Literacka Nagroda Nobla 2011 dla Tomasa Transtroemera. Biografia, twórczość, reakcje na nagrodę

Transtroemer otrzymał Nobla za "zwięzłe, przejrzyste obrazy, które dają nam świeży dostęp do rzeczywistości".

Na kolejnych stronach piszemy więcej na temat tegorocznego laureata literackiego Nobla, przedstawiamy jego biografię i twórczość oraz cytujemy pierwsze medialne reakcje na werdykt Akademii Szwedzkiej.O nagrodzie dla szwedzkiego poety mówią m.in. Janusz Głowacki , Paweł Huelle , Jacek Dehnel , Tomasz Jastrun , Jerzy Illg i Urszula Kozioł .

*

Zobacz także: obszerne zestawienie pisarzy, których w tym roku uważaliśmy za największych faworytów do Nagrody!

Literacka Nagroda Nobla: fakty, liczby, ciekawostki .

Transtroemer od lat wymieniany był wśród faworytów do Nagrody Nobla, m.in. w 1996 roku, kiedy laureatką została Wisława Szymborska . Jest siódmym laureatem literackiej nagrody Nobla pochodzenia szwedzkiego.

Pierwszy zbiorek wierszy, który opublikował w 1954 - 17 wierszy - uznany został w Szwecji za jeden z najbardziej interesujących debiutów dekady. W kolejnych tomikach poeta opisywał m.in swoje podróże po Bałkanach, Hiszpanii i Afryce. Tegoroczny noblista jest też tłumaczem, przekładał na szwedzki m.in. wiersze Czesława Miłosza .

Jego rzecznikiem jest żona Monika, która towarzyszy mu w podróżach i spotkaniach publicznych. Jak twierdzą uczestnicy tych spotkań (w Polsce ostatnio w 1999 r. w Krakowie), małżonkowie porozumiewają się przy pomocy swoistego, ledwo zauważalnego dla postronnych, kodu znaków.

Poezję Transtroemera cechuje duża zwięzłość. Pisze o doznaniach religijnych, jego wiersze często inspirowane są muzyką (poeta grał na fortepianie i organach), poruszają problemy zagubienia człowieka we współczesnym świecie.Język poezji Transtroemera jest wyciszony, jednocześnie w utworach spotyka się obrazy pełne paradoksów.

W Polsce ukazały się takie tomy wierszy jak m.in. Moja przedmowa do ciszy (1992), Muzeum motyli (1994), Gondola żałobna (1996), Późnojesienny labirynt (1997), Niebieski dom (2000), Podsłuchany horyzont (2005).

Poetka Urszula Kozioł , po informacji o Noblu dla Tomasa Transtroemera powiedziała: "Ten staruszek? Bardzo się cieszę, dawno się tak nie cieszyłam. To wspaniały poeta, bawił kiedyś w Polsce, nie pamiętam już ile lat temu, ale wiem, że go poznałam. (...)

Znamy jego wiersze w Polsce - były przekładane, publikowane, odbieram go jako niezwykle ciepłego człowieka, życzliwego światu. Jest poetą doskonałym, a każdy świetny poeta wie o tym, jak ważna jest zwięzłość, stan skupienia, jak ważne jest słowo i to, co mieści się nie tylko w samym wierszu, ale i pomiędzy linijkami - wiersz to zapis niezwykle syntetyczny. Transtroemer od bardzo dawna jest ceniony przez poetów i czytelników. Jego wiersze są bardzo nośne, pojemne".

"To poeta, który już od paru dziesiątków lat czarował czytelników poezji, w bardzo wielu krajach. Za każdym razem, kiedy przyznawano Nobla, czyniono wyrzuty Akademii Szwedzkiej, pytając z jakich powodów tak opóźniają laur, który się temu poecie od bardzo dawna należy" - dodała Kozioł .

Tomas Transtroemer należy do międzynarodowej grupy poetów najwyższej rangi. Jest tłumaczony na najważniejsze języki świata. (...) Wreszcie Szwedzi doczekali się literackiego Nobla, który temu poecie całkowicie się należał" - dodał Illg .

"To autor metafizyczny i uniwersalny. Od dawna był kandydatem do tej nagrody i bardzo pięknie, że wreszcie ją dostał. Jego twórczość to wspaniała, oszałamiająca poezja o życiu i śmierci. Momentami przypomina mi utwory Tadeusza Różewicza , z tym że Różewicz jest bardziej rewolucyjny, a Tomas Transtroemer bardziej klasyczny" - twierdzi pisarz Janusz Głowacki (na zdj.) i dodaje:

"Cieszę się z wyróżnienia dla niego także dlatego, ponieważ wygląda na to, że nie jest ono tym razem uwarunkowane politycznie, to znaczy że nie dostał go żaden Arab z Tunezji, Algierii czy Egiptu, w związku z tamtejszą Wiosną Ludów. To naprawdę zasłużona nagroda dla wielkiego poety".

"Dla mnie to jest wybór prawidłowy. Niespecjalnie sensacyjny, bo to nazwisko na noblowskiej giełdzie pojawiało się przecież od bardzo wielu lat.* Byłem dwukrotnie na wieczorach autorskich tego poety. Robi to ogromne wrażenie - i trudno to ukryć, że nie wyłącznie literackie - ze względu na jego stan zdrowia i to, że mówi do nas ustami swojej żony*" - opowiada Krzysztof Masłoń , krytyk literacki, dziennikarz "Rzeczpospolitej".

"Często w obcowaniu z tego typu sytuacją, nadajemy jej specjalną rangę i skłonni jesteśmy, żeby coś wyolbrzymiać. W tym wypadku nie ma o tym mowy. To jest uczciwa, w sumie dość prosta poezja. Nie ma mowy o tym, że to jest autor przeceniany ze względu na chorobę, na jakąś poprawność, która kazałaby nam patrzeć na człowieka innymi oczami".

"Miłe są też relacje, które łącza tego poetę z naszymi autorami - z Wisławą Szymborską (na zdj.) przede wszystkim. (...) Akademia Szwedzka od czasu do czasu popisuje się werdyktami posiadającymi podkład polityczny. W tym roku także spodziewano się, że Nobla może otrzymać jakiś poeta, autor z kręgu np. arabskiego. To jest jednak zbyt łatwe".

Nawet kiedyś mieliśmy wieczór autorski w podziemiach Akademii Noblowskiej, gdzie ja czytałem jego wiersze po polsku, a on - po szwedzku. To było niezwykłe spotkanie z polsko-szwedzką publicznością, miało wspaniały nastrój. Pamiętam jak się z nim żegnałem, a kilka dni potem dostałem wiadomość, że jest sparaliżowany. Do dziś ledwie, ledwie chodzi o lasce, ma jedną rękę ledwie władną, trochę gra na fortepianie, prawie nic nie pisze od tamtego czasu. To człowiek okrutnie doświadczony przez życie.[...]

Jego teksty są bardzo mocne, wyraźne, bardzo metaforyczne, bardzo skandynawskie, nordyckie, ze skałą, śniegiem, ze szwedzkim krajobrazem pełnym fiordów i mroku nocy zimowej. To znakomita poezja.* Bardzo się cieszę, że wreszcie dostał Nagrodę Nobla. Od lat na to czekałem. Nie było to proste, bo jest Szwedem. Szwedzi się bali, że zostaną posądzeni o stronniczość, a przecież łatwiej im docenić poetę, którego teksty poznają w oryginale, a nie w tłumaczeniu.*[...]

Jest też przyjacielem Polski. Czuje się bardzo związany z Polską. Jako dziecko bardzo przeżył napad Niemiec na Polskę i Powstanie Warszawskie. Blisko w jego świadomości są polska literatura, sztuka, historia".

"Są werdykty Komitetu Noblowskiego, które są całkowitym zaskoczeniem, takie, które są traktowane jako zupełna pomyłka, ale są również takie, które odbiera się jako coś od dawna oczekiwanego, jako rodzaj pewnej sprawiedliwości oddanej jakiemuś twórcy i myślę, że w przypadku Transtroemera , to jest właśnie ta trzecia sytuacja. Dość szczęśliwa jak myślę.Przez wiele sezonów był w tej ruletce noblowskiej wymieniany wielokrotnie, ale wcześniej jakoś go nagroda omijała" - mówi pisarz Paweł Huelle .

"To poeta klasy najwyższej. Można powiedzieć członek literackiego Parnasu, gdzie jednym tchem wymieniamy Eliota , Rilkego , Miłosza i właśnie Transtroemera . To twórczość wybitna, jednak inaczej niż na przykład u Kawafisa czy Miłosza . Jego poezja nie rodzi się z chaosu czy polifoniczności świata doznawanego przez autora. Tak jak dla Kawafisa było to kilka tysięcy lat historii Aleksandrii i Greków, a dla Miłosza głosy Europy Środkowej i współczesność".

"To poeta niełatwy, bo nie jest retoryczny. Transtroemer bardzo często używa obrazów niejasnych, zderza ze sobą przymiotniki z rzeczownikami lub dwa rzeczowniki, które wydają się z pozoru do siebie niepasujące, natomiast one - dzięki maestrii poety i jego niesamowitej konsekwencji - jeżeli głębiej im się przyjrzeć, wspaniale działają".