ale również chwil triumfu. Życie świętego, to oczyszczenie się z hałasu świata, odrzucenie hedonizmu, hart ducha, ciągła ewangelizacja. Droga do świętości jest wyboista, pełna rezygnacji, dylematów, jak również błądzenia. Max Gallo korzysta z wielu tekstów napisanych przez swojego bohatera i bardzo zgrabnie zaadaptował je na potrzeby swojej fabuły. Wszystkie cytaty z świętego Bernarda z Clairvaux, opatrzone zostały przypisami.

Czytając dzieło Maxa Gallo można odnieść wrażenie, iż dzięki olbrzymiej wiedzy autora, wykonaniu wielkiej pracy nad materiałem źródłowym, autor Chrześcijan potrafi przywołać ducha bohaterów, ożywić ich myśli, idee i losy. Tło historyczne, odmalowane z wielką starannością to również duża wartość tego tryptyku. Dzieło Gallo powinno stać się dla Francuzów lekturą obowiązkową, jak mówi sam autor: „wcześni chrześcijanie są fundamentalnym źródłem wiedzy dotyczącej współczesnej Francji, mimo że są oni dzisiaj często w literaturze pomijani i marginalizowani”.

Trylogia Chrześcijanie to pasjonująca wędrówka po średniowiecznej Europie. W taką literacką wyprawę może zabrać się każdy. Losy Francji nie pozostawały bez wpływu na historię i zmiany na całym kontynencie europejskim. Często stawały się zalążkiem przemian, bodźcem inspirującym inne kraje. Powieść – historia, powieść – biografia, bo tak Max Gallo woli mówić o swoich książkach, zawiera istotną wiedzę o tożsamości całej współczesnej Europy.