80 lat temu urodził się Elie Wiesel - żydowski pisarz, laureat Pokojowej Nagrody Nobla

80 lat temu, 30 września 1928 r. urodził się Elie Wiesel - żydowski pisarz, więzień Auschwitz, laureat Pokojowej Nagrody Nobla. Jest znanym działaczem na rzecz praw człowieka, twórcą terminu Holocaust.

Elie Wiesel (właściwie Eliezer Wiesel) przyszedł na świat w miasteczku Sygiet (obecnie Sygiet Marmaroski) w Rumunii, w ortodoksyjnej rodzinie chasydzkiej. Otrzymał wykształcenie w szkole rabinackiej. Pisarz spędził tam szczęśliwe dzieciństwo. Jak wspomina: „Sygiet był typowym sztetl (żydowskim miasteczkiem), azylem Żydów”.

W 1944 r. wszystkich Żydów z miasteczka deportowano do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie zginęły jego matka i młodsza siostra. Zawsze powtarza, że "nikt, kto odwiedzi były obóz zagłady Auschwitz, nie będzie już tym samym człowiekiem". Później Wiesel był więźniem obozu w Buchenwaldzie, z którego on i jego dwie starsze siostry zostali wyzwoleni w 1945 r. przez oddziały aliantów. Na krótko przed przybyciem aliantów w Buchenwaldzie zginął ojciec pisarza.

Po wojnie 17-letni Wiesel zamieszkał w Paryżu, gdzie na Sorbonie rozpoczął studia z literatury, psychologii i filozofii. Zajął się też dziennikarstwem, współpracując z czasopismami francuskimi i izraelskimi. W 1948 r. podróżował po Izraelu, skąd dla francuskiej gazety „L'Arche” relacjonował okres powstawania państwa Izrael. Od 1952 r. był paryskim korespondentem ukazującej się w Tel Awiwie gazety „Jedi'ot Acharonot”.

W 1956 r. został korespondentem tej gazety przy ONZ w Nowym Jorku. Siedem lat później przyjął obywatelstwo amerykańskie. W 1969 r. poślubił Marion Erster Rose, która również przeżyła niemieckie obozy koncentracyjne. Żona tłumaczyła książki Wiesela na język angielski.

Choć po wojnie Wiesel marzył o zostaniu pisarzem, nie mógł zdobyć się na odwagę, by opowiedzieć o swoich przeżyciach z obozów zagłady. Najpierw pod pseudonimem Elisha Carmeli napisał romantyczną powieść szpiegowską. Dopiero francuski powieściopisarz Francois Mauriac zachęcił go do opisania swoich doświadczeń. Wynikiem tego była opublikowana w 1956 r. 800-stronicowa książka pt. Un di Velt Hot Geshvign, napisana w języku jidysz.

Dwa lata później (w 1958 r.) ukazała się na wpół autobiograficzna powieść Wiesela pt. Noc . Stała się bestsellerem. Od tamtej pory Wiesel napisał ponad 50 innych utworów - powieści; opowiadania; dramaty; opowieści chasydzkie i talmudyczne; eseje.

Akcja większości powieści Wiesela rozgrywa się albo przed albo po Holocauście. Wiesel pisze po to, by dać świadectwo i usprawiedliwić to, że przeżył. W latach 90. pisarz poświęcił się głównie publikowaniu swoich wspomnień. W drugiej części pamiętników pt.: ... a morze nigdy nie jest pełne (1999 r.) napisał: „Cisza Birkenau jest niepodobna do innych. Zawierają się w niej krzyki, stłumione modlitwy tysięcy ludzkich istnień skazanych na unicestwienie w mroku bezimiennych, niekończących się prochów. Ludzka cisza w jądrze bestialstwa. Śmiertelna cisza w jądrze śmierci. Wieczna cisza pod konającym niebem”.

Nie tylko swą twórczość, ale i działalność społeczno-polityczną Wiesel poświęcił martyrologii Żydów - ofiar zarówno nazizmu, jak i stalinizmu. Jest autorem terminu Holocaust, stosowanego dla określenia zagłady Żydów w czasie II wojny światowej. Wielokrotnie angażował się w obronie uciskanych i prześladowanych mniejszości narodowych. Za swoją działalność otrzymał w 1986 r. Pokojową Nagrodę Nobla. Jest określany jako posłaniec ludzkości.

Na amerykańskich uczelniach dał tysiące wykładów, w których koncentrował się na sytuacji Żydów i innych narodów cierpiących prześladowania z powodu swojego wyznania, rasy czy pochodzenia. Wykładał w nowojorskim City College oraz na Boston University, na którym uzyskał tytuł profesora nauk humanistycznych oraz profesora filozofii. Otrzymał tytuł doktora honoris causa wielu uczelni, a w 1990 r. został kawalerem francuskiej Legii Honorowej.

W latach 1980-1986 Wiesel był przewodniczącym amerykańskiej Rady Pamięci Holocaustu. Zainicjował budowę Amerykańskiego Muzeum Pamięci o Zagładzie (United States Holocaust Memorial Museum). W 2005 r. przyznano mu odznaczenie Dignitas Humana Award.