Śmierć Adama Mickiewicza nadal otacza tajemnica. Wielu badaczy nie wierzy, że poeta zmarł na cholerę. Na śmierci Mickiewicza mogło zależeć zarówno Rosjanom, jak i przeciwnikom jego koncepcji politycznych wśród polskich emigrantów, a okoliczności zgonu mogą wskazywać na otrucie.
Jesienią 1855 roku Mickiewicz przebywał w tureckim Istambule. Tworzył tam polski oddział, który miał walczyć w wojnie krymskiej przeciwko Rosji, po stronie Turcji. Poeta ciężko pracował, niedojadał, ale nie uskarżał się na zdrowie. Niespodziewanie, 26 listopada, zachorował i wieczorem tego samego dnia zmarł.
* Jarosław Marek Rymkiewicz, na październikowej sesji zorganizowanej przez Instytut Badań Literackich w rocznicę śmierci poety, *pokusił się o zrekonstruowanie ostatniego dnia Mickiewicza . 26 listopada 1855 roku Mickiewicz obudził się w nocy, kazał sobie podać herbatę i usnął. Kiedy około godz. 10 przyszedł do niego płk Emil Bednarczyk, zobaczył świeżo startą podłogę, znak, że rano poeta „womitował”. Inni odwiedzający nie zauważyli umytej podłogi, może dlatego, że została zadeptana przez gości.
Około południa, według towarzysza Mickiewicza , Henryka Służalskiego, poeta wypił kawę ze śmietanką i zjadł kawałek chleba, potem się zdrzemnął. Około godz. 13 poczuł się źle. Bednarczyk zastał go stojącego w drzwiach w samej koszuli, obiema rękami trzymającego się futryny drzwi. Nie chciał wrócić do łóżka.
Po południu sprowadzono lekarza, który zastosował plastry z gorczycy. Ale stan chorego gwałtownie się pogarszał, pojawiły się konwulsje. Około 19.00 przyszedł ksiądz, ale konający tracił już świadomość. Ostatnie słowa, jakie wypowiedział do Bednarczyka, brzmiały: „Powiedz tylko dzieciom, niech się kochają. Zawsze”.
Świadectwo zgonu wystawione przez miejscowego lekarza Jana Gembickiego, jako przyczynę śmierci podaje wylew krwi do mózgu. Zawsze uważano to za wybieg - gdyby lekarz napisał, że poetę zabiła cholera, niemożliwe byłoby wywiezienie zwłok do Francji. Informację, że * Mickiewicza zabiła cholera*, rozpowszechniał Henryk Służalski, potem syn poety - Władysław, który w ten sposób chciał odciąć się od pogłosek o otruciu ojca.
Ale jesienią 1855 roku w Konstantynopolu nie było cholery. Pojawiała się tam ona w XIX wieku często, ale w lecie i wśród biedoty. W dodatku objawy cholery, zdaniem lekarzy, mogą być podobne do objawów zatrucia arszenikiem.
O otruciu poety szeptano od pierwszych dni po jego śmierci. Na pożegnalnej mszy w paryskim kościele św. Magdaleny doszło do skandalu: jeden z towarzyszy Mickiewicza w Konstantynopolu kpt. Franciszek Jaźwiński pobił laską na schodach kościoła znanego z niechęci do Mickiewicza gen. Władysława Zamoyskiego z Hotelu Lambert. Oskarżenia o trucicielstwo nie wypowiedziano, ale wisiało ono w powietrzu.
Wiadomo, że Mickiewicz przed śmiercią obawiał się o swoje życie, czemu dawał wyraz w listach do przyjaciół. Cyprian Norwid , po mszy pożegnalnej, napisał wiersz Coś ty Atenom zrobił Sokratesie?, w którym prof. Alina Witkowska z IBL odnajduje sugestię, że Mickiewicz zginął od trucizny, tak jak Sokrates. Ale dyskusję na temat niejasnych okoliczności śmierci Mickiewicza podjęto dopiero w 1932 roku z inicjatywy Tadeusza Boya-Żeleńskiego, który jako pierwszy wyraził swoje wątpliwości, nie tylko jako badacz literatury, ale także jako lekarz.
Nie można też wykluczyć, że rację miała Wisława Knapowska, która w trzy lata po artykule Boya postawiła tezę, że * Mickiewicza zabiło wycieńczenie organizmu spowodowane wyczerpującym trybem życia* w Turcji. Ludwika Śniadecka wypominała poecie w listach, że nie dba o siebie - próbuje jeździć konno jak młodzik, sypia byle gdzie i jada byle co.
26 listopada kard. Franciszek Macharski odprawi uroczystą mszę św. w katedrze na Wawelu. Po mszy złożone zostaną wieńce w krypcie wieszczów oraz pod pomnikiem Mickiewicza na Rynku Głównym. Wieczorem w Teatrze im Słowackiego odbędzie się koncert galowy, w programie m.in. Pan Tadeusz w interpretacji Anny Polony.
29 listopada w Warszawie Instytut Badań Literackich organizuje dwa spotkania panelowe: Mickiewiczologia XXI wieku oraz Biografistyka i/czy interpretacja. Wezmą w nich udział m.in. Maria Janion , Alina Witkowska i Jarosław Marek Rymkiewicz . Główny punkt warszawskich obchodów rocznicy śmierci wieszcza - konferencja pt. Śmierć Mickiewicza - odbyła się w październiku.
Poznański Uniwersytet im. Adama Mickiewicza będzie świętował 150. rocznicę śmierci swojego patrona 28 listopada wieczorem koncertem Verba Sacra, podczas którego aktorzy, m.in. Teresa Budzisz- Krzyżanowska, Andrzej Seweryn i Jerzy Zelnik, recytować będą wiersze Mickiewicza .
Rocznica śmierci Mickiewicza obchodzona będzie nie tylko w Polsce. W Stambule 25 listopada minister kultury Kazimierz Ujazdowski otworzy nową ekspozycję w tamtejszym muzeum Adama Mickiewicza . Imię polskiego poety zostanie nadane jednej z ulic w pobliżu muzeum.
W drezdeńskim muzeum im. Ignacego Kraszewskiego do końca roku oglądać będzie można wystawę „Mickiewicz-Miłosz. Raj utracony”, ukazującą paralelność biografii Miłosza i Mickiewicza . Obaj urodzeni na Litwie, studiowali w Wilnie, a potem wykładali na obczyźnie literaturę słowiańską.
29 listopada w czeskiej Ostrawie rozpocznie się dwudniowa konferencja Mickiewicz i Słowianie, w której udział wezmą naukowcy z UAM, Uniwersytetu Wileńskiego i Uniwersytetu w Ostrawie.
W Bibliotece Polskiej w Paryżu w dniach od 8 do 10 grudnia odbędzie się kilka imprez związanych z mickiewiczowską rocznicą. Na 8 grudnia zaplanowano spotkanie, podczas którego zaprezentowane zostaną dokumenty związane ze śmiercią polskiego poety. O wydarzeniach listopada 1855 roku opowiadać będą m.in. Krzysztof Rutkowski i Barbara Kłosowicz, a Andrzej Seweryn będzie czytać wiersze Mickiewicza . 9 grudnia odbędzie się konferencja pt. Mickiewicz - trzy kolory, podczas której referaty wygłoszą Marek Bieńczyk, Krzysztof Rutkowski i Zofia Mitosek. Paryskie obchody rocznicy Mickiewicza zakończy 10 grudnia koncert muzyki romantycznej w Bibliotece Polskiej.
Od 10 listopada do końca roku w Państwowej Galerii Obrazów w Wilnie prezentowana jest obszerna wystawa ilustracji do Pana Tadeusza . Zobaczyć na niej można ilustracje od legendarnego Andriollego aż po współczesne, m.in Józefa Wilkonia, oraz zdjęcia z realizacji filmu Andrzeja Wajdy.
25 listopada w Muzeum Literatury w Odessie otwarta zostanie wystawa „Sonety krymskie Adama Mickiewicza ”, która w przyszłym roku zostanie włączona do stałej ekspozycji Muzeum Puszkina w Odessie.
26 listopada w moskiewskim Muzeum Puszkina wiersze Mickiewicza i Puszkina recytować będzie Aleksander Gołoborodko, aktor Teatru im. Mossowietu. Wykład poświęcony poecie wygłosi Tomasz Łubieński, znawca twórczości Mickiewicza , redaktor naczelny „Nowych książek”. Wysłuchać będzie można też utworów Marii Szymanowskiej (polskiej pianistki i kompozytorki, przyjaciółki i teściowej Mickiewicza ), w wykonaniu Poliny Fiedotowej. Wieczór w Muzeum Puszkina poprzedzi uroczystość przedd dawnym Hotelem Anglia, gdzie Mickiewicz po raz ostatni spotkał się z Puszkiem przed swoim wyjazdem z Rosji.