Perła włoskiego renesansu

Kiedy myślimy o wielkich postaciach włoskiego malarstwa renesansowego, najznakomitszych twórcach, których dzieła i niejednokrotnie burzliwe losy możemy odnaleźć w licznych publikacjach z zakresu historii sztuki, przed wszystkim uderza hegemonia mężczyzn: Domenico Ghirlandaio, Fra Angelico, Rafael, Masaccio, Leonardo da Vinci, Michał Anioł Buonarroti, Pintoricchio, Perugino, Luca Signorelli, Andrea Mantegna, Giovanni Bellini, Carpaccio, Veronese, Verrocchio... uff... i wielu innych, których nie sposób tu wymienić jednym tchem. Dominacja mężczyzn w zasadzie nie dziwi, bowiem w licznych dziedzinach wiedli prym przez wieki, co ulegało stopniowym zmianom niezwykle powoli. Tym większą przyjemność sprawiła mi książka Danieli Pizzagalli Sofonisba kompletnie i wieloaspektowo przedstawiająca postać renesansowej malarki, Sofonisby Anguissoli, która w tym zmaskulinizowanym świecie sztuki została doceniona przez jej współczesnych i traktowana jako autorytet w swojej dziedzinie. Sylwetka w zasadzie mało znana,
próżno szukać w podręcznikach do historii sztuki biograficznych wzmianek o malarce, czy reprodukcji jej dzieł. Dla czytelników, którzy szczególnie interesują się malarstwem renesansowym, książka Pizzagalli to prawdziwa perełka. Autorka wzbogaciła ją o bibliografię, umieszczając wykaz najnowszych pozycji dotyczących życia i twórczości Sofonisby, w większości są to katalogi z wystaw.

Sofonisba. Pierwsza dama malarstwa to znakomita praca kulturoznawcza. Daniela Pizzagalli korzysta z wielu tekstów źródłowych. Obszernie cytuje, wtapiając z łatwością fragmenty listów, dokumentów, kronik, traktatów, dzięki czemu książka zyskuje na atrakcyjności. Zręcznie wkomponowane w całość „głosy” epoki renesansu, dodają kolorytu i wiarygodności. Daniela Pizzagalli zasługuje niewątpliwie na uznanie, ponieważ z wielką dbałością kreśli losy Sofonisby. Umiejętnie odczytuje informacje zawarte „między wierszami” cytowanych tekstów, a także bardzo interesująco odtwarza rzeczywistość malarki na podstawie jej obrazów. Znakomicie rekonstruuje tło epoki, „czyta” z dzieł Sofonisby i dostarcza czytelnikowi wiedzy o obyczajach ówcześnie panujących, relacjach międzyludzkich, a nawet wskazuje na ideologiczną funkcję ubioru, dzięki któremu można było rozpoznać światopogląd osób przedstawionych na obrazach. Autorka drogą dedukcji wzbogaca o ukryte sensy i znaczenia. Sporo pomyłek, co do autorstwa dzieł Sofonisby
utrudnia pełną rekonstrukcję jej dorobku malarskiego.

Daniela Pizzagalli buduje losy swojej bohaterki w formie mapy twórczości. Przechodzimy od Cremony – miejsca urodzenia i odkrycia talentu, przez Mediolan, Madryt, Palermo, Pizę, Genuę i ponownie Palermo, gdzie dobiega kresu żywot malarki. Miejsca pobytu tworzą dominantę kompozycyjną książki. Specyfika przestrzeni oraz kontakty z całym bogactwem charakterów ludzkich, niewątpliwie kształtują osobowość twórczą Sofonisby. Jak pisze autorka, była ona malarką dusz, potrafiła stworzyć więź z osobą portretowaną.
Dorastające w intelektualnej atmosferze domu Sofonisba i jej siostry, od wczesnych lat poddane specyficznemu klimatowi, musiały podążyć ostatecznie drogą sztuki. Obok Sofonisby sławę zdobyła również jej siostra, Lucia. Humanistyczny krąg Cremony, skąd pochodziła rodzina malarki, popierał twórcze dążenia kobiet, dlatego siostry nie miały problemów, aby rozwijać swój talent. Jednak na przykładzie ich losu można zobaczyć także, w jak poniżającym stanie mogła się znaleźć kobieta, która nie miała dość posagu, aby godnie wyjść za mąż. Wypływa stąd pewien pragmatyzm w sposobie kształcenia Sofonisby i jej siostry. Przede wszystkim kształcone były na portrecistki, gdyż wiadomym było, iż niemal każdy arystokrata chce mieć swój kontrafekt i swojej rodziny. Z czasem twórczość Sofonisby mogła zapowiadać spore zyski finansowe.

Daniela Pizzagalli rzuca wiele światła na epokę renesansu i kulturotwórczą rolę kobiet. Wskazuje, iż znaczenie kobiet rosło. Prezentuje nazwiska znanych poetek – Vittoria Colonna, Veronica Gambara, które zdobyły sławę we Włoszech, niemniej wykształcenie dziewcząt nadal było możliwe tylko w sferach arystokracji. Pojawiało się coraz więcej traktatów doceniających talenty kobiet – Krótki traktat o kobiet doskonałości filozofa Vincenza Maggiego, jednak nie w każdej formie twórczości mogły się realizować. Pozostawała im głównie literatura, na tym tle malarstwo Sofonisby jest zjawiskiem szczególnym i nowatorskim.

Sofonisba. Pierwsza dama malarstwa Danieli Pizzagalli to książka nie tylko o artystce, ale również o kobiecie, która pewna swojego talentu znalazła uznanie i szacunek wbrew panującym kanonom. Naznaczona cierpieniem, nieszczęśliwym uczuciem staje się również zwykłym człowiekiem. Wielowymiarowość ujęcia losu Sofonisby, głębokie zanurzenie jej sylwetki w tło epoki sprawia, iż lektura staje się pełniejsza, ciekawsza. Autorka kreśląc bardzo szeroko konteksty historyczne, kulturowe, społeczne, daje czytelnikowi wiedzę, która jest niezbędna dla zrozumienia życia i twórczości malarki. Dzięki czemu podczas lektury nie pojawiają się braki interpretacyjne, a przy okazji można wzbogacić swój obraz renesansu w wielu aspektach.