Niecodzienne wydarzenie. Wręczą nagrodę jak literackiego Nobla 2 lata temu

Nagroda im. Wisławy Szymborskiej za rok 2019 i 2020 zostanie wręczona 10 lipca 2021 roku. Początek gali o godzinie 20:00. Transmisję przeprowadzi Wirtualna Polska.

Przemek Gulda: Co trzeba wiedzieć o Nagrodzie im. Wisławy Szymborskiej?

Michał Rusinek: Nagroda im. Wisławy Szymborskiej powstała na mocy testamentu Noblistki. Przyznawana jest co roku za książkę poetycką wydaną w języku polskim w roku poprzedzającym. Do Nagrody zgłoszone mogą być tomy poetyckie wydane oryginalnie po polsku. Co dwa lata przyznawana jest także nagroda za książkę przełożoną z innego języka. Wówczas nagradzany jest także jej tłumacz lub tłumaczka. Jest to jedna z najwyższych pod względem finansowym nagród poetyckich w Polsce. Po raz pierwszy została przyznana 9 lat temu.

Czym się różni od innych laurów tego typu?

Przede wszystkim Nagrodę tę odróżnia od innych tego typu wyróżnień międzynarodowy skład jury. Wyboru dokonują bowiem nie tylko polscy krytycy i specjaliści od poezji, ale i tłumacze poezji polskiej na inne języki.

Co to zmienia?

Ich spojrzenie na poezję jest niejako z zewnątrz i pozwala wyłonić takich laureatów (laureatki), którzy (które) mają szanse na karierę międzynarodową. To ważne, by pokazywać światu rangę polskiej poezji, która nie skończyła się na Miłoszu, Herbercie, Zagajewskim czy Szymborskiej - ale nadal ma swoje wybitne i ciekawe głosy.

Co trzeba zrobić, żeby zdobyć ten laur? Jakie kryteria są w tym przypadku najważniejsze?

Trzeba zachwycić jurorów! Nie uczestniczę w ich obradach, ale wiem, że szukają oni dojrzałych, wyrazistych i oryginalnych głosów poetyckich poetów i poetek różnych pokoleń. Wśród jurorów są i miłośnicy poetyckiej klasyki, i zwolennicy awangardy. Ddyskusje - zwłaszcza gdy mają dokonać wyboru tej jednej książki roku - są zażarte.

Jak pan ocenia poziom tegorocznych, podwójnych nominacji?

Cieszę się z decyzji jury: by przyznać nagorodę także za książki z 2019 roku. W zeszłym roku postanowiliśmy bowiem nie przyznawać Nagrody, a pieniądze na nią przeznaczone rozdysponować w postaci zapomóg dla ludzi pióra, którzy znaleźli się w katastrofalnej sytuacji przez pandemię.

Ciekaw byłem, czy owa pandemia nie wpłynie np. na zmniejszenie produkcji poetyckiej. Okazało się, że wprost przeciwnie! Książek w 2020 roku ukazało się nawet więcej niż w 2019. Nie tylko ich poziom był bardzo wysoki, ale i ogromna różnorodność. To mnie zresztą zawsze bardzo cieszy: różnorodność poetyckich głosów i bardzo ciekawe propozycje młodych poetów i poetek.

Po co są nagrody poetyckie?

Po pierwsze, żeby wesprzeć finansowo laureatów. Po drugie, żeby ich dowartościować, co jest szalenie ważne w przypadku tak niszowego i niskonakładowego rodzaju literackiego, jakim jest poezja. Poezja, która - z drugiej strony - jest naszym słynnym "towarem eksportowym”. Polska jest na świecie uważana za kraj wielkiej poezji.

Po trzecie, nagrody promują poetów i poetki, otwierają im drogę na festiwale literackie w Polsce i za granicą, poszerzają możliwość wydawania książek i tłumaczeń na inne języki. Po czwarte wreszcie, Nagroda im. Wisławy Szymborskiej ma spory prestiż, jest ważnym wydarzeniem i ważna nagrodą, o której zawsze wspominają poeci i poetki w swoich biogramach.

Sama Szymborska miała wyrzuty sumienia, że jej praca i jej konstrukcja psychiczna uniemożliwiają jej wspieranie młodych poetów. Dlatego zobowiązała zarząd powołanej przez siebie Fundacji, by robił to, czego ona nie mogła: wspierał jej autorytetem innych twórców.

Dla kogo bardziej są nagrody: dla piszących? Czytających? Krytykujących? Obserwujących? Wydających? Sprzedających?

No cóż, dla każdego po trochu. O piszących już mówiłem, to oczywiste. Ale nagrody są też w dużej mierze dla czytelników. Rocznie ukazuje się w Polsce około 300 książek poetyckich. Jak się poruszać w tym gąszczu?

Nominacje do Nagrody im. Wisławy Szymborskiej są też w jakimś sensie rekomendacjami dla czytelników: po te 5 książek warto sięgnąć. Nagrody są też sygnałami dla wydawców: na tych autorów warto zwrócić uwagę. W pewnym sensie korzystają na nagrodach także sprzedający, choć dotyczy to głównie prozy i książek wysokonakładowych.

Jaki stosunek do nagród, do rywalizacji na płaszczyźnie sztuki, miała patronka konkursu?

Ambiwalentny. Zawsze mówiła, że nie pisze się dla nagród, a dla czytelników. Ona jednak debiutowała w innych czasach. Teraz o czytelników trzeba walczyć, a nagrody są w tej walce znakomitym orężem. Myślę, że Wisława Szymborska zgodziłaby się z moim zdaniem: że najważniejszym etapem tego konkursu jest etap, w którym wybrana zostaje piątka najlepszych książek. Wszystkie te książki na równi staramy się promować.

W tym roku po raz pierwszy postanowiliśmy przyznać także nagrody pieniężne autorom tych pięciu książek. Owszem, walka o nagrodę główną jest zawsze rywalizacją, ostatecznie przykrą dla przegranych, ale mogą oni mieć satysfakcję, że ich książka była promowana. Zresztą, sami poeci wpisują sobie w biogramach także fakt nominacji do Nagrody im. Szymborskiej.

W tamtym roku konkurs nie odbył się z powodu pandemii. Co jeszcze zmieniła ona w życiu literackim? Co zmieniła w życiu poetek i poetów?

Pandemia? No cóż, spowodowała, że kontakt z kulturą mieliśmy głównie za pośrednictwem internetu. Z jednej strony to źle, bo o wiele wartościowsze są spotkania na żywo, także te poetyckie. Ale z drugiej strony, w takich internetowych spotkaniach mogła wziąć udział o wiele większa liczba osób niż w zwykłych warunkach. Braliśmy często udział w takich spotkaniach, na jakie nigdy byśmy się nie wybrali - z powodu odległości czy braku czasu.

Myślę, że organizatorzy spotkań zdali sobie dzięki pandemii sprawę z siły internetu i nadal będą organizować spotkania w trybie hybrydowym. Będzie to zapewne jeden z nielicznych plusów pandemii.