Książka Grossa nie zmieniła świadomości Polaków

Publikacja Strachu Jana Tomasza Grossa w bardzo małym stopniu wpłynęła na stosunek Polaków do Żydów. Z badania OBOP-u wynika, że najwięcej Polaków odczuwa wobec Żydów obojętność.

Ukazanie się w styczniu 2008 roku książki Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie Jana Tomasza Grossa rozpoczęło w mediach dyskusję o stosunku Polaków do Żydów w czasie okupacji, po wojnie, w latach 60. oraz obecnie. Ośrodek Badania Opinii Publicznej przeprowadził badanie sprawdzające, w jaki sposób sama książka, a także dyskusja wokół niej, wpłynęły na świadomość historyczną Polaków oraz ich stosunek do Żydów.

Badanie było dwuetapowe - pierwszy raz pytania zadawano w dniach 10-14 stycznia, na krótko przed ukazaniem się Strachu , drugi raz - od 3 do 7 kwietnia 2008 roku.

Z badania wynika, że publikacja Strachu nie zmieniła radykalnie poglądów Polaków na stosunki polsko-żydowskie podczas okupacji i w latach powojennych. Nieco umocnił się dominujący w styczniu pogląd, że wielu Polaków ratowało Żydów, a tylko nieliczni ich prześladowali - w styczniu uważało tak 43 proc., a w kwietniu 47 proc. badanych. Propagowany w Strachu pogląd, że nieliczni Polacy ratowali Żydów, a wielu ich prześladowało wyznawało w styczniu 3 proc., a obecnie - 6 proc. badanych.

Wzrosła natomiast, choć nieznacznie, świadomość, że zaraz po wojnie zdarzały się w Polsce zabójstwa Żydów. W styczniu 9 proc. badanych wiedziało, że zaraz po wojnie w Polsce zostało zamordowanych około 1000 Żydów, zaś 6 proc. było przekonanych, że takie zdarzenia nie miały miejsca. 37 proc. badanych w styczniu wybrało w ankiecie odpowiedź nie wiem, ale mogło tak być, a 16 proc. - nie wiem, ale to się zdarzyć nie mogło. Po publikacji Strachu przybyło tych, którzy mówią nie wiem, ale mogło tak być - jest ich 44 proc.

Wbrew obawom części krytyków książki, uczucia Polaków wobec Żydów nie pogorszyły się. Najwięcej osób (63 proc. w styczniu i 65 proc. w kwietniu) zadeklarowało, że osobiście odczuwa wobec Żydów obojętność. Raczej sympatię deklarowało 20 proc. badanych w styczniu i 21 proc. w kwietniu, raczej niechęć odpowiednio 7 i 6 proc. W ogóle nie zmieniła się liczba osób odczuwających bardzo dużą niechęć do Żydów - za każdym razem było to 2 proc. badanych.

Okazuje się, że na sympatię lub antypatię wobec Żydów niewielki wpływ mają warunki życia ankietowanego. Najczęściej wskazywana odpowiedź o uczucia wobec Żydów, czyli obojętność, wybierana była bez względu na płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania, aktywność zawodową, samoocenę sytuacji materialnej, stosunek do wiary, poglądy polityczne i aktualne preferencje wyborcze. Odpowiedź bardzo dużą niechęć we wszystkich badanych grupach wybierało od 1 do 6 proc. badanych. Tylko jedna grupa wyróżnia się na tym tle - 14 proc. tych, którzy w tabeli stosunek do wiary wybrali odpowiedź niewierzący, deklarowało też bardzo dużą niechęć wobec Żydów.

Po publikacji Strachu nieco umocnił się pogląd, że żyjący obecnie w Polsce Żydzi mają na sprawy kraju niewielki wpływ - w styczniu taką odpowiedź w ankiecie wskazało 47 proc. badanych, w kwietniu - 54 proc. Nie zmieniła się natomiast liczba osób, które przekonane są, że wpływ Żydów jest bardzo duży i duży (w styczniu 25 proc., w kwietniu - 26 proc.).

Sondaż przeprowadzono na próbie 1005 mieszkańców Polski w wieku powyżej 15 lat.