Geniusz literacki w szponach nałogów i choroby

O ile twórczość pisarza wychwalana jest obecnie przez krytyków pod niebiosa, o tyle jego prywatne życie nie wystawia mu laurki. Uzależnienia, napady szału, nie do końca zdiagnozowana choroba - życiorys autora mógłby posłużyć jako scenariusz ponurego dreszczowca. Kim był człowiek, który tak znacząco przyczynił się do rozwoju literatury science fiction w XX wieku?

Philip Kindred Dick urodził się 16 grudnia 1928 roku w Chicago. Wraz z nim na świat przyszła jego siostra bliźniaczka, Jane Charlotte, która zmarła sześć tygodni później. To zdarzenie głęboko go poruszyło, naznaczając do końca życia syndromem "opuszczonego bliźniaka". Był dzieckiem znerwicowanym i zakompleksionym, w dodatku cierpiącym na szereg schorzeń: astmę, zawroty głowy i tachykardię (przyspieszone bicie serca).

Gdy Philip miał pięć lat, jego rodzice rozwiedli się - matka Dorothy odmówiła przeprowadzki do Nevady, gdzie Joseph, ojciec chłopca, miał być przeniesiony w ramach swojej pracy dla Departamentu Rolnictwa Stanów Zjednoczonych. Rodzice walczyli o opiekę nad synem, który został ostatecznie z matką. Pierwsze opowiadanie science fiction przeczytał w wieku 12 lat. W liceum chodził do klasy razem z * Ursulą K. Le Guin* - tak jak on, przyszłą autorką tego gatunku.

Studia filozoficzne zawiodły go do przekonania, że egzystencja polega bardziej na wewnętrznej percepcji człowieka niż realnej rzeczywistości. Po lekturze dzieł Platona stwierdził, że świat nie jest do końca realny i nie można sprawdzić, czy istnieje naprawdę. Te rozważania stały się tematami wielu jego późniejszych książek (m. in. * "Ubika"* z 1969 roku).

Pierwsze opowiadania Dicka ukazały się w 1952 roku w czasopismach fantasy i science fiction: "Planet Stories", "If" oraz "F&SF". Jego pierwszą, napisaną w 1950 roku powieść "Gather Yourselves Together", opublikowano dopiero w 1994 roku. Podobny los spotkał stworzoną dwa lata potem "Voices from the Street" - doczekała się wydania w 2007 roku. "Słoneczna loteria" z 1955 roku to z kolei jego pierwsza wydana za życia książka.

Dick był autorem 44 powieści i 121 opowiadań. Jako pisarz tworzący fantastykę mógł być publikowany tylko przez niszowe, słabo płacące wydawnictwa. Za życia nie doczekał się więc finansowego sukcesu, zdobył jednak uznanie wśród fanów gatunku. W 1963 roku otrzymał nagrodę Hugo za * "Człowieka z Wysokiego Zamku"* (wyd. 1962): historię alternatywnego świata po wygranej państw Osi w II wojnie światowej - i swoją najbardziej znaną powieść. Drugą znaczącą książką w dorobku pisarza było * "Czy androidy marzą o elektrycznych owcach?"* (1968), na podstawie której Ridley Scott nakręcił na początku lat 80. kultowy film "Łowca androidów".

W latach 1948-1960 Dick napisał także około tuzina "zwykłych" powieści. Marzył o sukcesie poza gatunkiem science fiction, ale marzenie to legło w gruzach w styczniu 1963. Wtedy to agencja literacka odesłała mu jego wszystkie niesprzedane powieści spoza gatunku fantastyki.

Pisarskiej twórczości autora towarzyszyło bogate życie osobiste: żenił się aż pięć razy. Z pierwszą żoną, Jeanette Marlin, rozwiódł się w 1948 roku po sześciu miesiącach małżeństwa. Kolejnymi wybrankami autora były: Kleo Apostolides, Anne Williams Rubinstein (z którą miał córkę Laurę), Nancy Hackett (matka jego drugiej córki, Isolde) oraz Tessa Busby. Z tego ostatniego związku urodziło się trzecie i ostatnie dziecko pisarza - syn Christopher Kenneth.

Jak wspomina w książce * "Boże inwazje. Życie Philipa K. Dicka"* Lawrence Sutton , oficjalny biograf pisarza: Dick "nie umiał pielęgnować tego, co miał". Nadużywał alkoholu i narkotyków (przede wszystkim amfetaminy, która znajdowała się w składzie jego leków na astmę). Miewał napady szału i rozładowywał agresję na żonach. Od dziecka "zbierał" różne fobie, w tym lęk przed przestrzenią - w dorosłym życiu zamykał się w domu i pisał niemal bez przerwy (potrafił skończyć powieść w 48 godzin). Częściej przebywał w świecie swoich fabuł niż w rzeczywistości.

Równie często doświadczał wizji i objawień. Najpierw był to głos zmarłej siostry; w 1963 roku zobaczył na niebie twarz uosabiającą według niego czyste zło. Od tamtej pory pragnął doświadczyć obecności prawdziwego Boga. Na podstawie swoich późniejszych religijnych wizji i snów napisał kilka powieści, między innymi trylogię "Valis" (wyd. 1981).

W lutym i marcu 1974 roku miały miejsce wizje, które Dick nazwał "2-3-74"- od daty ich pojawienia się. Na szyi kurierki dostarczającej mu paczkę z lekami zobaczył symbol ryby. Stwierdził, że ten znak przypomniał mu, kim kiedyś był: chrześcijańskim męczennikiem z czasów cesarstwa rzymskiego. Ujrzał samego Chrystusa, a jego druga tożsamość miała przez pewien czas przebywać z Jezusem. Halucynacja ta wywołana została najprawdopodobniej zażytym na ból zęba lekiem. W późniejszym okresie życia Dick wierzył, że jest wcieleniem proroka Eliasza.

W 1971 roku, gdy małżeństwo z Nancy Hackett chyliło się już ku upadkowi (rozwód nastąpił rok później), Dick był już na dobre uzależniony od amfetaminy. Gdy ktoś włamał się do jego domu i wysadził sejf z prywatnymi zapiskami, pisarz nabawił się obsesji prześladowczej. W 1972 roku usiłował popełnić samobójstwo poprzez przedawkowanie środka uspokajającego.

Zdaniem wielbicieli Dicka, to jego literacki talent wpędził go w obłęd - albo na odwrót, to właśnie szaleństwo pozwoliło mu tworzyć tak znakomite dzieła. Choć oficjalny biograf pisarza tego nie potwierdza, Dick najprawdopodobniej cierpiał na schizofrenię paranoidalną. Sam autor podsycał spekulacje na temat swojej choroby, zażywając środki psychoaktywne i tłumacząc się z uzależnienia od nich koniecznością zażywania tabletek ze względu na swoje liczne schorzenia.

Ojciec polskiego SF, * Stanisław Lem*, padł ofiarą choroby swojego kolegi po fachu. We wrześniu 1974 roku Dick wysłał list do FBI, w którym donosił na polskiego pisarza. Według niego Stanisław Lem to kryptonim komunistycznego spisku, mającego na celu zawładnięcie umysłami Amerykanów poprzez propagandę przemycaną w utworach science fiction. "Komórka LEM" pojawiała się regularnie w 21 listach autorstwa Dicka - przekonanego, że FBI przeszukuje jego dom i znajduje te donosy.

Dowodem na prawdziwość jego tezy był, zdaniem Dicka, fakt, że "Lem posługuje się wieloma stylami" i "czasem umie czytać w obcych dla niego językach". FBI, po początkowym zainteresowaniu, uznało jednak tę informację za wytwór wyobraźni niezrównoważonego psychicznie człowieka. Sam Lem określił te listy jako materiał dla psychiatrów - a warto zaznaczyć, że twórczość Dicka była jedną z nielicznych, którą cenił wśród amerykańskich pisarzy science fiction.

Powieści Philipa Dicka rozgrywają się zazwyczaj w alternatywnych światach (np. "Ubik", "Człowiek z Wysokiego Zamku"), gdzie bohaterowie odkrywają w pewnym momencie, iż żyją w iluzji: czyimś śnie, narkotycznej wizji, rzeczywistości stworzonej na potrzeby politycznego spisku itp. W opowiadanych przez siebie historiach pisarz poddaje filozoficznym rozważaniom kwestie granic człowieczeństwa ("Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?") oraz natury Boga i wszechświata ("Boża inwazja", drugi tom trylogii "Valis"). Temat narkotyków, opierający się na jego własnych doświadczeniach, pojawia się w powieściach * "Trzy stygmaty Palmera Eldritcha"(1964) i * "Przez ciemne zwierciadło"(1977).

Pisarz zmarł 2 marca 1982 roku, po dwóch udarach mózgu. Dopiero w ostatniej dekadzie życia udało mu się osiągnąć stabilizację finansową. Zaś już po jego śmierci filmowe adaptacje dzieł autora pozwoliły szerokiemu gronu odbiorców na poznanie tych niezwykłych i ważnych opowieści.

Po "Łowcy androidów" pojawiła się "Pamięć absolutna" - na podstawie opowiadania Dicka * "Przypomnimy to panu hurtowo"(1966). Światowy sukces odniósł *"Raport mniejszości" (2002) Stevena Spielberga, oparty na opowiadaniu pod takim samym tytułem, z Tomem Cruise w roli głównej. Od tamtej pory utwory Philipa Dicka na stałe zagościły w masowej świadomości, również za sprawą kolejnych ekranizacji. Najnowszą jest tegoroczna serialowa adaptacja "Człowieka z Wysokiego Zamku".

Aleksandra Kromp/książki.wp.pl