Zmarł Henryk Bereska

Wczoraj w Berlinie w wieku 79 lat zmarł Henryk Bereska – wybitny tłumacz literatury polskiej na język niemiecki.

Literaturoznawcy podkreślają olbrzymie zaangażowanie Henryka Bereski w upowszechnianie literatury i kultury polskiej w krajach niemieckojęzycznych jako tłumacza, poety, wydawcy, promotora polskich pisarzy i mentora młodych niemieckich tłumaczy. Bereska był z pochodzenia Ślązakiem, urodził się w Szopienicach, w robotniczej rodzinie śląskiej. Dorastał w kręgu promieniowania trzech kultur: polskiej, niemieckiej, a przede wszystkim regionalnej – śląskiej. Z rodzinnego domu przyszły tłumacz wyniósł wielokulturową kompetencję, której źródłem była praktykowana w nim dwujęzyczność oraz zamiłowanie do gwary śląskiej. W czasie wojny Hitlerowcy zakwalifikowali Beresków, mających zarówno polskich, jak i niemieckich krewnych, do tzw. Volksgruppe III, czyli Ślązaków do zniemczenia. W 1944 został kadetem szkoły wojennej Luftwaffe w Fürstenfelsbruck, a w lutym 1945 dostał się do amerykańskiej niewoli. Po wojnie zamieszkał w Berlinie Wschodnim. Studiował germanistykę i slawistykę na Uniwersytecie Humboldta.

Po studiach był redaktorem w wydawnictwie Aufbau, pracował tam do roku 1955. Odszedł ze względów politycznych. Henryk Bereska zajmował się pracą translatorską od 55 lat, przełożył na język niemiecki ponad sto książek, wielokrotnie uczestniczył w rozmaitych imprezach i wydarzeniach promujących polską literaturę i kulturę w Niemczech. Przyswoił niemczyźnie m.in. klasyków polskiej prozy i dramatu: Andrzejewskiego, K. Brandysa, Żukrowskiego, Brezę, Choromańskiego, Iwaszkiewicza, Nałkowską, Lema, Myśliwskiego, Nowaka, Redlińskiego, Zagajewskiego, Kochanowskiego, Wyspiańskiego, Witkacego, Szaniawskiego, Grochowiaka, Mrożka czy Różewicza. Na uwagę zasługują wydawane przez Bereskę liczne antologie: polskich opowiadań (1959, 1964, 1971, 1972, 1985, 1996), baśni (1970), aforyzmów (1973, 1974 ), dramatów (1974, 1982) i liryki (1974, 1998, 2000).

W latach 80. Henryk Bereska rozpoczął publikacje własnych utworów literackich. Jednym z głównych tematów jest w nich pamięć o wielokulturowym dziedzictwie i bogactwie śląskiej kultury oraz refleksja nad tożsamością człowieka i twórcy, uwikłanego w historię Za swój wkład w upowszechnianie literatury polskiej zagranicą Henryk Bereska został w Polsce uhonorowany m.in. nagrodami ZAIKS-u, Funduszu Kultury, Polskiego PEN-u, oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej. W 2002 obchodzący 300-lecie Uniwersytet Wrocławski nadał mu (podobnie jak Karlowi Dedeciusowi)
w uznaniu jego zasług doktorat honoris causa. Otrzymał również wiele prestiżowych nagród w zjednoczonych Niemczech, m.in. nagrodę im. Hansa Sahla oraz dwa istotne wyróżnienia polsko-niemieckie: Nagrodę Śląską Kraju Dolnej Saksonii oraz Nagrodę im. Samuela Bogumiła Lindego miast Torunia i Getyngi. Jest kawalerem Wielkiego Krzyża Zasługi Republiki Federalnej Niemiec.

W maju tego roku Bereska został laureatem pierwszej edycji nagrody Transatlantyk, przyznawanej przez Instytut Książki ambasadorom literatury polskiej zagranicą. Podczas gali wręczenia nagrody Bereska mówił: „Głównym wyróżnieniem jest możliwość samego tłumaczenia, a właściwe to, że można umknąć gdzieś nad jeziora w przepiękne lasy brandenburskie, usiąść i pracować”.