O Andrzeju Żuławskim włoski elementarz

W 2003 roku, na Festiwalu Filmowym "Alpe Adria Cinema" w Trieście, odbyła się retrospektywa filmów Andrzej Żuławskiego. Przy okazji tego filmowego wydarzenia, powstał katalog prezentujący sylwetkę reżysera. Z wielkim trudem zdobyte materiały, zdjęcia, eseje, złożyły się na bardzo interesującą publikację, która, jak się okazuje, doskonale wpisała się w próżnię polskich opracowań, dotyczących postaci Żuławskiego. Dla potwierdzenia tego faktu, katalog otwiera nota od polskiego wydawcy przybierająca formę zarzutu, postawionego filmoznawcom w Polsce, których cechuje permanentna obojętność wobec osoby Żuławskiego i jego wyjątkowej twórczości. Brak solidnej analizy dorobku reżysera, rozproszone artykuły, wywiady, zapomniane recenzje i ciągłe milczenie wokół twórcy "Trzeciej części nocy", skłoniło wydawcę do zaprezentowania katalogu polskim wielbicielom talentu Andrzeja Żuławskiego. Katalog został zatytułowany Opętanie. Ekstremalne kino i pisarstwo Andrzeja Żuławskiego.

Zafascynowani indywidualnością reżysera, włoscy krytycy postanowili z bliska przyjrzeć się jego filmowej, ale również literackiej twórczości. Napotkali wiele trudności organizując festiwal oraz przygotowując katalog. W trakcie prac organizacyjnych okazało się, iż jak dotąd nikt nie uporządkował w żaden sposób twórczości Żuławskiego. Pomysłodawcy festiwalu włożyli mnóstwo wysiłku, aby to filmowe spotkanie doszło do skutku. Przez rok zbierano materiały, aby stworzyć katalog. Polskie filmoznawstwo wystawiło sobie fatalną cenzurkę.

Dzięki wytrwałej pracy Włochów, polski czytelnik również otrzymuje ciekawą publikację, w której zebrane materiały składają się na bardzo koherentny obraz reżysera. Ciekawa struktura, znakomicie dobrane teksty i czarno-białe fotografie, współgrają, uzupełniają się wzajemnie i składają się ostatecznie na bardzo dobrej jakości efekt końcowy. Postać reżysera i jego twórczość analizowana jest z różnych punktów widzenia.
Początkowo introspekcji dokonuje Żuławski. W wywiadzie udzielonym Sergio Naitzy reżyser odtwarza swoją drogę, inspiracje, rozczarowania i zachwyty. Bardzo osobiście analizuje swoje filmy, pewne stałe elementy obecne w swojej twórczości. Z tej rozmowy wyłania się sylwetka artysty bardzo świadomego, inteligentnego, z konkretną wizją kina i określonym celem. A dla Żuławskiego każdy zabieg artystyczny zawiera w sobie jakiś cel, ma poruszać ważne struny życia, bez banału. Nonkonformistyczne kino, trudne, metafizyczne, obsesyjne często spotykało się napiętnowaniem i niezrozumieniem. Ostatecznie ten stan rzeczy zaowocował emigracją reżysera, odrzuconego przez „swoich”. System komunistyczny walnie przyczynił się do tego ostracyzmu. Kolejna część katalogu to eseje, które pozwalają zrekonstruować, określić wyznaczniki stylu Żuławskiego. Kino ciągłego ruchu, objęte obsesją zła, demoniczne, ekstremalne, opętane uczuciem, klaustrofobiczne. Na uwagę zasługuje esej Michele Salimbeni „Dostojewski w kinie Andrzeja
Żuławskiego”. Reżyser czerpie z twórczości pisarza pewne elementy, które stale obecne są w jego filmach.

O Żuławskim wypowiadają się również jego współpracownicy, aktorki – Małgorzata Braunek, Isabelle Adjani, Sophie Marceau, kompozytor muzyki do jego filmów Andrzej Korzyński, Manuela Gretkowska, która współtworzyła scenariusz do filmu Szamanka. W krótkim tekście również Andrzej Wajda wspomina współpracę z Żuławskim. Całość domyka „spory” esej Katarzyny Merty, analizujący twórczość literacką Żuławskiego. Gdyby pominąć tę część artystycznej działalności reżysera, obraz byłby cząstkowy. Tym czasem jest pełnia. Żuławski w swoich filmach i powieściach. W jego literaturze autorka eseju odnajduje sporo powiązań z biografią reżysera, wyławia cechy dystynktywne tej twórczości, chcąc tym samym określić styl i zbiór stałych motywów.

Andrzej Żuławski – wizjoner i filozof kina, zajmuje szczególne miejsce w kinematografii światowej i z pewnością zasługuje na to, aby z większym zainteresowaniem i bez uprzedzeń przyjrzeć się jego twórczości tak filmowej, jak i literackiej. Być może na rynku książki pojawi się niebawem polska odpowiedź na włoski katalog. Tym czasem z dużym wyczuciem w doborze materiału, z gustownie dobranymi fotografiami w katalogu stworzonym przez włoskich pasjonatów, można zaczerpnąć elementarną wiedzę o Andrzeju Żuławskim.