Rok temu zmarł Ryszard Kapuściński

W środę 23 stycznia mija pierwsza rocznica śmierci Ryszarda Kapuścińskiego - podróżnika, dziennikarza, pisarza, który w swoich książkach podniósł reportaż do rangi gatunku literackiego.

Jak Kapuściński sam wyliczył, w swojej karierze reportera był świadkiem 27 rewolucji, cztery razy był przeznaczony do rozstrzelania, przebywał na frontach dwunastu wojen. Urodził się w 1932 r. w Pińsku na Polesiu (obecnie Białoruś) w rodzinie nauczycielskiej. Jako dziennikarz zadebiutował w wieku 17 lat w tygodniku Dziś i jutro, potem pisywał do Sztandaru Młodych. Studiował polonistykę i Historię na Uniwersytecie Warszawskim.

Pierwsza podróż zagraniczna Kapuścińskiego miała miejsce w 1956 roku, kiedy z ramienia Sztandaru Młodych odwiedził Indie i Afganistan. Jechał tam z bardzo słabą znajomością angielskiego. Podczas przesiadki, na lotnisku w Rzymie, kupił Komu bije dzwon? po angielsku, a w walizce miał słownik - taki był jego pierwszy zestaw do nauki języka.

W latach 60. i na początku lat 70. Ryszard Kapuściński pracował dla Polskiej Agencji Prasowej oraz dla Polityki. O odzyskiwaniu niepodległości przez kolejne kraje afrykańskie pisał w Czarnych gwiazdach (1963), owocem podróży po azjatyckich republikach ZSRR była książka Kirgiz schodzi z konia (1968), pięcioletni pobyt w Ameryce Łacińskiej przyniósł książki Dlaczego zginął Karl von Spreti (1970) i Chrystus z karabinem na ramieniu (1975). W 1974 Kapuściński rozpoczął pracę w tygodniku Kultura i wyjechał do Angoli, która właśnie odzyskała niepodległość. Przebieg wojny domowej, która się tam rozpętała, opisał w tomie Jeszcze dzień życia (1976). To pierwsza książka, w której Kapuściński zredukował fakty do roli tła, na pierwszy plan wysuwając własne wrażenia. Po latach krytycy będą nazywali stworzony przez niego gatunek literacki jako esej reporterski, w którym obserwacja świata jest pretekstem do szerszej intelektualnej refleksji.

Kolejną epoką w podróżach Kapuścińskiego były podróże do Etiopii i Iranu. Ich owocem stały się dwie książki, które przyniosły autorowi międzynarodowy rozgłos: Cesarz (1978) oraz Szchinszach (1982). Kolejna dobrze przyjęta książka Kapuścińskiego to Imperium (1993) - reportaże o upadającym ZSRR. Do najbardziej znanych dzieł Kapuścińskiego należą też Heban (1998) oraz Podróże z Herodotem (2004).

W maju zeszłego roku, na podstawie teczek Kapuścińskiego z Instytutu Pamięci Narodowej, tygodnik Newsweek podał, że Kapuściński od połowy lat 60. do 1972 roku współpracował z wywiadem PRL. W IPN odnalazły się analizy na temat odwiedzanych przez niego krajów i opisy kilku osób, z którymi się spotykał. Z dokumentów tych, zdaniem Newsweeka, wynika, że pisarz nikomu nie zaszkodził. Żona pisarza, Alicja Kapuścińska, podkreśla, że mąż nie przejmował się rejestracją jako współpracownika przez SB twierdząc, że wszyscy wyjeżdżający za granicę dziennikarze są umieszczeni w tych aktach jako potencjalni informatorzy.

Kapuściński postrzegał swoją pracę jako tłumaczenie - nie z języka na język, ale z kultury na kulturę. Moją główną ambicją jest pokazać Europejczykom, że nasza mentalność jest bardzo europocentryczna, że Europa, a raczej jej część, nie jest jedyna na świecie - pisał.

* Ryszard Kapuściński zmarł 23 stycznia 2007 roku w Warszawie w wieku 74 lat.*