Lektura obowiązkowa

Opowieści niesamowite cieszą się od półtora wieku niesłabnącą popularnością. Już za życia przyniosły sukces Edgarowi Allanowi Poe (1809-1849) amerykańskiemu poecie, noweliście i krytykowi literackiemu, twórcy prozy detektywistycznej. Romantyczna bujność wyobraźni w połączeniu z realistyczną dokładnością szczegółu składają się na znamienny dla utworów tego pisarza nastrój niesamowitości i grozy.

Wielka liczba kontynuatorów tego nurtu w literaturze i filmie nie przyćmiewa uroku Poego jako klasyka gatunku.

Książka ta stanowiąca legendarne dzieło Michała Bułhakowa, pisana bez nadziei na publikację i niegdyś mocno cenzurowana, stała się znaną na całym świecie, a jej popularność zwiększyły liczne adaptacje teatralne i filmowe, spektakle operowe i utwory muzyczne. Ta wielka przypowieść o dobru, złu, miłości, sztuce i naturze ludzkiej ma uniwersalną i ponadczasową wymowę - dlatego weszła na trwałe do skarbnicy arcydzieł literatury.

W środku nocy Orient Express wpada w zaspy śnieżne. Na kilka dni odcięci od świata podróżni z przerażeniem stwierdzają, że opóźnienie pociągu nie jest najgorszym złem, jakie ich spotkało. W zamkniętym od wewnątrz przedziale znajdują zasztyletowanego mężczyznę. Dlaczego wszyscy pasażerowie kłamią podczas przesłuchania? Prawda jest tak dziwna, że nawet Poiroitowi trudno w nią uwierzyć.

Iliada to zaklęty w micie poetycki obraz świata sprzed trzech tysięcy lat. Homerowa epopeja oddaje pełnię ludzkiej egzystencji, całe bogactwo rzeczywistości. Gniew Achillesa, przyjaźń Patroklosa, bohaterstwo Hektora, miłość Andromachy, ból Tetydy i Hekabe, pojednanie z Priamem ... niewyczerpane jest źródło piękna motywów i tematów Iliady.

Duma i uprzedzenie była przebojem literackim wiosny 1813 r. Historia Elizabeth Bennet i pana Darcy'ego to historia przezwyciężania dumy i uprzedzeń obojga bohaterów, ich dojrzewania do porozumienia i szczerej miłości. Pisarka podważa w powieści wiarę w miłość od pierwszego wejrzenia i ostrzega tych, którzy w takową uwierzą. Ostrzega też przed konsekwencjami przyjęcia "prawdy od pierwszego wejrzenia", uznania czegoś od razu, bez poznania uczuć i motywów osądzanego. W Dumie i uprzedzeniu niemal każdy z bohaterów pochopnie ocenia innych, by stopniowo zmieniać o nich zdanie, gdyż dopiero z czasem ujawniają się prawdziwe intencje i zarówno dobre, jak i złe cechy charakteru. Elizabeth była ulubioną bohaterką Jane Austen, która pisała do siostry, że nie zniosłaby, gdyby ktoś nie polubił tej postaci. Wolno przypuszczać, że obdarzyła ją wieloma własnymi rysami...

Najgłośniejsza powieść Vladimira Nabokova, jednego z najwybitniejszych pisarzy XX wieku, jest opisem seksualnej obsesji czterdziestoletniego mężczyzny na punkcie dwunastoletniej dziewczynki Dolores. Powieść przetłumaczona na kilkadziesiąt języków, wydawano ją w atmosferze kontrowersji i protestów, a autora pomawiano o pornografię i pedofilię. Obecnie uznawana jest za jedno z arcydzieł literatury światowej.

Losy Prospera, prawowitego księcia Mediolanu, zdetronizowanego przez brata i porzuconego na wyspie wraz z córką Mirandą, zmuszają do refleksji nad kondycją człowieka i wartością cywilizacji. Autor porusza też inne ponadczasowe problemy: sprawiedliwości, moralności, władzy i relacji iluzji do rzeczywistości. Klimatu dziełu dodaje wszechobecna magia uprawiana przez Prospera i jego poddanych Ariela i Kalibana. Nie bez powodu Burza do dziś budzi zachwyt czytelników.

Makbet i Banko, generałowie armii królewskiej, wracając do domów po zwycięskiej bitwie, spotykają na swojej drodze trzy czarownice. Przepowiadają one pierwszemu z nich rychłe wyniesienie na króla, drugiemu pozostawiając jednak przywilej poczęcia królewskiego rodu. Jest to punkt wyjścia dramatu władzy, ambicji i upadku bohatera, w którym, za sprawą żony, przepowiednia przeradza się w obsesję.

Makbet zadziwia tempem rozwoju tragicznych zdarzeń. Lecz jest w tym tempie, podobnym od burzy - a burzliwa noc towarzyszy upiornym zdarzeniom na zamku Inverness - wyrażny, potężny zamysł artystyczny, a chyba także filozoficzny. Jest tragedią psychologiczną, jest dziełem rozważającym zagadnienia moralności władzy i władcy, jest jednak przede wszystkim studium zbrodniczego obłędu, fatalnego łańcucha morderstw, którego przerwać nie sposób, gdyż spaja go zarówno obłędna wyobraźnia, jak obłędna trwoga.

W poszukiwaniu straconego czasu zamyka - poza paroma tomami kronik i esejów - wszystko, co wyszło spod pióra Prousta. Obejmuje w oryginale szesnaście dużych tomów. Dzieli się na siedem części, każda po parę tomów. Oddając polskiemu czytelnikowi w ręce dzieło Prousta, uważam za konieczne zdradzić jeden sekret. Mianowicie ten, że lektura Prousta wymaga niejakiej cierpliwości; autor ten żąda pewnego kredytu. Wynika to po prostu z techniki jego tworzenia, z rozmiarów tej olbrzymiej, jedynej w swoim rodzaju kompozycji.

Jedna z najwspanialszych powieści o dzieciństwie i dojrzewaniu, autorstwa laureata Literackiej Nagrody Nobla. Książka napisana przez Miłosza na emigracji i wydana po raz pierwszy w Paryżu w roku 1955, ukazuje pasje młodego bohatera, Tomasza, zdobywającego samotnie wiedzę o świecie.

Najpiękniejsze liryki z dorobku Laureatki literackiej Nagrody Nobla 1996 - Wisławy Szymborskiej - w wyborze i przekładzie Karla Dedeciusa, wybitnego tłumacza, autora licznych esejów i książek o literaturze polskiej, niestrudzonego propagatora polskiej kultury w krajach niemieckojęzycznych.

Ostatnie z wielkich dzieł Jana Kochanowskiego. Uważa się je za najwybitniejsze dzieło poety z Czarnolasu, za ukoronowanie jego twórczości. W roku 1577 zmarł brat poety, Kasper Kochanowski, potem trzydziestomiesięczna córeczka, Urszula oraz jej siostra Hanna. Arkadia została zburzona, natomiast pozostał smutek, cierpienie i tęsknota za tymi, co odeszli. O tym właśnie mówią Treny, cykl dziewiętnastu utworów, związanych ze śmiercią córki Urszulki, wydanych w 1580 roku.

Trzytomowy Dziennik stworzył normę powojennej polszczyzny literackiej, stał się podręcznikiem stylu bycia i stylu pisania, specyficznego humoru, tragizmu, dawał lekcję stosunku do Polski i fundamentalnych zagadnień ontologicznych. Nadal pozostaje obowiązkowym podręcznikiem ludzi prawdziwie światłych, a jednocześnie jest kluczem do wielu zagadek Gombrowiczowskiej poetyki i światopoglądu.

Dramat ubogiego studenta Rodiona Raskolnikowa, który postanowił zamordować starą lichwiarkę, aby udowodnić swoją wielkość, od lat fascynuje czytelników. Być może dlatego, że ten wstrząsający moralitet o upadku i odkupieniu jest zarazem pasjonującą powieścią sensacyjną. Dostojewski z ogromną przenikliwością przedstawia psychikę drobiazgowo planującego zabójstwo maniaka, jak również pozornie nieporadnego, a w rzeczywistości diabolicznie inteligentnego policjanta. Zbrodnia i kara odsłania świat nędzy, głodu, poniżenia i okrucieństwa, w którym jedyną szansą na zbawienie jest miłość, bezwarunkowa, wszechogarniająca i wytrwała.

Nowatorskie formalnie, polifoniczne i wieloplanowe sztuki Czechowa, w których komizm nierozerwalnie splata się z komizmem, zajmują ważne miejsce w kanonie światowej dramaturgii, nie tracąc siły oddziaływania na nowe pokolenia widzów i czytelników.

„Ale istnieje inny rodzaj humanizmu, który może być rozumiany zasadniczo w ten sposób: człowiek stale wychodzi poza siebie, projektując siebie i gubiąc się poza sobą - stwarza własne istnienie; z drugiej strony może istnieć dążąc właśnie do celów transcendentnych. Człowiek będąc tym przekroczeniem siebie, wyjściem poza siebie i nie pojmując rzeczy inaczej, jak w związku z tym wyjściem poza siebie, sam tkwi w centrum, w sercu tego przekroczenia (depassement). Nie istnieje żadna powszechność poza powszechnością ludzką, poza powszechnością subiektywności ludzkiej. Ten związek transcendencji jako podstawy człowieka (nie w sensie takim, w jakim Bóg jest transcendentny, lecz w sensie wyjścia poza siebie) oraz subiektywności w tym znaczeniu, że człowiek nie jest zamknięty w sobie, lecz zawsze jest obecny we wszechświecie ludzkim - to właśnie nazywamy humanizmem egzystencjalistycznym”.

W dalekiej podróży, na drugim końcu świata polski antropolog odkrywa, iż uważani za barbarzyńców, nieumiejący pisać i nieznający pieniądza tubylcy uprawiają zakrojony na szeroką skalę handel międzynarodowy. W małych czółnach płyną na dalekie wyspy, by w skomplikowany, ale logicznie ustalony sposób dokonać wymiany lokalnych kosztowności. Zafascynowany tym odkryciem antropolog widzi w nich następców mitologicznych Argonautów, którzy wedle greckiej mitologii wyprawili się w dalekie strony w poszukiwaniu złotego runa. Argonauci zachodniego Pacyfiku to barwna i sugestywna opowieść z mórz południowych, która zrewolucjonizowała antropologię, stając się jedną z najczęściej czytanych i cytowanych monografii antropologicznych. Bronisław Malinowski łączy w niej talent literacki z wnikliwością badawczą i nowatorstwem twierdzeń, naukowych. Bez tej pracy nie tylko antropologia, ale również ekonomia oraz socjologia nie byłyby tym, czym są. Książka polecana wszystkim, którzy chcieliby wybrać się w fascynującą podróż po
wyspach Melanezji z pierwszej połowy XX wieku oraz studentom nauk humanistycznych i społecznych.

Akcja Dżumy, powieści, która przyniosła pisarzowi światowy rozgłos, rozgrywa się w opanowanym przez epidemię Oranie. Miasto, zamknięte i całkowicie pozostawione swej tragedii, stanowi alegorię nie tylko okupowanej Francji, ale w ogóle losu ludzkiego. Wprowadzając postać doktora Rieux, Camus przedstawia możliwość przezwyciężenia sytuacji egzystencjalnej człowieka w absurdalnym świecie...

Tytułowy bohater jest uczonym doktorem, który poświęcił życie na poszukiwanie jego sensu i zgłębianie tajemnicy istnienia. Osiągnąwszy jednak wiek starczy, zdaje sobie sprawę z jałowości własnych starań. Rozczarowany odrzuca więc racjonalizm nauki i zawiera pakt z diabłem. W zamian za odsprzedanie duszy otrzymuje młodość, sławę, bogactwo, a także możliwość przemieszczania się w czasie i przestrzeni. Rozpoczyna nowe życie, doznaje ludzkich radości i cierpień. Dopiero jednak u kresu swych dni zrozumie, co naprawdę czyni człowieka szczęśliwym...

Faust - nad którym J.W.Goethe pracował blisko sześćdziesiąt lat - jest jego najwybitniejszym dziełem. stanowiącym jednocześnie syntezę poglądów filozoficznych i artystycznych autora.

Zarówno światowa krytyka jak i czytelnicy uznali ten utwór za jeden z najdoskonalszych w całej twórczości Ernesta Hemingwaya, za prawdziwe arcydzieło. Już sama forma krótkiej opowieści zadziwia swym artystycznym bogactwem i dynamizmem: ten opis parodobowych zmagań starego rybaka z marlinem - gigantem nie ustępuje zawartością najlepszym opowiadaniom Hemingwaya (a wiadomo, że był arcymistrzem formy nowelistycznej, także w jej miniaturowych wersjach), a z drugiej strony osiąga pełnię psychologicznego i obyczajowego obrazu równą jego najlepszym, rozwiniętym powieściom. Zadziwienie to rośnie, kiedy czytelnik dowiaduje się, że ten parodziesięciostronicowy utwór wyłuskał w roku 1952 autor - jak cenną perłę ze skorupiaka - z liczącego blisko tysiąc dwieście stron manuskryptu, mającego stanowić utwór zatytułowany The Sea When Young i będącego pierwszym tomem zamierzonej i nigdy nie ukończonej trylogii o Morzu, Lądzie i Powietrzu - trzech żywiołach determinujących egzystencję ludzką. Książka przez dwadzieścia sześć
tygodni widniała na liście bestsellerów, a pod względem liczby wydanych egzemplarzy w różnych krajach świata należy do najpopularniejszych dzieł literatury XX wieku.