Telefon od Stalina

Michaił Bułhakow 18 kwietnia 1930 roku zjadł obiad w swoim moskiewskim mieszkaniu, po czym jak zwykle położył się, by uciąć sobie drzemkę. Wkrótce jednak zbudził go dzwonek telefonu. Kiedy wziął do ręki słuchawkę, głos po drugiej stronie zapytał: „Michaił Afanasjewicz Bułhakow?” Gdy pisarz odpowiedział twierdząco, usłyszał: „Będzie z wami rozmawiał towarzysz Stalin”. Zaraz potem w słuchawce rozbrzmiał głos z wyraźnym gruzińskim akcentem – na linii był rzeczywiście dyktator.

Rozmowa – podczas której Stalin bawił się z pisarzem niczy m kot z myszką, jak to miał w zwyczaju, rozmawiając z niektórymi rosyjskimi twórcami należącymi do artystycznej elity – dotyczyła sztuki Bułhakowa „Dni Turbinów”. Historyczne realia, na których opiera się utwór, są jeszcze bardziej pogmatwane, a losy trojga bohaterów sztuki mogą być odczytane jako swoisty szyfr lub, jeśli ktoś woli, rodzaj dramatycznego kodu DNA obrazującego ówczesną rzeczywistość w Związku Radzieckim. Teraz londyński National Theatre przypomina tę sztukę pod jej oryginalnym tytułem „Biała gwardia”.

To dopiero trzecia brytyjska inscenizacja tego dramatu, a pierwsza od upadku Związku Radzieckiego, mimo że „Dni Turbinów” były najbardziej popularną rosyjską sztuką teatralną w latach 30. Z okazji pięćsetnego przedstawienia w czerwcu 1934 roku Wasilij Sachnowski, zastępca dyrektora Moskiewskiego Akademickiego Teatru Artystycznego, pisał do Bułhakowa : „»Dni Turbinów« to nowa »Mewa«”. Autorowi poradzono jednak, aby po przedstawieniu nie wychodził na scenę, bo mogłoby to zostać odczytane jako „manifestacja”.

Will Self

Pełna wersja artykułu dostępna w aktualnym wydaniu „Forum”.