Sienkiewiczowska quasi-encyklopedia

Idąc przez Via Appia Antica, najstarszą rzymską drogą, w pobliżu Katakumb Świętego Kaliksta, można napotkać niepozorny na tle architektury Wiecznego Miasta, kościółek Quo vadis, Domine. Wchodząc natrafiamy na miły polski akcent, zwiedzający mogą zobaczyć popiersie Henryka Sienkiewicza, którego obecność w tym miejscu nie zaskakuje. Poprzez dzieło Quo vadis postać pisarza znakomicie wpisuje się w tę skarlaną przestrzeń, gdzie Piotr Apostoł miał spotkać Jezusa i zawrócić do Rzymu, aby ponieść śmierć męczeńską. Zdarzenie to zostało przez pisarza opisane w jego powieści. Dla tych, którym związek autora z kościółkiem Quo vadis, Domine, nie wydaje się oczywisty i uprawniony, wyjaśnienia dostarcza pamiątkowa tablica. To przyjemne odkrycie pozwoliło mi i sprowokowało do ponownego zainteresowania się postacią Henryka Sienkiewicza. Z pomocą przyszło mi Wydawnictwo W.A.B., które w serii Fortuna i Fatum, piórem Józefa Szczublewskiego przybliża czytelnikowi sylwetkę Noblisty. Myślę, że śmiało można postawić tezę,
iż twórczość Sienkiewicza jest bardzo bliska i znana większości Polakom już od najmłodszych lat, przyczyniają się do tego również liczne adaptacje filmowe.

Na tym tle propozycja Józefa Szczublewskiego Sienkiewicz. Żywot pisarza, jawi się nader interesująco. Nie ulega wątpliwości, iż autor wykonał wspaniałą pracę. Z wielką dbałością i starannością opracował materiał w postaci, listów, dokumentów, co ostatecznie złożyło się na bardzo wartościową biografię, w której życie i twórczość Sienkiewicza stanowi jedność. Pisarz przedstawiony jest z wielu punktów widzenia. Szczublewski dociera do ciekawych listów Sienkiewicza oraz epistolarnej twórczości jego znajomych, którzy rzucają dodatkowe światło na osobę twórcy, wskutek czego powstaje wielowymiarowa sylwetka pisarza. Bez dogmatu. Zgrabne wplatanie listów, wspomnień, felietonów, recenzji samego Sienkiewicza ożywia biografię i pozawala, aby pisarz dokonał autoprezentacji. Dzięki własnym tekstom „mówi” czytelnikowi coś o sobie, odkrywa swój światopogląd, charakter, osobowość twórczą
i sferę prywatności. Ten materiał źródłowy pokazuje duży talent Sienkiewicza do opisywania rzeczywistości i wskazuje na bogatą wyobraźnię. Szczublewski nie interpretuje nachalnie prezentowanych tekstów źródłowych.

Sienkiewicz jawi się jako pisarz, felietonista głęboko uwikłany w historię i literaturę. Zaangażowany w życie swojej epoki, z wielkim zainteresowaniem przygląda się rzeczywistości. Zarówno jako publicysta i pisarz zabiera głos. Przyjmuje stanowisko wobec tego, co dokonuje się na jego oczach, tak w literaturze jak i szeroko pojętej polityce. Interesująca jest forma owej imponującej pracy Józefa Szczublewskiego. Autor wyodrębnia pierwsze słowa zdania, które tworzą graficznie hasło, w formie opisowej. Pozwoliłam sobie zatem całość opracowana Szczublewkiego opatrzyć mianem quasi-encyklopedii, przedrostek „quasi” jest tym bardziej uzasadniony, gdyż dominantą kompozycyjną nie jest alfabet, lecz czas, co poniekąd łączy je z formą kalendarium. Ta hybrydyczna forma stwarza szczególną jakość.
Dzieciństwo „programuje” Sienkiewicza. Próby literackie matki, zaczytywanie się Henryka w twórczości pisarzy XVI-go i XVII-go wieku, obcowanie ze staropolszczyzną, zaszczepianie patriotyzmu przez wujostwo również życie na wsi, liczne historyczne zawirowania, „rozdarta” Polska, pragnienie wolności, wszystko to ukształtuje pisarza.

Szczublewski oddaje klimat tamtej epoki, która stanowi wyraziste tło dla przedstawionych losów Sienkiewicza. Miłość, pierwsze porażki, rozterki związane z wyborem swojej drogi, niepewność i niezadowolenie z pierwszych utworów, przebywanie w towarzystwie wielkich ówczesnych artystów, liczne podróże, sukcesy powieściowe i życiowe dramaty, o tym i o wielu innych zdarzeniach możemy przeczytać, ciekawych odsyłam do lektury. Ostatecznie jaki obraz Henryka Sienkiewicza wyłoni się z opracowania Józefa Szczublewskiego w dużej mierze zależy od czytelnika. Cenne jest to, że autor biografii ukazuje nierozłączność człowieka i twórcy. Podział na „życie i twórczość” wydaje się być „tworem” co najmniej sztucznym, ponieważ obie te sfery zachodzą na siebie, są jak system naczyń połączonych.

Pozycję książkową Sienkiewicz. Żywot pisarza Józefa Szczublewskiego polecam zafascynowanym twórczością autora Quo vadis, jak i tym mniej zainteresowanym. Jest to bowiem świetne kompendium wiedzy o pisarzu, nadal żywym w polskiej kulturze literackiej i trwale pozostawiającym ślad, chociażby dzięki literackiej nagrodzie Nobla, którą otrzymał za całokształt twórczości. Warto wiedzieć o nim trochę więcej, a jeśli wiedza ta jest podana w sposób interesujący i ciekawy formalnie, to taka lektura może być tylko przyjemnością.