Lewis Carroll - oczerniany geniusz, narkoman czy pedofil?

Kim był Lewis Carroll ? Czy autor rzeczywiście tracił zainteresowanie dziewczynkami, które kończyły czternasty rok życia? Jak należy odczytywać symbole zawarte w "Alicji w Krainie Czarów" i czy portrety nagich dzieci były wyłącznie przejawem jego artystycznych fascynacji?

Charles Lutwidge Dodgson urodził się w wiosce Daresbury w środkowej Anglii. Jego rodzina była od pokoleń mocno związana z Kościołem - prapradziadek (przodkowie pisarza nosili to samo imię - Charles) został mianowany biskupem anglikańskiej diecezji Elphin. Dziadek był wojskowym i osierocił trzech synów w 1803 roku.

Najstarszy z nich przejawiał wybitne zdolności matematyczne, jednak porzucił karierę akademicką, ożenił się ze swoją kuzynką i został wiejskim proboszczem. Państwo Dodgson doczekali się jedenaściorga dzieci. Przyszły autor "Alicji w Krainie Czarów" był pierwszym synem, wychowywanym w dużej mierze przez trzy starsze siostry.

Przez skończeniem dwunastego roku życia Lewis Carroll pobierał nauki w domu. Potrafił biegle czytać i pisać, przyswoił podstawy nauk przyrodniczych i zagadnienia teologiczne. W Richmond Grammar School i w późniejszym czasie na Oksfordzie przyszły pisarz wyróżniał się zdolnościami matematycznymi.

Pewnym jest, że chłopiec, podobnie jak część jego rodzeństwa, cierpiał na jąkanie. Zaburzenie mowy wpływało negatywnie na kontakty z rówieśnikami i w pewnym stopniu ograniczało pewność siebie młodego Charlesa.

Charles Lutwidge Dodgson był wysoki (jako nastolatek mierzył 183 centymetry) i szczupły, co, jak głosi plotka, natchnęło autora "Alicji w Krainie Czarów" do stworzenia postaci ptaka Dodo jako autokarykatura.

Poglądy Carrolla na politykę i religię uznaje się za konserwatywne, chociaż w niektórych dziełach anglikański diakon przejawia wątpliwości odnośnie swego pełnego oddania Kościołowi Anglii. Obawy mężczyzny przybrały na sile po natychmiastowym sukcesie "Alicji w Krainie Czarów". Z jednej strony, Dodgson pozostał związany z Christ Church, gdzie wykładał do 1881 roku. Z drugiej, w jego życiu "pojawił się" Lewis Carroll - mężczyzna postrzegany jako genialny artysta otaczający się małymi dziewczynkami.

Charles rozpoczął przygodę z literaturą we wczesnej młodości. Swoje pierwsze wiersze publikował w rodzinnym periodyku "Mischmasch" - na jego łamach pojawiła się pierwotna wersja słynnego wiersza "Jabberwocky".

W latach 1854-1856 utwory Dodgsona (zazwyczaj humorystyczne, satyryczne) zaczęły się pojawiać w ogólnokrajowych publikacjach typu "The Comic Times and the Train". Od 1856 roku Charles Lutwidge Dodgson publikował pod pseudonimem Lewis Carroll, który stanowi grę słów związaną z jego rzeczywistym imieniem i nazwiskiem. Autor przetłumaczył swoje imiona Charles Lutwidge na łacinę (Carolus Ludovicus), a następnie przełożył je na język angielski i zmienił ich kolejność. Tak powstał Lewis Carroll. Co ciekawe, pisarz miał w zanadrzu jeszcze trzy inne pseudonimy: Edgar Cuthwellis, Edgar U. C. Westhill, Louis Carroll, a za wybór "Lewisa Carrolla" odpowiadał wydawca autora.

Lewis Carroll oficjalnie nigdy nie przyznał, że bohaterowie jego dzieł literackich są wzorowani na prawdziwych osobach, tym niemniej biografowie zwracają uwagę na bliskie relacje z Alicją Lidell, która była jedną z córek jego przyjaciela, Henry'ego. Pisarz spędzał dużo czasu z Alicją i jej rodzeństwem, brał udział w rodzinnych wycieczkach. W 1862 roku podczas jednej z wypraw Lewis wpadł na pomysł, który przerodził się później w historię o Alicji.

Mężczyzna opowiedział o tym 10-letniej przyjaciółce, która nakłoniła go do spisania całej opowieści. Dwa lata później wręczył dziewczynce ręcznie ilustrowany manuskrypt, zatytułowany "Alice's Adventures Under Ground". W 1865 roku historia znalazła wydawcę i trafiła do druku ze zmienionym tytułem i opatrzona ilustracjami autorstwa sir Johna Tenniela. "Alicja w Krainie Czarów" bardzo szybko stała się światowym bestsellerem i największym komercyjnym sukcesem w dorobku autora.

"Alicja w Krainie Czarów" stała się fenomenem literatury dziecięcej, a zarazem utworem pełnym tajemnic, symboliki i dwuznaczności odczytywanych przez dorosłych czytelników. Popularna opinia głosi, że Lewis Carroll napisał "Alicję..." pod wpływem narkotyków, a cała opowieść o dziewczynce przechodzącej przez króliczą norę, gadającym kocie, gąsienicy palącej fajkę, jedzeniu magicznych grzybów, napojach zmieniających kształt bohaterki itd. należy odczytywać przez pryzmat rzekomego zażywania przez autora opium czy laudanum.

Problem w tym, że ta rozpowszechniona w latach 60. i 70. XX wieku teoria nie ma ugruntowania w faktach. Nie istnieją zapiski, które świadczyłyby o zażywaniu przez autora środków odurzających. Takie odczytywanie "Alicji w Krainie Czarów" jest raczej wynikiem nastawienia odbiorców sprzed pół wieku, których umysły przesiąknięte LSD dopatrywały się narkotycznych inspiracji w rozmaitych działach literackich.

Niemniej popularna interpretacja "Alicji w Krainie Czarów" (i innych dzieł Carrolla) wskazuje na jego niezdrowe zainteresowania małymi dziewczynkami. Biografowie Morton N. Cohen, Donald Thomas i Michael Bakewell pod koniec lat 90. XX wieku doszli do podobnych wniosków, z których wynika, że pisarz był erotycznie zafascynowany dziewczynkami do czternastego roku życia.

W tym kontekście "Alicja w Krainie Czarów" jest obrazem zrodzonym w podświadomości autora, który wejście Alicji do króliczej nory postrzega jako penetrację seksualną. Flamingi używane do gry w krykieta zamiast kijów symbolizują penisy, zaś scena przejścia przez drzwi jest metaforą przedostania się przez drogi rodne kobiety. Alicja wybiera i otwiera najmniejsze drzwi, trafiając do rajskiego ogrodu.

Teorię o pedofilskich skłonnościach pisarza zdają się potwierdzać fotografie i obrazy wykonane przez Carrolla. Artysta zainteresował się fotografią w 1856 roku i przez kolejne 24 lata wykonał około 3000 zdjęć. Do dziś zachowała się 1/3. W dorobku autora znalazło się wiele fotografii z udziałem jego nieletnich muz (Alicja Liddell, Beatrice Hatch czy Lorina Liddell), które często stawały przed obiektywem zupełnie nagie.

Artysta przekonywał swoich znajomych, rodziców dzieci, że jego twórczość jest pozbawiona jakiegokolwiek podtekstu erotycznego. Podobnego zdania jest wielu biografów, z kolei inni uważają, że niedostrzeganie pedofilskich skłonności Carrolla w niektórych fotografiach jest zwykłą naiwnością. Według nich nakłanianie kilkuletnich dziewczynek do pozowania nago było dla niego czymś więcej niż zaspokojeniem estetycznych potrzeb artysty.

Publikacja "Alicji w Krainie Czarów" na zawsze zmieniła życie pisarza. Poza literaturą i fotografią Carroll nadal realizował się jako wykładowca w Christ Church, ale żadne jego późniejsze dzieło nie zdołało przyćmić sukcesu pierwszej "Alicji...".

Mimo światowej sławy prowadził raczej osiadły tryb życia. Jedyna udokumentowana podróż autora drogą morską to ta z 1867 roku, kiedy wybrał się do Rosji, po drodze zahaczając o Belgię, Niemcy, Francję i kilka polskich miast. Lewis Carroll zmarł 14 stycznia 1898 roku, dwa tygodnie przed świętowaniem 66. urodzin. Przyczyną śmierci było zapalenie płuc będące powikłaniem grypy.

Jakub Zagalski/ksiazki.wp.pl