Wojciech Kuczok: W Polsce tylko piły nie są tępe

- Gdyby nasz napoleonek powiedział, że w każdą miesięcznicę smoleńską można zabijać bezkarnie wszystkich wrogów ludu to mielibyśmy tu krwawe zapusty, o jakich się Szeli nie śniło – mówi pisarz Wojciech Kuczok w rozmowie z Michałem Hernesem.

Michał Hernes: Zastanawiam się, na ile bliskie są panu słowa z książki "Senność", że "każdy człowiek powinien mieć przed oknem drzewo i że ludzie powinni uczyć się od drzew"?

Wojciech Kuczok: No musi być drzewo, najlepiej na wyciągnięcie ręki, i nie jakiś iglaste chuchro dopiero co zasadzone, tylko rozłożyste, starsze ode mnie, tak, żeby do trzeciego piętra co najmniej sięgało. Ilekroć się przeprowadzałem, a było tych przeprowadzek dziesiątki, zawsze na początku sprawdzałem, czy jest jakieś drzewo za oknem. Na szczęście mam teraz spory zagajnik przed domem, mieszkam na wysokości koron, gałęzie niemal wchodzą mi do mieszkania, pną się przez balkon, między poręczami. Ustawiłem sobie biurko przy oknie i kiedy tylko robi się cieplej, otwieram drzwi na balkon i właściwe mogę rzec, że pracuję na drzewie. I mam darmowy spektakl, któremu się ciągle przyglądam. Teraz sroki wiją sobie gniazdo na brzozie, wrony na sąsiednim drzewie, zaraz zacznie się wysiadywanie. Patrzę na kasztanowca i topolę, które zaczynają puszczać pąki, potem liście i kwiaty. Lada moment to wszystko zacznie pylić, więc będę zalany łzami, ale co tam, pożyję kilka tygodni na claritinie i przejdzie. Mój
kilkunastomiesięczny syn każdy swój dzień zaczyna od podejścia do okna i wypatrywania ptaszków. Na moim drzewie życie toczy się z dala od polityki, która czasem – niestety – bezmyślnie kasuje ten mikroświat jedną decyzją.

Jestem w świeżej żałobie, którą muszę tutaj wypowiedzieć. Moja 81-letnia mama, która na szczęście jest w znakomitym zdrowiu, niedawno również wpadła w owczy pęd pod hasłem Lex Szyszko. Postanowiła wyciąć drzewa w naszym ogrodzie w domu rodzinnym, w którym się wychowywałem. Były starsze od niej i stanowiły mój podstawowy kadr w magazynach pamięci. Już kiedy się urodziłem, czyli 45 lat temu, stały i pięły się wysoko. Już wtedy były wyższe od naszego domu. A teraz je wycięła, bo pozwolili, bo sąsiad też wyciął, bo sroki skrzeczały, każdy powód był dobry.

Polacy teraz w amoku piłują wszystko, co się da. Równie obrzydliwe są dla mnie myśliwskie zapędy rodaków, którzy wywalczyli sobie, że mogą biegać po lasach i strzelać do wszystkiego, co się rusza. Jeśli przypadkowo zabiją turystę, to w zasadzie jego wina, bo wszedł na linię strzału. Jest w tym tępa złość, jakiś potworny, nieokrzesany atawizm. Matka wyrąbała drzewa rękami jakichś chamów najemnych, a ja poczułem, jakby umarł bliski mi człowiek. Wciąż jestem w żałobie.

Są tacy, co powiedzą, że to tylko drzewa.

Tak, słyszałem też, że przecież kwiaty się tnie i że odrastają, więc drzewa też odrosną – takie mamy kozackie umysły przyrodnicze w narodzie. W tym kraju nieszczęsnym tylko piły nie są tępe. Naród jest gnuśny i zajadły, działa najczęściej w odruchach zbiorowych, kieruje się pędem stada. Ważne, żeby się nie wyróżniać – inni rżną, rżnij i ty, inaczej ciebie zerżną. Wolę tę rzeź przypisywać bezrefleksyjności chłopskiego narodu, niż sublimowaniu pędów morderczych. Bo może oni powalają drzewa, bo na razie nie wolno wyżynać ludzi. Gdyby nasz napoleonek powiedział, że w każdą miesięcznicę smoleńską można zabijać bezkarnie wszystkich wrogów ludu to mielibyśmy, tu krwawe zapusty, o jakich się Szeli nie śniło.

Próbował pan porozmawiać z mamą na ten temat?

Wiem, że jej już tego nie wytłumaczę. Ona teraz posadzi z sąsiadami jakieś tuje, zamiast pięknych wysokich dwudziestometrowych gruszy i czereśni i będzie myślała, że jest kwita, na zasadzie: drzewko za drzewko. Ptaki sobie usiądą na innych drzewach, co tam. Nieodwracalność tej wyżynki mnie przeraża. Da się jeszcze naprawić wszystko, co psuje koszmarny rząd, bo oni stracą władzę lada moment, od początku nie rokowałem tej hałastrze pobicia wyniku sprzed dekady – padną jeszcze w tym roku i zacznie się wielkie sprzątanie, czas depisyzacji Polski, mam nadzieję, że ostatecznej. Natomiast tych drzew już nie odzyskamy. To pierwsza tak namacalna i nieodwracalna strata, którą widzimy na co dzień. Skala tego zjawiska jest dla mnie przytłaczająca, ale to tylko i wyłącznie wzmaga moją mizantropię, a ta z kolei zawsze napędzała moją twórczość. Im bardziej jestem wkurwiony na dyktaturę głupoty, tym lepiej mi się pisze. To jedyna pociecha z tego wszystkiego.

Dyktatura głupoty - to mocne słowa.

Ludzie z natury są naiwni, działają instynktownie i skłonni są do pochopności. Zastanawiam się, czy nie jest tak, że w cyklu biologicznym świata różne społeczeństwa czasem muszą poddawać się obłędowi, który w konsekwencji doprowadza do naturalnej wzajemnej wyrzynki, czyli do kataklizmów wojennych - po to, żebyśmy się nie podusili od ciasnoty. Kiedy ludzi jest na Ziemi za dużo, doprowadzają do katastrof, po których dochodzą do siebie przez kilkadziesiąt lat. Miało to miejsce chociażby po dwóch ostatnich przerażających wojnach światowych. Niestety, nowe pokolenia Polaków mogą się posługiwać wyłącznie postpamięcią, a ta podlega łatwej manipulacji. Wojnę i zagładę kojarzą tylko z popkultury, ewentualnie z haniebnych podszeptów ekspertów, którzy w miejsce polityki wstydu proponują politykę historycznego bezwstydu. Ogłaszają, że wojna jest fantastyczną przygodą, a oddać życie ojczyźnie to najwyższy honor i wspaniałe zwieńczenie żywota. Dyktatura głupoty w końcu spowoduje, że będziemy wszyscy leżeć pokotem, tak jak
teraz leżą drzewa i zwierzaki. A ci, którym uda się przeżyć, nauczą następne pokolenia pokojowej koegzystencji i znowu nadejdzie kilkadziesiąt lat spokoju. Bo wojna będzie jeszcze straszniejsza i okrutniejsza od tych, które potrafimy sobie wyobrazić.

Bardzo pesymistyczne jest to pańskie spojrzenie.

Na czym miałby polegać mój optymizm? Teraz nie widzę społeczeństwa ani narodu, tylko nienawistny tłum, do którego przemawia głosem Gomułki prezesik na drabince, krasnal naczelny.

Takie słowa można uznać za obraźliwe względem Jarosława Kaczyńskiego.

"Krasnal naczelny" to określenie pieszczotliwe, a "prezesik z drabinką"… To nie jest obraźliwe, lecz pogardliwe. Gardzę Kaczyńskim i nic na to nie poradzę.**To ma być charyzmatyczny wódz narodu? To jest postać karykaturalna.

Mój ojciec przez ostatnie lata komuny, przynajmniej od czasu stanu wojennego, żył w permanentnym stanie przedzawałowym; kiedy tylko włączał radioodbiornik albo telewizję i patrzył na PRL-owskie wiadomości. Mówił, że nie może patrzeć na te mordy, że ich nienawidzi i najchętniej by tych ludzi pozarzynał. Słyszałem w nim takie pokłady frustracji i agresji, że myślałem sobie: to się musi skończyć jatką, będzie krwawe powstanie albo wojna domowa. A jednak jakoś się rozeszło po kościach. W 1989 roku w cudownie bezkrwawy sposób udało się Polsce drogą kompromisu wybić do świata wolności. Oczywiście, nie wszyscy się w niej odnaleźli i są tacy, którzy woleliby od niej uciec. Najwyraźniej mają teraz swoje pięć minut. Powtórzę: najgroźniejsza jest właśnie ta zdumiewająca inwersja wartości. Chodzi mi o ruchy polityczne w Polsce i na świecie, które są antyintelektualne, wymierzone przeciwko elitom, przeciwko ludziom, którzy są obdarzeni jakąś wiedzą, ale ośmielają się przeciwstawiać władzy nacjonalistów i populistów.

W Polsce zamienia się ludzi kompetentnych na wierne miernoty. Nieustannie szykanuje się autorytety, jeśli stają okoniem wobec władzy. Dochodzi do tego, że nawet w dziedzinie języka polskiego głos ludu jest ważniejszy niż głos językoznawców. Pani od wachlarzy twierdzi, że "wziąć" to mówią lewacy, a prawdziwi Polacy mówią "wziąść". A Minister Ochrony Środowiska wolałby, żeby Puszcza Białowieska została skreślona z listy UNESCO, żeby tylko można tam było rżnąć ile wlezie. Co to za jakieś obce listy, sami se listę zrobimy krajową, psiakrew. A niezależni sędziowie to skorumpowana kasta, mogą nam skoczyć. Jesteśmy krok od jakieś anarchistycznej rozpierduchy.

Zastanawiam się, jak wyglądałby idealny pejzaż Polski wedle twardego elektoratu PiS? Czy w takiej Polsce, byłoby miejsce dla mnie? I co bym widział za oknem? W jakim języku bym rozmawiał z ludźmi? Kaczyści potrafią tylko przeciwdziałać, nawet kiedy są u władzy, wciąż muszą o nią walczyć, bo zawsze znajdzie się przecież jakaś dziedzina życia, nad którą pełni władzy nie zyskali. Bajdurzą o jakiejś dobrej zmianie i odnowie kraju, ale żeby coś wyrosło, trzeba mieć nawóz, a nie same pestycydy, tymczasem oni cały czas sypią truciznę, którą chcieliby doprowadzić do wyczyszczenia kraju ze wszystkich swoich przeciwników.

Chcieliby, żeby wyrośli z tego nacjonaliści i katolicy.

Co się stanie, kiedy wszyscy nacjonaliści już wyrżną w pień wszystkich ludzi, których uznają za lewaków, Żydów, cyklistów, wrogów ludu i Bóg wie kogo jeszcze? Co, jeżeli wszyscy w tym kraju będą chodzić codziennie na msze święte, na każdym domu będzie powiewała chorągiew z krzyżem, wszystkie sklepy będą zrepolonizowane, a z kranów będzie lecieć święcona woda mineralna "Rydzyczanka"? Z kim oni wtedy będą walczyć? Przecież nacjonalizm nie istnieje bez wrogów narodu, no bo na czym miałby polegać? Katolicyzm jest religią opresyjną w swoich dogmatach (dość spojrzeć na dzieje inkwizycji), a Kościół toruński jest krucjatowy, antyekumeniczny, bez idei przemocowego nawracania pogan nie istnieje.

Nie potrafię sobie wyobrazić Polski po totalnym zwycięstwie nacjonalistów i katoli toruńskich – co oni będą robić? Chodzić z wiankami na głowach i śpiewać pochwalne pieśni o tym, jaki świat jest cudowny? Dopóki są wrogowie, oni mają rację bytu. Są napędzani przez Tanatosa, Eros ich omija z daleka. To największy problem z polskimi nacjonalistami i katolikami. Nie mają poczucia humoru, tylko złudzenie honoru, a to prowadzi w linii prostej do horroru.

(img|726479|center)

fot. Piotr Dobrzeniecki

Czyli bardziej kocha pan drzewa niż ludzi?

Drzewa przynajmniej ćwierkają głosami ptaków, zamiast używać Twittera. Ich bezgłośność nie obraża wielkiego smutku świata, który hańbi na co dzień szereg głosów kanapowych przysrywaczy i hejterów.

Jeden z dziennikarzy TVP Info mówił, że widok Ewy Kopacz sadzącej drzewo jest obrzydliwy, bo mu się kojarzy z katastrofą smoleńską.

Nie wiem, czy pan zna tego człowieka osobiście i na ile świadomie używa pan słowa "dziennikarz". Wierzę, że dziennikarstwo jest szlachetnym zawodem, a nawet misją. Znam paru dziennikarzy, których niezwykle szanuję, mam takich zresztą w rodzinie. Ten pan to był jakiś matołek, który w sposób językowo bardzo niezgrabny chciał zastosować się do propagandowych instrukcji.

Zmieńmy ton na jakiś optymistyczny: wierzę w to, że na końcu krętych ścieżek pragnień wszystkich ludzi z prawa i z lewa jest to samo – szczęście rodzinne, bliskość ludzi, których kochamy. I że dlatego jednak ostatecznie się nie pozabijamy. I odsuniemy od polityki ludzi, którzy z racji zaburzeń osobowości takich marzeń nie mają, więc żyją podtruwaniem innych. Jak prezesik z drabinką i cały dwór jego podchujaszczych.

Czego, nawiązując do cytatu z "Senności", można się nauczyć od drzew, jeśli faktycznie czegoś można się od nich nauczyć?

(Śmiech) Wyprostowanej postawy. Małomówności. Rozpostarcia. Długowieczności. Nade wszystko gościnności. Jest cudowny wiersz Seamusa Heaneya o jednym z irlandzkich świętych, którego umieszczono w tak ciasnej celi, że rozkładając ręce do modlitwy jedną z nich wyciągał przez okno. Pewnego dnia ptak uwił mu w dłoni gniazdo, więc święty musiał pozostać w tej pozycji na czas wyklucia się piskląt.

Mówił pan o nadziei związanej z synem. Nie obawia się pan o przyszłość dzieci, kolejnych pokoleń?

Oczywiście że się obawiam, ale z drugiej strony jesteśmy w na tyle uprzywilejowanej sytuacji, że możemy się zdecydować na emigrację, a nawet na zmianę obywatelstwa, jeśli będzie taka potrzeba. Nie mam z tym problemu. Mój patriotyzm nie polega na wierności ojczyźnie za wszelką cenę, niezależnie od tego kto i co z nią robi. Na przykład: moim godłem jest orzeł w koronie, ale bez krzyża. Nie chcę żyć w kraju, w którym moje dzieci nie będą mogły chodzić do świeckiej szkoły. W latach 80. połowa moich kolegów i koleżanek z klasy wyemigrowała ze swoimi rodzinami ze Śląska do Niemiec. Zmieniali nazwiska i stawali się obywatelami RFN, ponieważ nie dało się żyć w późnym PRL-u, to był kraj biedy i beznadziei. Nawet w 1988 roku dużo ludzi jeszcze emigrowało. Kierowali się dobrem swojej rodziny i bliskich, zostawiali ojczyznę, która ich zmęczyła całym tym komunistycznym syfem i zakłamaniem, nie czuli się na siłach dłużej w tym tkwić, nie każdy rodzi się bohaterem. Postanowili przeczekać komunę w lepszym świecie, ale
mieli nadzieję, że kiedyś to się zmieni i będą mogli wrócić. Na szczęście przeczekiwanie PiS-u nie trwało dotąd dłużej niż dwa lata.

Jeszcze raz powiadam: w swojej naiwności myślę, że wszyscy ludzie kierują się tak naprawdę tym samym celem, żeby zapewnić szczęście sobie i swojej rodzinie. Chyba, że są tacy, którzy rodziny nie mają, a rodzina się wyłącznie kojarzy z cudzym szczęściem, którego zazdroszczą ludziom i tak naprawdę chcieliby, żeby ich nieszczęście i niespełnienie rozpełzło się na cały świat, na całą ludzkość

Czy mimo wszystko jest pan patriotą?

Nie, ponieważ ojczyzna nie jest dla mnie dobrem najwyższym. W dodatku Polska nie jest krajem, w którym czuję się najlepiej na świecie. To, że się urodziłem Polakiem i że władam tym językiem, nie oznacza, że oddałbym, a nawet odebrałbym życie w imię ojczyzny. Od czasów szczenięcych zgadzam się z Andrzejem Bursą, który stwierdził w jednym ze swoich przebojowych wierszy, że urodzić się Polakiem to dopust boży.

Od 2004 roku przedstawiam się jako obywatel Europy. Narodowość jest tutaj czymś drugorzędnym. Zresztą, w przypadku moim, Ślązaka, można powiedzieć, że nie jest kwestią bezdyskusyjną. Jako człowiek otwartej Europy czuję się znacznie lepiej, niż jako członek narodu, który dąży do izolacji. Zawsze dużo lepiej czułem się w europejskich metropoliach, w których słyszałem wszystkie języki świata i widziałem wszystkie ludzkie rasy, współegzystujące ze sobą. Dużo gorzej czuję się w tłumie czystym etnicznie i religijnie. Nie jestem więc patriotą, zwłaszcza teraz, kiedy termin "patriotyzm" jest nadużywany przez ludzi złych, a w najlepszym razie głupich.

Nie martwi pana przyszłość wspólnej Europy?

Europa sobie bez Polski poradzi, ale Polska bez Europy już niekoniecznie. Zostaliśmy w 2004 zaproszeni na salony trochę na zasadach kurtuazyjno-warunkowych. Porównałbym to do sytuacji, w której wprowadzono chłopa na wspaniałą ucztę do pałacu z nadzieją na to, że przystosuje się do pewnych reguł: będzie potrafił jeść za pomocą sztućców, podziękować za posiłek i w przyszłości się ucywilizuje, mimo że przez kilkadziesiąt lat nie opuścił kurnej chaty. Tymczasem jedyne, do czego jest zdolny ów chłop to narzucanie wszystkim modlitwy przed żarciem, jedzenie łapskami i bekanie na znak, że smakowało. A po posiłku on mówi, że się nie zmieni, bo byłoby to niezgodne z jego tradycjami, a jeśli wszystkim pozostałym się to nie podoba, to mogą go pocałować w dupę. Wszelako, skoro przyszedł, to zostanie, bo widział, że w kuchni żarcia dostatek, a on już głodować nie zamierza.

Myślę, że Unia Europejska w końcu straci cierpliwość i dyplomatycznie rozegra to tak, że nasze członkostwo stanie się czysto teoretyczne. Polska niczym bekający chłop na końcu stołu będzie dostawała coraz mniej ochłapów, aż w końcu stwierdzi, że woli wrócić do swojej chaty, bo tam se przynajmniej ziemniaków naskrobie ile wlezie. Dlatego czym prędzej trzeba Polaków przekonać do tego, że z PiSem skończą w kompoście. Żeby już nigdy więcej nie zagłosowali tak fatalnie. A jeśli się to nie uda, zawsze będzie można się wyprowadzić się do miejsca bardziej przyjaznego człowiekowi. Muru nam nie wybudują.

(img|726458|center)

Wojciech Kuczok - ur. 1972, pisarz, scenarzysta, speleolog; zdobywca Paszportu "Polityki” (2003), laureat nagrody NIKE za powieść "Gnój" (2004). Ostatnio ogłosił tom małych próz "Proszę mnie nie budzić" (2016). W maju ukaże się jego nowa powieść "Czarna".

Rozmawiał: Michał Hernes* *