Wystawa „Jerzy Giedroyc i Dziupla Kultury” w Łodzi

Dziś, w Światowym Dniu Książki - 23 kwietnia 2008 roku o godz. 12.00 - w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego zostanie otwarta wystawa „Jerzy Giedroyc i Dziupla Kultury”. Prezentacja została przygotowana przez Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu i Bibliotekę Uniwersytetu Łódzkiego.

W 1946 roku Jerzy Giedroyc, Zofia i Zygmunt Hertzowie i Józef Czapski stworzyli Instytut Literacki. Uważali oni, że walkę z ideologią komunistyczną można wygrać przede wszystkim na obszarze kultury tj. literatury, filozofii, historii, nauki, sztuki - słowem, tych dziedzin, które kształtują wierzenia zbiorowe i postawy jednostek. Od 1947 roku ukazywał się miesięcznik Kultura, przeznaczony dla nowej polskiej emigracji politycznej oraz dla czytelników w samej Polsce, do których trzeba było próbować dotrzeć wbrew komunistycznej cenzurze. Pismo skupiło czołowych pisarzy i intelektualistów polskiego uchodźstwa, a także – publikujących często pod pseudonimami autorów krajowych. W ramach utworzonej w 1953 roku serii Biblioteki „Kultury” - do dnia śmierci Zofii Hertz w czerwcu 2003 roku – ukazały się 523 tomy. W 1962 roku powstały „Zeszyty Historyczne” – dokumentujące najnowsze dzieje Polski. Przez wiele lat ten niewielki zespół ludzi „tworzył Polskę” dla przyszłych pokoleń.

W historii Instytutu Literackiego i Kultury Zofia i Zygmunt Hertzowie – przedwojenni mieszkańcy Łodzi - odegrali decydującą rolę. Jak mówił Jerzy Giedroyc, „Kultura” nie mogłaby bez nich zaistnieć i przetrwać.

Zofia Hertz stała się główną bohaterką tej historii nie tylko dzięki swej energii, ale również całkowitemu oddaniu się sprawie i gotowości wzięcia na siebie zawiązanego z tym ryzyka. Zajmowała się stroną administracyjną i wydawniczą, tłumaczyła teksty, w latach 1962–1986 prowadziła w „Kulturze stałą rubrykę „Humor krajowy”. Po śmierci Jerzego Giedroycia (14 września 2000) kierowała Instytutem Literackim. Kontynuowała edycję „Zeszytów Historycznych.

Zygmunt Hertz postawił na służbę „Kultury” swą pracowitość i ciekawość ludzi. Był „ministrem do spraw Polaków”. Załatwiał zaproszenia i stypendia. Opiekował się Hłaską , Polańskim i mnóstwem innych osób, które przewinęły się przez dom „Kultury”. Po jego śmierci w 1979 roku Instytut Literacki ustanowił corocznie przyznawaną Nagrodę Literacką im. Zygmunta Hertza. Jej laureatami byli m.in. M. Brandys , Rymkiewicz , Jastrun , Wilk, Różewicz , Szaruga . W styczniu 2008 roku minęła 100. rocznica urodzin Zygmunta Hertza.

W we wnętrzach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego do 19 maja 2008 roku będzie można poznać dorobek literacki tej najbardziej znanej instytucji emigracyjnej. O tytułowej Dziupli Kultury pisał Jerzy Giedroyc:
„Kiedy po wojnie postanowiłem wydawać Kulturę, przypomniałem sobie Gombrowicza i nawiązałem z nim kontakt… Nawiązana współpraca zaowocowała świetnym Trans-Atlantykiem , a potem Dziennikiem . Nie była to współpraca łatwa. Czesław Miłosz w pierwszym tak trudnym okresie „wybrania wolności” zakwestionował w ogóle sens pisania na emigracji po polsku, uważając, że to jest składanie rękopisów do dziupli. Dziupla Kultury okazała się jednak nie najgorszym miejscem, bo wyszli z niej w świat i sam Miłosz , a także Gombrowicz , Jerzy Stempowski , Andrzej Bobkowski , Herling-Grudziński i jakże wielu innych. Nikt jednak chyba się nie orientuje, jakiego to wymagało wysiłku, nie waham się powiedzieć – poświęcenia. W moim pojęciu rola redaktora nie polega jedynie na tym,
że poznaję się na czyimś talencie – jest to przede wszystkim rola opiekuńcza. Rola tym bardziej trudna, że Kultura była pismem emigracyjnym, biednym, a jednocześnie przesiąkniętym chorobliwym imperatywem zachowania niezależności, a więc unikała uzależnienia się od jakiegokolwiek możnego mecenasa.”

W Bibliotece Kultury ukazały się m.in.: Dzienniki Witolda Gombrowicza , Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego , Zniewolony umysł Czesława Miłosza , Szkice piórkiem Andrzeja Bobkowskiego , Cmentarze i Piękni dwudziestoletni Marka Hłasko , Doktor Żywago Borysa Pasternaka , Archipelag Gułag i Oddział chorych na raka Aleksandra Sołżenicyna . Prezentowane publikacje pochodzą ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi.

*Wystawie towarzyszy pokaz filmu „Redaktor” w reżyserii Ignacego Szczepańskiego. * Do przygotowania wystawy wykorzystano fotografie z archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu, a także zdjęcia Bohdana Paczowskiego, Ignacego Szczepańskiego i Piotra Wójcika (Agencja Gazeta). Autorką wystawy jest Agnieszka Mitkowska. Projekt graficzny przygotowała Hanna Milanowicz.

Wystawa czynna od 23 kwietnia do 19 maja 2008 roku – od poniedziałku do soboty w godz. 8.00-20.00. Wstęp wolny.