Ukraina miała broń atomową. Dlaczego z niej zrezygnowała?
Po ogłoszeniu 24 sierpnia 1991 roku przez Ukrainę niepodległości na terytorium kraju znajdowało się 176 międzykontynentalnych balistycznych rakiet i około trzech tysięcy taktycznych pocisków jądrowych.
Na ukraińskich lotniskach stacjonowało też ponadto 40 samolotów bombardujących różnego typu, zdolnych do przenoszenia ładunków nuklearnych. Niespełna pięć lat później cała broń jądrowa została usunięta. Dlaczego Ukraińcy się na to zgodzili i czego oczekiwali w zamian?
Po upadku Związku Radzieckiego dla wspólnoty międzynarodowej ważna była przyszłość broni jądrowej rozlokowanej poza terytorium Federacji Rosyjskiej, m.in. na Ukrainie. Ogłaszając niepodległość i podporządkowując sobie znajdujące się na jej terytorium jednostki i instalacje wojskowe, teoretycznie osiągnęła pozycję mocarstwa nuklearnego.
3 tysiące pocisków jądrowych
Pod koniec 1991 roku na jej obszarze znajdowało się 130 rakiet SS-19 i 46 rakiet SS-24 zdolnych do przenoszenia od sześciu do dziesięciu głowic jądrowych oraz 40 samolotów bombardujących różnego typu, dysponujących 500 rakietami z głowicami jądrowymi.
Wprawdzie ukraiński rząd i Rada Najwyższa zadeklarowały ubieganie się o status państwa bezatomowego, ale problem usunięcia 176 międzykontynentalnych balistycznych rakiet i ok. 3 tys. taktycznych pocisków jądrowych wymagał traktatowego i praktycznego (w tym finansowego) rozwiązania.
Przy tej okazji Ukraina domagała się gwarancji dla swojej niepodległości i integralności terytorialnej oraz odszkodowania za wartość uranu umieszczonego w broni i znajdującego się w wojskowych ośrodkach badawczych. Minister spraw zagranicznych Anatolij Złenko przedstawił ukraińskie postulaty na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ 18 września 1992 roku.
Panther CC BY-SA 2.5 Gwarancje Zachodu
Po otrzymaniu obietnicy wypłaty finansowej rekompensaty za uran 16 listopada ukraińska Rada Najwyższa uchwaliła przystąpienie kraju do układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej.
5 grudnia 1994 roku w Budapeszcie Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Federacja Rosyjska zobowiązały się szanować niepodległość, integralność terytorialną i niezmienność granic Ukrainy.
Do początków lata 1996 roku cała broń jądrowa została usunięta z ukraińskiego terytorium. Memorandum budapeszteńskie wywołało niechętne komentarze prasy rosyjskiej, dostrzegającej w nim odstąpienie od zabiegów o korektę przebiegu granicy z Ukrainą.
Także część opiniotwórczych ukraińskich mediów krytycznie odniosła się do rezygnacji z atomowego arsenału, gwarantującego według nich to, że Ukraina będzie poważnie traktowana w środowisku międzynarodowym.
Domena publiczna Przeczytaj na łamach portalu WielkaHistoria.pl również o przyczynach wojny na Ukrainie. Dlaczego w 2014 Rosjanie zajęli Krym i rozpoczęli rozbiór Ukrainy?
Materiały prasowe Powyższy tekst stanowi fragment książki Michała Klimeckiego pt. "Krym, Donieck, Ługańsk, 2014-2015" (Bellona 2022).
Michał Klimecki – profesor doktor habilitowany, historyk. Pracownik naukowy Instytutu Nauk o Bezpieczeństwie na Wydziale Nauk o Polityce i Bezpieczeństwie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zajmuje się historią Polski i powszechną XX wieku (w tym zwłaszcza dziejami Ukrainy oraz stosunkami polsko-ukraińskimi), a także historią wojskowości. Autor licznych publikacji naukowych i popularnonaukowych. Jego najnowsza książka to "Krym, Donieck, Ługańsk, 2014-2015".
Niezadowolenie Rosjan wzrasta. "Ta wojna jest nieczytelna, absolutnie niezrozumiała"
WP Książki na:
Wyłączono komentarze
Jako redakcja Wirtualnej Polski doceniamy zaangażowanie naszych czytelników w komentarzach. Jednak niektóre tematy wywołują komentarze wykraczające poza granice kulturalnej dyskusji. Dbając o jej jakość, zdecydowaliśmy się wyłączyć sekcję komentarzy pod tym artykułem.
Redakcja Wirtualnej Polski