Leszek Kołakowski za milion

Można ją znaleźć wśród 36 dłuższych i krótszych tekstów z ostatniej książki wielkiego filozofa. Wydanej tuż po jego śmierci w 2009 roku - ”Czy Pan Bóg jest szczęśliwy i inne pytania”.

”Mógłbym się chełpić, że jest to książka o wszystkim: o wierze i niewierze, o szczęściu i nieszczęściu, o dobru i złu, o Bogu i szatanie, o rozumie i nierozumie, o niepokojach naszego czasu, o prawdzie i wielu innych rzeczach. Tak, mógłbym się tak chełpić, ale stąd, że o wszystkim piszę, nie wynika przecież, że to pisanie jest dobre albo mądre, albo pożyteczne”, rozważał Kołakowski we wstępie o znamiennym tytule ”Zastrzeżenie albo ostrzeżenie”. I ganił się: ”Jak we wszystkim prawie, com pisał w ostatnich latach kilkudziesięciu, nie potrafię w sprawach najważniejszych dotrzeć do konkluzji ostatecznych i ciągle potykam się o kłopoty, które trzeba wyminąć niezręcznym i uciekinierskim powiedzeniem - z jednej strony…, ale z drugiej strony… Być może jest to przypadłość czy raczej ułomność umysłu autora, być może jednak – znów sobie pochlebiam – przypadłość bytu”.

Pomińmy wątpliwości mistrza, książka jest ucztą dla ducha. Składa się z esejów filozoficznych, artykułów i felietonów, które były już wcześniej (w latach 1984-2008) publikowane m.in. w ”Tygodniku Powszechnym”, ”Rzeczpospolitej" i "Gazecie Wyborczej”. Profesor Kołakowski stawiał pytania, zwykle nie stawiając przy tym jednoznacznych tez: Czy Pan Bóg jest szczęśliwy? Czy prawda ma jeszcze jakąś przyszłość? I czy rzeczywiście diabeł kłamie również, kiedy mówi prawdę?

Są w książce rozdziały traktujące o Bogu, filozofach, świecie, jest i rozważanie o ludzkim duchu, które zainspirowało twórców teleturnieju. Jak brzmi fragment za milion?

”Na czterech węgłach wspiera się ten dom, w którym, patetycznie mówiąc, duch ludzki mieszka. A te cztery są: rozum, Bóg, miłość, śmierć. Sklepieniem zaś domu jest CZAS, rzeczywistość najpospolitsza w świecie i najbardziej tajemnicza. Od urodzenia czas wydaje się nam realnością najzwyklejszą i najbardziej oswojoną.

Coś było i być przestało. Coś było takie, a jest inne. Coś się stało wczoraj albo przed minutą i już nigdy, nigdy nie może wrócić.

Jest zatem czas rzeczywistością najzwyklejszą, ale też najbardziej przerażającą. Cztery byty wspomniane są sposobami naszymi uporania się z tym przerażeniem. Rozum ma nam służyć do tego, by wykrywać prawdy wieczne, oporne na czas. Bóg albo absolut jest tym bytem, który nie zna przeszłości ani przyszłości, lecz wszystko zawiera w swoim ”wiecznym teraz”. Miłość, w intensywnym przeżyciu, także wyzbywa się przeszłości i przyszłości, jest teraźniejszością skoncentrowaną i wyłączoną. Śmierć jest końcem tej czasowości, w której byliśmy zanurzeni w życiu naszym, i być może, jak się domyślamy, wejściem w inną czasowość, o której nic nie wiemy (prawie nic). Wszystkie zatem wsporniki naszej myśli są narzędziami, za pomocą których uwalniamy się od przerażającej rzeczywistości czasu, wszystkie zdają się temu służyć, by czas prawdziwie oswoić”.

”Czy Pan Bóg jest szczęśliwy i inne pytania”, Leszek Kołakowski, Wydawnictwo Znak.

A więc - D: Czas. Pan Remigiusz widać nie czytał ostatniej książki filozofa, bo z odpowiedzi zrezygnował. Czy mimo wszystko był szczęśliwy? Tego nie wiemy, na pytanie - cóż jest szczęście - najlepszy będzie cytat z Leszka Kołakowskiego:

”Szczęście jest czymś, co można sobie wyobrażać, ale też czymś, co nie było doświadczane. I jeśli wyobrażamy sobie, że wszystkie istoty ludzkie, wszystkie bez wyjątku, zostały zbawione przez Boga i cieszą się niebiańskim błogosławieństwem, nie cierpią żadnych braków, bólu ani śmierci, że piekło i czyściec już nie działają, możemy też sobie wystawić, że szczęście jest realne i wszyscy z niego korzystają, zapomniawszy przeszłej niedoli. Można sobie taką kondycję wyobrazić, ale nie widziano jej nigdy. Nie widziano jej nigdy”.

O autorze: Leszek Kołakowski: Jeden z najwybitniejszych filozofów polskich. Zajmujący się głównie historią filozofii, historią idei politycznych, filozofią religii. Eseista, publicysta i prozaik. Urodził się 23 października 1927 roku w Radomiu. Zmarł 17 lipca 2009 roku w Oksfordzie (Wielka Brytania). Wyemigrował z Polski w roku 1968, po pozbawieniu go katedry na Uniwersytecie Warszawskim.

Wybrana bibliografia:
”Klucz niebieski albo opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze”, Warszawa: PIW, 1964; Prószyński i S-ka, 2005. ”13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych”, Warszawa: Czytelnik, 1963. ”Rozmowy z diabłem” (opowiadania), Warszawa: PIW, 1965. ”Moje słuszne poglądy na wszystko”, Londyn: Aneks, 1978; Kraków: Znak, 1999. ”Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań” (eseje), Londyn: Aneks, 1982. ”Bóg nam nic nie jest dłużny: krótka uwaga o religii Pascala i o duchu jansenizmu”, Kraków: Znak, 1994. ”Mini-wykłady o maxi-sprawach jak o władzy, o sławie, o równości, o kłamstwie, o tolerancji, o podróżach, o cnocie, o odpowiedzialności zbiorowej, o kole fortuny, o wielkiej zdradzie i inne”, Kraków: Znak, 1997. ”O co nas pytają wielcy filozofowie”, Kraków: Znak, 2004.