Leksykon niewiedzy. To, na co dotychczas nie znamy odpowiedzi

Luki w naszej wiedzy powstają zazwyczaj za sprawą starej jak świat techniki zapominania. W sposób o wiele mniej zawstydzający niniejsza książka uświadomi czytelnikowi dodatkowe czterdzieści dwa braki w jego wiedzy. Każdy z nich jest brakiem wysokiej klasy, na którym nie tylko my łamiemy sobie zęby, ale też i reszta ludzkości, włącznie z licznymi ponadprzeciętnie inteligentnymi badaczami. Leksykon niewiedzy jest pierwszą książką, po której przeczytaniu wie się mniej niż przedtem – tyle że jest to niewiedza na dobrym poziomie. Jeśli wszystko, co ludzkość dotychczas poznała, wyobrazimy sobie w postaci dużej mapy, to zgromadzona wiedza będzie stanowić lądy tego wyimaginowanego świata. Niewiedza kryje się w morzach i jeziorach. Zadaniem nauki jest wypieranie tych mokrych miejsc z mapy. Nie przychodzi to łatwo, ponieważ czasem na terenach już dawno uchodzących za suche pojawiają się nowe kałuże.

W porównaniu ze ślimaczym tempem rozwoju wyobrażeń o cząstkach elementarnych w minionych tysiącleciach w XX wieku wszystko zaczęło się nagle toczyć bardzo szybko i za odkrycia związane z budową materii przyznano tyle Nagród Nobla, że można by nimi zapełnić całe regały, od podłogi po sufit. Najpierw brytyjski fizyk Ernest Rutherford stwierdził, że atomy są w zasadzie puste. Opracowany zgodnie z tą tezą „planetarny model” atomu opiera się na założeniu, że w jądrze atomowym znajdują się dodatnio naładowane protony, wokół których krążą elektrony niczym planety wokół Słońca. Mniej więcej w tym samym czasie nasze rozumienie świata zrewolucjonizowała fizyka kwantowa. Powszechnie zdystansowano się od traktowania cząstek elementarnych tak samo jak ciał niebieskich, ponieważ świat w skali atomowej funkcjonuje według innych reguł. Hendrik Kramers, jeden z odkrywców tych reguł, twierdził, że fizyków z początku cieszy nowa mechanika kwantowa, a potem zaczyna się płacz. Fizyka cząstek elementarnych, dotychczas rodzaj
bilardu z ekstremalnie małymi kulami, przekształciła się w nieznaną krainę, której zdrowy rozsądek nie jest w stanie pojąć.

Nie budzi zaskoczenia fakt, że wysokość napiwku rośnie wraz z wysokością rachunku; tego można się doczytać w każdym podręczniku savoir vivre’u, napiwek to zwyczajowo określony procent rachunku. Z drugiej strony jedna piąta ludności (przynajmniej w Ameryce) z niewiadomych powodów nie trzyma się tej konwencji, tylko zawsze daje taką samą kwotę, niezależnie od sumy, na jaką opiewa rachunek. Płacących kartą kredytową cechuje nieprzeciętna hojność, przypuszczalnie dlatego, że samo posiadanie karty wprawia w nastrój ułatwiający szastanie pieniędzmi. Funkcjonuje to również wówczas, gdy rachunek, jak to zwykle bywa w Ameryce, podawany jest na małej tacy ozdobionej znakami firmowymi kart kredytowych – choć klient w końcu płaci gotówką. Usługodawca powinien bezwarunkowo wykorzystać ten fakt do robienia pieniędzy i po prostu całą restaurację wytapetować wielkimi kartami American Express.

Rozmiary ciała zwierzęcia w irytujący sposób wiążą się również z wielkością lądu, który ono zamieszkuje. Nie znaczy to, że w Luksemburgu żyją tylko zupełnie malutkie wiewióreczki, lecz że gatunki przypuszczalnie zmniejszają rozmiary ciała, gdy przeprowadzają się na wyspy lub gdy stają się wyspiarzami po zniknięciu pomostu lądowego. Tak więc jeszcze jakieś 2500 lat temu na niektórych wyspach Morza Śródziemnego żyły słonie wysokie w kłębie tylko na metr. Wiemy również, że mamut z wyspy Wrangla po przerwaniu połączenia lądowego Syberii z wyspą w ciągu zaledwie 500 pokoleń skurczył się do poręcznego jak na mamuta wzrostu metr osiemdziesiąt. Mniejsza przestrzeń życiowa, mniejsze zwierzę – gdybyż to wszystko było takie proste! Ale ponieważ w przyrodzie rzadko coś jest proste, wiele gatunków z kolei ma na wyspach skłonność do zwiększania wzrostu w porównaniu z rozmiarami na lądzie stałym.