Angelus 2014

Siedem nominowanych tytułów będzie walczyć o tytuł tej, która w minionym roku podejmowała najważniejsze tematy współczesnego świata, pogłębiała wiedzę o dorobku kultury Środkowej Europy i zmuszała do refleksji.

Na kolejnych stronach galerii przybliżymy ideę nagrody, najciekawsze karty z jej historii oraz siedem tytułów, które w tym roku walczą o statuetkę Angelusa.

Europejska Nagroda Literacka "Angelus" jest przyznawana od 2006 roku, a jej fundatorem jest miasto Wrocław. Nazwa może być myląca , bo w Polsce co roku przyznaje się też innego "Angelusa" - lubelskiego. Zainicjowana przez środowisko lubelskich artystów nagroda, której bezpośrednim pomysłodawcą jest historyk Jerzy Jacek Bojarski, jest przyznawana od 2005 roku ludziom, którzy pomagają innym i swoją postawą przywracają nadzieję i szacunek dla drugiego człowieka.

Wrocławski "Angelus" to jedna z ważniejszych polskich nagród literackich, przyznawana za najlepszą książkę opublikowaną w języku polskim w poprzednim roku. Wydawcy mogą do niej zgłaszać utwory autorów żyjących, pochodzących z 21 krajów Europy Środkowej. Nagrodą jest statuetka autorstwa Ewy Rossano i czek na 150 tysięcy złotych fundowany przez miasto Wrocław.

Od 2009 roku Angelus docenia nie tylko autorów, ale także tłumaczy. Jeśli jury uhonoruje nagrodą książkę obcojęzyczną, automatycznie "Angelusa" otrzymuje także jej tłumacz. Z kolei jeśli statuetka wędruje do autora polskiego, jurorzy wybierają najlepszego tłumacza. Nagroda ta wynosi 20 tysięcy złotych i jest fundowana przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu.

Od 2009 roku laureatami "Angelusa" dla tłumaczy byli: Andrzej Jagodziński (za przekład z języka czeskiego), Elżbieta Cygielska (z węgierskiego), Jerzy Czech (z rosyjskiego), Magdalena Petryńska (z chorwackiego) oraz Katarzyna Kotyńska (z ukraińskiego).

Droga do Angelusa jest wieloetapowa: najpierw wydawcy mogą zgłosić dwa tytuły wydane w roku poprzednim do pierwszego etapu: może to być jeden tekst pisarza polskiego i jeden autora obcojęzycznego w polskim przekładzie. Następnie jurorzy sprawdzają zgodność zgłoszeń z kryteriami i przygotowują listę nominacji. Spośród listy nominowanych jury wybiera 14 książek, a wreszcie - finałową siódemkę. Gala, podczas której przewodniczący jury wskazuje zwycięzcę, odbywa się w jedną z jesiennych sobót.

Na zdjęciu:Martin Pollack, austriacki pisarz, autor książki "Śmierć w bunkrze opowieść o moim ojcu"

W tym roku po raz pierwszy zostanie też przyznana Nagroda im. Natalii Gorbaniewskiej. W ten sposób jury nagrody postanowiło uczcić pamięć zmarłej 29 listopada 2013 roku Natalii Gorbaniewskiej, znakomitej tłumaczki literatury polskiej i przewodniczącej jury Nagrody Literackiej Europy Środkowej "Angelus".

Gorbaniewska jako pierwsza na świecie tłumaczyła "Traktat poetycki" Czesława Miłosza, była także autorką przekładów tekstów Władysława Tatarkiewicza, Marka Hłaski, Tadeusza Konwickiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Sławomira Mrożka i Adama Michnika. Za przekłady została nagrodzona przez Polski PEN Club w 1992 roku.

Nagrodą im. Natalii Gorbaniewskiej będzie honorowe wyróżnienie dla jednej z książek z finałowej siódemki, którą wskaże publiczność. Głosować można na stronie internetowej nagrody oraz na jej Facebookowym profilu.

Na zdjęciu: Jan Miodek i Natalia Gorbaniewska

Laureatami Nagrody byli: Jurij Andruchowycz ("Dwanaście kręgów"), Martin Pollack ("Śmierć w bunkrze"), Peter Esterhazy ("Harmonia caelestis"), Josef Skvorecky ("Przypadki inżyniera ludzkich dusz"), Gyorgy Spiró ("Mesjasze"), Swietłana Aleksijewicz ("Wojna nie ma w sobie nic z kobiety"), Miljenko Jergović ("Srda śpiewa o zmierzchu w Zielone Świątki") i Oksana Zabużko ("Muzeum porzuconych sekretów"). Choć nagroda jest skierowana do autora i tłumacza, budzi oczywiste emocje także wśród wydawców. Laureaci nagrody są związani z wydawnictwami, które świadomie budują swoją markę i ofertę wydawniczą: do tej pory czterech autorów spośród ośmiu było związanych z wydawnictwem Czarne, dwoje z W.A.B., jeden z Czytelnikiem i jeden z Pograniczem.

W tym roku finałowa siódemka przedstawia się równie obiecująco.

Na zdjęciu: Natalia Gorbaniewska gratuluje Oksanie Zabużko

"Czas kobiet" Jeleny Czyżowej w przekładzie Agnieszki Sowińskiej to Rosyjski Booker 2009, czyli nagroda dla najlepszej książki w języku rosyjskim w 2009 roku.

"Czas kobiet" to powieść o rodzinie złożonej z pięciu kobiet, która okazuje się prawdziwsza i silniejsza od niejednej "normalnej" rodziny, jakich pełno w Związku Radzieckim. Antonina to zwykła kobieta, pracuje w jednej z socjalistycznych fabryk, gdy zachodzi w ciążę. Rodzi córkę, którą zajmują się trzy starsze sąsiadki. Jedna jest arystokratką - w jej rodzinnym domu mówiło się po francusku, druga chodziła do szkoły podstawowej tylko do trzeciej klasy, a trzecia to chłopka, która przeżyła romans z hrabią. Każda z nich przeżyła oblężenie Leningradu, każda też kogoś straciła. Te doświadczenia łączą je i umacniają.

"Czas kobiet" Jeleny Czyżowej ukazał się nakładem Wydawnictwa Czarne.

Naszą recenzję możecie przeczytać tutaj.

"Zdarzyło się pierwszego września (albo kiedy indziej)" Pavla Rankova w tłumaczeniu Tomasza Grabińskiego to najlepsza słowacka książka ostatnich lat, uhonorowana Europejską Nagrodą Literacką 2009 r.

"Zdarzyło się..." to historia Środkowej Europy w trzydziestu odsłonach, z których pierwsza rozgrywa się 1 września 1938 roku na basenie w Levicach, gdzieś w centrum Europy. Trzech nastolatków - Węgier, Czech i Żyd - organizuje prywatne zawody pływackie. Nagrodą dla zwycięzcy będzie prawo do ubiegania się o względy pięknej rówieśniczki Márii. Peter, Jan i Gabriel nie wiedzą jednak, że ich wyścig będzie trwał przez kolejne 30 lat. Młodzieńcza miłość i przyjaźń zmienią życie całej czwórki. Nie przerwą ich jednak ani wojna, ani pierwsze dwie dekady komunistycznych rządów w Czechosłowacji, choć historia i polityka wystawią ich przyjaźń na ciężką próbę.

Książka została wydana nakładem wydawnictwa Książkowe Klimaty.

Naszą recenzję możecie przeczytać tutaj.

Ismail Kadare, "Wypadek" w tłumaczeniu Doroty Horodyskiej, "najmniej albańska i najmniej, zdaje się, polityczna" spośród wszystkich powieści autora, jak pisze o książce Maciej Robert w recenzji pt. "Mylenie tropów" .

Kadare, albański powieściopisarz, jest laureatem Międzynarodowej Nagrody Bookera w 2005. "Wypadek" zaczyna się od wypadku taksówki na podwiedeńskiej autostradzie. Rozpoczyna się nie mniej tajemnicze śledztwo, w którym co chwila pojawiają się nowe tropy i domysły. Co łączyło dwie śmiertelne ofiary wypadku, czyli albańskich emigrantów: specjalistę ds. bałkańskich w Radzie Europy i pracownicę Instytutu Archeologii? Czy mieli romans? Na pewno ich związek wydawał się równie burzliwy co ich polityczne zaangażowanie w konflikt na Bałkanach. Ale czy na pewno zginęli w wypadku? Czy nie był to zamach na ich życie? A może to raczej podwójne samobójstwo?

Książka ukazała się nakładem wydawnictwa Świat Książki.

Naszą recenzję możecie przeczytać tutaj.

"Chorobę Libenkrafta" autorstwa Ołeksandra Irwanca przełożyły Natalia Bryżko i Natalia Zapór, a książkę wydało Biuro Literackie.

To powieść, którą można potraktować jako "historię alternatywną". Tytułowa choroba to szerząca się w nieprzyjaznym świecie tajemnicza epidemia - nie wiadomo, jakie są jej przyczyny ani skutki, objawy też nie są do końca znane. Zaskakujące zwroty akcji, niespodziewane zakończenie tej fantastycznej powieściowej metafory to historia ukraińskiej rzeczywistości, ciągle zmiennej i niepewnej. Sam autor, w rozmowie z Maciejem Robertem, mówi o książce:

"Są to rozważania mężczyzny, który pokonał równik życia. Rozważania o utracie smaku, uczuć, ostrości. Ale choroba Libenkrafta - tak, jak ją wymyśliłem i opisałem - dotyka również młodych ludzi. W pierwszej scenie powieści w tramwaju dochodzi do zabójstwa nastoletniego chłopca. Jako autor starałem się opisać świat wewnętrzny głównego bohatera w sposób najbardziej głęboki i dokładny. Igor brzydzi się przemocą do czasu, kiedy w końcu pierwszej części powieści jego samego nie dotyka ta zagadkowa przypadłość".

Naszą recenzję możecie przeczytać tutaj.

"Warsztat diabła" Jáchyma Topola w przekładzie Leszka Engelkinga to wstrząsająca opowieść o komercjalizacji zbrodni.

Czy może istnieć wesołe miasteczko Zagłada? Kiedy z Terezina, czeskij twierdzy, na terenie której hitlerowcy założyli obóz koncentracyjny, ucieka młody mężczyzna, ma przy sobie tylko jedną, niewielką rzecz. To Pajączek - dysk przenośny, który zawiera bazę kontaktów do bogatych osób ocalonych z holokaustu. Za ich pieniądze wspólnie z wujkiem Lebo i młodymi ludźmi z całego świata założyli komunę: turystom odwiedzającym Terezin sprzedawali T-shirty z Franzem Kafką, serwowali getto pizzę, organizowali dla nich Warsztaty Radości. Jednak władzom nie spodobała się ta działalność, więc postanowiły ją ukrócić. A teraz mężczyzna wyrusza na Białoruś, by zaangażować się w budowę nowego muzeum...

Jachym Topol po raz kolejny znakomicie posługuje się groteską, wrzuca czytelnika w niemal karnawałową, surrealistyczną fabułę i zadaje pytania o to, czym jest ludzka pamięć, refleksja nad historią i obraz świata, który dzięki niej mamy.

Książka została wydana nakładem wydawnictwa W.A.B.

Naszą recenzję możecie przeczytać tutaj.

Wiesław Myśliwski to jedyny polski autor w tegorocznej siódemce. Do finału "Angelusa" jurorzy wybrali "Ostatnie rozdanie" wydane nakładem Społecznego Instytutu Wydawniczego ZNAK.

Najnowsza powieść Myśliwskiego opowiada to dzieło "totalne", które za cel stawia sobie objęcie całości ludzkiego doświadczenia. To filozoficzna, wielowymiarowa powieść, której tematem jest człowiek i ludzki los zawieszony między przypadkiem a koniecznością. To również historia, będąca pragnieniem poznania prawdy o ludzkim losie, przeznaczeniu, przemijalności, pamięci, miłości i sensie istnienia.

Myśliwski to pisarz, który długo każe czekać na swoje książki, gdyż pisze długo, zgodnie z przeświadczeniem, że "pisać książki powinno się dopiero, gdy człowiek naprawdę czuje, że nie ma już żadnego innego wyjścia (...), wtedy kiedy jest się przekonanym, że ma się coś naprawdę do powiedzenia komuś drugiemu".

Naszą recenzję możecie przeczytać tutaj.

"Dziewczynko, roznieć ogieniek" Martina Šmausa w przekładzie Doroty Dobrew to uhonorowana nagrodą Magnesia Litera w kategorii Debiut Roku 2006 powieść ukazująca mentalność środkowoeuropejskich Romów oraz przyczyny i skutki rozpadu ich tradycyjnego społeczeństwa.

Pomiędzy zapadłą górską wioską na wschodnich krańcach dawnej Czechosłowacji, a wielkimi miastami obu nowych państw rozgrywa się życie Andrejka Dunki. Jego los wydaje się przesądzony: zarówno rodzina, jak i gadzie, chcą go wtłoczyć w utarte, działające od lat schematy, na które nikt nie narzeka. Nikt, poza nim samym, bo Andrejko w odróżnieniu od innych chce tylko spokojnie żyć. Niczym mityczny Odyseusz przemierza rozpadający się kraj. Ta wieloletnia wędrówka w poszukiwaniu wolności zamienia się jednak w bezsilną walkę z rzeczywistością i własnymi uczuciami. Historia tułaczki, miejscami liryczna, miejscami naturalistycznie okrutna, pozwala zrozumieć rozdartą cygańską duszę.

Książka ukazała się nakładem wydawnictwa Książkowe Klimaty.

Naszą recenzję możecie przeczytać tutaj.

Ola Maciejewska/WP.pl