Miłość w świecie muzułmańskich kobiet

Najnowsza książka Gandhi, * "Kobiety w islamie"*, przełamuje schematy w pojmowaniu religii muzułmańskiej, postrzeganej często tylko przez pryzmat terrorystów-fanatyków, zwykle płci męskiej. Autorka podróżuje do Indii, Pakistanu i Bangladeszu, szukając kobiecych głosów w tym zdominowanym przez mężczyzn świecie. Podejmuje przy tym kontrowersyjne tematy: homoseksualizm i transseksualizm, nawrócenie na chrześcijaństwo... Oto historie spotkanych przez nią muzułmanek - studium rozmaicie pojmowanej kobiecości.

Historia samej Nighat Gandhito historia jej ucieczki z domu rodzinnego w Karaczi (Pakistan), aby poślubić ukochanego. Raj jest hindusem, innowiercą. Ponieważ nie praktykuje swojej religii, nie ma nic przeciwko przejściu na islam - ale odmawia zmiany nazwiska na muzułmańskie i gorliwego wypełniania zaleceń nowego wyznania. Ojciec uniemożliwia Nighat powrót na studia do Stanów Zjednoczonych, aby nie dopuścić do ślubu. Dzięki pomocy koleżanki, która zdobywa dla niej fałszywy paszport, dziewczyna wyjeżdża do Wielkiej Brytanii, gdzie bierze ślub z Rajem. Ojciec nie uznaje jej małżeństwa, nazywając je "haram" - nieczystym.

Największy żal autorka ma jednak nie do niego, a do swojej matki, która nigdy nie sprzeciwiła się mężowi, nie wystąpiła w obronie którejkolwiek z córek. "Nakazy męża były dla niej ważniejsze niż przykazania boskie" - pisze Gandhi. Poza tym stwierdza, że większość muzułmańskich kobiet nie dorosła - chociaż wyszły za mąż i urodziły własne dzieci, ciągle tkwią w okresie dzieciństwa. Zapominając, że mają swoje prawa.

Podczas pobytu w Delhiautorka zwiedza muzułmańską świątynię i natyka się tam na kłócące się kobiety. Jak się okazuje, obie mieszkają na terenie świątyni, utrzymując się z jałmużny. Starsza uciekła od męża i żyje z innym mężczyzną. Młodsza ma tylko 14 lat, mieszka z ojcem i bratem, nie chodzi do żadnej szkoły. Kobiety przykuwają uwagę pisarki żywiołowym przeklinaniem na terenie, bądź co bądź, świętego miejsca.

W autokarze do Pakistanu Gandhi jest jedyną samotnie podróżującą kobietą. Obok niej siedzi staruszka, która odmawia posiłku ze względu na post w ramadanie. Niedaleko znajduje się grupka ubranych na czarno kobiet z islamskiego ruchu na rzecz krzewienia wiary - "Tablighi Jamat". Wszystkie mają składane maty do modlitwy. Starsza pani wyjmuje z torby swoją matę: z napisem "COOL" i metką "Made in China". W czasie przerwy na toaletę zdradza pisarce, że zobaczyła u ubranych na czarno kobiet głębokie dekolty, schowane pod szatami i widoczne dopiero przy nachylaniu się nad zlewem.

Przyjaciółka pisarki, Ghazala, mieszka w Lahaur, we wschodnim Pakistanie. Pochodzi z rodziny chrześcijańskiej; jej dziadkowie ze strony matki wyznawali islam, a od strony ojca hinduizm - ale wszyscy przeszli ostatecznie na chrześcijaństwo. Obchodzą zarówno święta chrześcijańskie, jak i muzułmańskie. Matka Ghazali tłumaczy to nastepująco: "Obie religie są moim dziedzictwem. I obie je wyznaję".

Ghazala poślubiła muzułmanina, ponownie zmieniając wiarę. Zgodziła się na małżeństwo dopiero po naleganiach swojego narzeczonego, który nie chciał żyć bez ślubu. Kobieta nie mieszka jednak z mężem, spotyka się z nim w weekendy i święta. Lubi swoją niezależność. Małżeństwo to dla niej schemat, ograniczający wolność - a poza tym jej mąż miał już przedtem jedną żonę, z którą mieszka.

Zeenat i Laila to kobiety poznane na warsztatach terapeutycznych dla kobiet po trzęsieniu ziemi. Ta pierwsza zaręczona jest z wybranym dla niej przez rodzinę mężczyzną - nigdy z nim nawet nie rozmawiała, widziała tylko jego zdjęcie. Z kolei Laila, choć zaręczyła się z dalekim kuzynem (który pokochał ją wbrew woli jej rodziny), chce przede wszystkim pracować i zarabiać. Właśnie rozpoczyna pracę jako pielęgniarka środowiskowa i w rodzinnej wiosce ma zamiar opowiadać kobietom o zdrowiu, odżywianiu i antykoncepcji.

Kwestia planowania rodziny, zwłaszcza na wsi, wciąż stanowi temat tabu. Mężowie wiejskich kobiet pracują w miastach albo za granicą, wracając do domów od czasu do czasu i płodząc wtedy kolejne dzieci. Ich żony zajmują się gospodarstwem i liczną rodziną (przykładowo, w domu narzeczonego Laili mieszkają 23 osoby). Młoda pielęgniarka doradza sąsiadkom w sprawie doboru metody antykoncepcji i stara się je zaktywizować na tym polu.

Nusrat jest wykładowczynią na uczelni w Karaczi, największym mieście Pakistanu. W państwie, gdzie kobiecy homoseksualizm uznawany jest za odstępstwo od normy, a słowo "lesbijka" praktycznie nie istnieje w słowniku jego obywateli. Społeczne wyobrażenia na temat seksu dwóch kobiet pełne są ignorancji i uprzedmiotowienia - głównie dlatego, że miłość lesbijska występuje tylko w pornografii i nielicznych utworach literackich autorstwa mężczyzn. Tymczasem, jak mówi Nusrat, tylko kobieta jest w stanie opowiedzieć o spełnieniu z drugą kobietą, opartym przede wszystkim na wzajemnej czułości.

Nusrat mieszka wraz ze swoją partnerką, QT, która przez siedem lat była mężatką i urodziła syna. Nie znalazła jednak w małżeństwie spełnienia; mąż nie traktował jej w łóżku po partnersku. Po rozwodzie uniemożliwił jej kontakty z synem - QT pozostaje tylko czekać, aż chłopiec dorośnie i sam będzie o sobie decydował.

Firdaus Haider to autorka scenariusza serialu telewizyjnego o wyzwolonych, mieszkających wspólnie kobietach. Gandhi dowiedziała się o niej w czasie wizyty u Nusrat i QT - udało jej się spotkać z pisarką i porozmawiać w jej domu. Haider dorastała w rodzinie przesiąkniętej sufizmem - mistycznymi nurtami islamu. Tak więc miłość w jej pojęciu to przede wszystkim doświadczenie duchowe. Słucha muzyki (przez muzułmanów uważanej za nieczystą), czyta poezję, maluje i pisze - jej autobiografia nosi tytuł "Wszystkie zatopione krajobrazy".

Pierwszy raz za mąż wyszła w wieku 17 lat, aby mieć dostęp do nauki w Lahaurze - jej mąż tam mieszkał, a ojca dziewczyny nie było stać na utrzymanie jej w obcym mieście. Dwa lata później Haider miała już za sobą urodzenie dziecka i rozwód - którego sama zażądała po odkryciu licznych zdrad jej małżonka. Zdobyła dyplom z wychowania fizycznego i zaczęła pracę w szkole. Drugie małżeństwo zawarła już z miłości. Ale gdy razem z mężem przeprowadziła się do Tajlandii, historia zatoczyła koło: mężczyzna wyznał jej, że ma inną i już jej nie kocha. Po tym zdarzeniu przeżyła załamanie nerwowe.

Podczas pobytu w południowym Pakistanie, Gandhi odwiedza Nisho - dziewczynę w ciele mężczyzny. Nisho nosi sandały, szatę w kwiaty i maluje usta. Żyje w małej społeczności ludzi takich jak ona - poza nawiasem społeczeństwa, wiecznie w ukryciu z obawy przed napiętnowaniem. Ma chłopaka, ale boi się o swoją miłość - jej ukochany ma żonę i dzieci, a ona nie może za niego wyjść. Marzy o operacji zmiany płci w Szwajcarii.

Nisho, tak jak wszyscy członkowie jej grupy (zwanej "Khwaja Sara"), pragną tylko i wyłącznie szacunku. Zarabiają mniej niż inni; nie mają praw należnych ani kobietom, ani mężczyznom - stworzono dla nich trzecią kategorię, w której nie mają żadnych przywilejów. Nisho zaznacza, że nie stanowią żadnego zagrożenia dla społeczeństwa, więc dlaczego ludzie poza jej dzielnicą zaczepiają ją i wyzywają? Niektórzy nazywają osoby transpłciowe "dozakhi" - przeznaczeni do piekła.

W Allahabadzie, mieście położonym w północno-środkowych Indiach, Gandhi odwiedza rodzinę dziewiętnastoletniej Nahid. Matka dziewczyny została sama na wsi z dwiema córkami po wyjeździe męża do Bombaju - nigdy nie wrócił, nie wiadomo dokładnie dlaczego. Po przeprowadzce do miasta w poszukiwaniu pracy wyszła za mąż po raz drugi. Ojczym Nahid bije jej matkę i nie daje pieniędzy na dom. Z kolei siostra Nahid wyszła za mąż jako szesnastolatka, a mąż traktuje ją jak służącą, również w sypialni.

Matka i siostra Nahid stanowią dla niej przykład źle pojmowanej miłości: "To miłość czy niewolnictwo? (...) Ja nie potrzebuje takiej (...)". Dziewczyna nie ma złudzeń co do relacji między mężczyznami i kobietami, jest niezależna - zakłada obcisłe ubrania, deklaruje chęć zachowania swojej wolności ponad wszystko. Przeżyła też swoją miłosną tragedię - jej chłopak Sawan, zniecierpliwiony długim czekaniem na ślub, oblał się benzyną i podpalił. "Był prostym głupcem. Umarł dla swojej miłości" - mówi o nim Nahid.

Nie tylko młode dziewczyny pozbawione są marzeń o romantycznym uczuciu. W Dhace, stolicy Bangladeszu (kraju swoich narodzin), Naghat Gandhi spotka się z Tarą. Tara ma 30 lat i powoli dość nagabywań ojca i krewnych o jej małżeństwo. Chce wyjść za mąż, żeby mieć dzieci, które uwielbia. Myśli o wyjeździe do Kanady, gdzie lepiej się zarabia. I choć chce się zakochać, nie uznaje miłości za warunek konieczny do zamążpójścia: "Mogę próbować zakochać się po ślubie".

Mahmuda jest wdową po bojowniku o wolność Bangladeszu. Zabitego jak wielu innych przez armię pakistańską w latach 70.; ich ciał nigdy nie odnaleziono. Mahmuda, mając na utrzymaniu dwie córki, znalazła pracę i nauczyła się prowadzić samochód (co w tamtych czasach było niespotykane wśród kobiet). Po wyzwoleniu Bangladeszu została pierwszą zagraniczną ambasadorką w historii swego kraju. Ponieważ jednak kobieta bez męża jest obywatelką drugiej kategorii, wyszła po raz drugi za mąż. Nie odnalazła jednak szczęścia - pewnego dnia dowiedziała się, że jest zdradzana.

Ahmabad, miasto teściów autorki, jest jednym z najbezpieczniejszych miast w Indiach. Ayesha, tutejsza dziennikarka i poetka, zapewnia, że kobiety na ulicy nie spotkają się z odmiennym traktowaniem ze względu na swoją płeć - w przeciwieństwie do północy kraju. Opowiada też o zmianie w reakcjach muzułmańskiej społeczności na gwałt: nie uznaje się go już za hańbę dla kobiet i ich mężów, a ofiary otrzymują potrzebne wsparcie.

Ayesha niejako podsumowuje podróż Gandhi: "Miłość padła ofiarą pragmatyzmu". Młodzi ludzie, młode kobiety nie idą za porywem serca, jeśli nie widzą przyszłości dla swojego związku. Religia nie daje im szansy na swobodny wybór partnera życiowego, a jednak nie chcą żyć życiem swoich rodziców, wtłoczonych w określone schematy. Pobawieni idealizmu, korzystają z prawa do wolności i realizują swoje ambicje.

Aleksandra Kromp/książki.wp.pl