Ryszard Kapuściński - najwybitniejszy pisarz wśród reporterów
Mistrz reportażu literackiego i najwybitniejszy pisarz wśród reporterów - mówiono o Ryszardzie Kapuścińskim . Był podróżnikiem, reporterem, pisarzem, w latach 1958-1972 dziennikarzem i korespondentem Polskiej Agencji Prasowej.
Kapuściński , który w swoich książkach podniósł reportaż do rangi gatunku literackiego żartował, że pisanie to straszna, fizyczna praca. Pytany o to, dlaczego został dziennikarzem, odpowiadał jednak niezmiennie, że powodem jego wyboru była pasja.
- Pasjonowali mnie ludzie, życie, świat. Myślę, że warunkiem bycia dziennikarzem jest po prostu pasja i ciekawość innych i innego. Obowiązkiem reportera jest być tam, gdzie dzieje się coś ważnego i zdawać z tego relację - podkreślał.
Jak wyliczył sam Kapuściński , w swojej karierze reportera był świadkiem 27 rewolucji, cztery razy był przeznaczony do rozstrzelania, przebywał na frontach dwunastu wojen.
- W dziennikarstwie, które ja uprawiam, potrzebne są pewne predyspozycje. Nie można być nadmiernie wrażliwym, bo to uniemożliwiałoby obserwację wydarzeń, ale jednocześnie trzeba mieć pewną dozę wrażliwości, żeby przejąć się cudzym losem i odpowiednio zareagować - zwracał uwagę.
Urodził się 4 marca 1932 r. w Pińsku, na Polesiu (dzisiejsza Białoruś). Zadebiutował jako poeta, jeszcze przed maturą, w 1949 roku w tygodniku „Dziś i Jutro”. Opublikowane wiersze Kapuścińskiego zwróciły uwagę redaktorów pisma „Sztandar Młodych”, którzy zaproponowali początkującemu autorowi współpracę.
W październiku 1950 r. Kapuściński rozpoczął studia na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, potem przeniósł się jednak na historię. Na Wydziale Historycznym UW studiował w latach 1952-1956. W roku 1952 Kapuściński ożenił się z Alicją Mielczarek, studentką medycyny, a w roku następnym urodziła im się córka Zofia.
Po obronie dyplomu Kapuściński wrócił do „Sztandaru Młodych”. Na jego łamach w roku 1955 ukazał się pierwszy ważny w karierze Kapuścińskiego reportaż pt. „To też jest prawda o Nowej Hucie”.
Pierwsza podróż zagraniczna Kapuścińskiego miała miejsce w 1956 roku, kiedy z ramienia „Sztandaru Młodych” odwiedził Indie. Jechał tam z bardzo słabą znajomością angielskiego. Podczas przesiadki, na lotnisku w Rzymie, kupił Komu bije dzwon Ernesta Hemingwaya po angielsku, a w walizce miał słownik - taki był jego pierwszy zestaw do nauki języka.
Wyprawa do Indii była dla Kapuścińskiego kulturowym szokiem, o którym wspominał w Podróżach z Herodotem . W 1957 r. pojechał do Japonii i Chin. W roku 1958 przez dziesięć miesięcy pracował w Polskiej Agencji Prasowej, potem zaproponowano mu etat w „Polityce”. Jako wysłannik tego pisma przez cztery lata jeździł po kraju i pisał reportaże, z których najlepsze złożyły się na jego debiut książkowy Busz po polsku (1962).
Pierwszą podróż do Afryki odbył zimą 1959/60 - przebywał wtedy w Ghanie, odwiedził też Dahomej i Niger. Zafascynowany dokonującym się w tych latach procesem dekolonizacji państw afrykańskich, poleciał do Kairu, skąd przedostał się do pogrążonego w wojnie domowej Konga. Wraz z dwójką czeskich dziennikarzy został aresztowany, skazany na śmierć i cudem uratowany przez żołnierzy ONZ. O tym, co czuje człowiek, który właśnie dowiedział się, że następnego dnia mają go rozstrzelać, napisał dopiero w Wojnie futbolowej (1978 r.).
*W 1962 r. został wysłany do Dar es-Salaam, jako pierwszy polski korespondent PAP na całą Afrykę. Spędził tam pięć lat. O narodzinach „trzeciego świata” pisał w _Czarnych gwiazdach_ (1963) i _Gdyby cała Afryka_ (1969). Ta ostatnia publikacja, złożona była z dłuższych omówień i korespondencji, przesyłanych przez Kapuścińskiego z Czarnego Lądu do PAP. * Jeszcze przed publikacją Gdyby cała Afryka ukazała się książka Kirgiz schodzi z konia (1968). Były to reportaże z trzymiesięcznej podróży do siedmiu azjatyckich i zakaukaskich republik Związku Radzieckiego, jaką Kapuściński odbył wiosną 1967 r., po powrocie z afrykańskiej placówki.
Jesienią 1967 r. został korespondentem PAP w Ameryce Łacińskiej, tam również spędził pięć lat. Mieszkał w Chile, Meksyku, Boliwii i Brazylii. Wyprawa zaowocowała książkami: Dlaczego zginął Karl von Spreti (1970) - o Gwatemali na tle porwania i zamordowania niemieckiego ambasadora oraz Chrystus z karabinem na ramieniu (1975) - o Boliwii i Antylach.
Po powrocie Kapuściński zrezygnował z etatu w PAP, nie zrywając jednak współpracy z agencją. Podjął zajęcia na wydziale dziennikarstwa UW i został reporterem tygodnika „Kultura”.
Lata 70. to czas intensywnych podróży Kapuścińskiego - na Bliski Wschód, do Indii, na Cypr, do wielu państw Afryki. Pobyt w Angoli zaowocował reportażem Jeszcze dzień życia (1976), a dzięki wyprawom do Etiopii i Iranu powstały dwie książki, które przyniosły Kapuścińskiemu międzynarodową sławę - Cesarz (1978) i Szachinszach (1982).
Oprócz podróży i dziennikarstwa pasją Kapuścińskiego była także poezja, którą nazywał rzadkim luksusem, wymagającym czasu, którego nigdy nie miał. W 1986 r. wydaje on jednak tomik wierszy pt. Notes . W 1990 r. powstaje pierwszy z pięciu tomów Lapidarium (kolejne tomy pojawiają się na rynku w 1995, 1997, 2000 i 2002). Trzy lata później do księgarń trafia Imperium - reportaże o upadającym ZSRR. Kolejną publikacją Kapuścińskiego jest Heban (1998) - książka, która powraca do tematu afrykańskiego. Jesienią 2000 r. wydany zostaje album fotograficzny z Afryki zawierający zdjęcia z podróży Kapuścińskiego . W 2003 ukazuje się Autoportret reportera , rok później Podróże z Herodotem , zaś w 2006 tomik poezji Prawa natury i Ten inny . W 2008 r., już po śmierci pisarza, ukazuje się nakładem Wydawnictwa Znak kolejny album fotograficzny Kapuścińskiego Ze świata .
Mało znane teksty Ryszarda Kapuścińskiego znalazły się w wydanym w 2009 r. tomie O książkach, ludziach i sztuce . Znalazły się tam m.in. recenzje i rekomendacje wydawnicze oraz eseje Kapuścińskiego o sztuce. W książce znaleźć można także niedrukowane dotąd opinie dla wydawnictw, w których Kapuściński recenzował reportaże autorów młodszego pokolenia, rekomendował polskim wydawcom nowe, wartościowe publikacje zagraniczne.
Ryszard Kapuściński zmarł 23 stycznia 2007 r.