Kim może być ten sympatyczny mężczyzna? Menadżerem koncernu samochodowego? Bezustannie fotografującym zabytki turystą, a mijam takich na gdańskiej Starówce w sezonie bez liku? Może urzędnikiem, na ścianach jego biura wisi portret cesarza Akihito, któremu ów chce wiernie i sumiennie służyć. W każdym razie wygląda na przeciętnego Japończyka, lubiącego karaoke, sake, anime i starającego się, aby nie dopadło go karoshi. Kiedy po raz pierwszy zobaczyłem jego zdjęcie, nie wierzyłem, że jest to właśnie Haruki Murakami . Człowiek, którego nazwiska jeszcze trzy lata temu nie zdołałbym zapamiętać, a dziś uważam za jednego z najwybitniejszych pisarzy, z którego książkami miałem możność się zaprzyjaźnić.
Jaki typ literatury uprawia? Nie są to utwory nadzwyczajnie skomplikowane, przynajmniej na pierwszy rzut oka. W swoich powieściach buduje tunele, biblioteki, labirynty, ciemne korytarze i głębokie studnie, a jego bohaterowie, często podobni do siebie i będący swego rodzaju wariacją na temat samego Murakamiego , podróżują przez nie z apatycznych miast w stronę niezgłębionych, kosmicznych otchłani. Te historie to gry z podświadomością, którą autor nazywa fundamentem. „To ciemne, zimne i spokojne miejsce, stanowiące fundament duszy – wyjaśnia Murakami – może czasami być niebezpieczne dla ludzkiego umysłu. Mogę otworzyć drzwi i wejść w tę ciemność. Mogę tam znaleźć swoją historię. Wówczas wyciągam ją na powierzchnię, do świata realnego”. Murakami powiedział kiedyś, że czasami w jego powieściach zdarzają się niecodzienne, niesamowite rzeczy, i wyjaśnił, nieco przekornie, że przyczyną tego może być zwyczajne życie, jakie
wiedzie: „Codziennie wstaję o czwartej rano, idę biegać ( Haruki Murakami regularnie biega w maratonach), potem pływam, kupuję parę płyt, następnie coś gotuję, słucham muzyki razem z moją żoną i kładę się spać o dziewiątej wieczorem”.
Murakami zapytany, czy pisanie przychodzi mu z łatwością, odpowiedział: „Nie jestem inteligentem. Nie jestem arogantem. Jestem taki, jak czytelnicy moich książek. Kiedyś prowadziłem klub jazzowy, przygotowywałem drinki, robiłem kanapki. Nie marzyłem, żeby zostać pisarzem – tak po prostu się stało. To rodzaj daru niebios. Kiedyś po północy usiadłem przy kuchennym stole i zacząłem pisać. Nie bardzo wiedziałem, jak piszą japońscy autorzy, ponieważ prawie nie czytałem rodzimej literatury. Stylistykę, struktury językowe zapożyczyłem więc z książek, które znałem – czyli amerykańskich i ogólnie mówiąc zachodnich powieści. W ten sposób wypracowałem swój własny styl. Po dziesięciu miesiącach skończyłem pisać moją pierwszą książkę, którą wysłałem do wydawcy, a on ją przyjął. Potem jeszcze dostałem nagrodę literacką i wszystko potoczyło się niczym we śnie”. Gdybym miał poszukać analogii, dość odległej może, znalazłbym ją z Emily Dickinson , jej świat
wewnętrzny kipiał niesamowitością, pozornie zaś była gładką i ułożoną damą. Z Murakamim , i jego bohaterami, jest podobnie – odmienność, groza, irracjonalność jest wewnątrz, pcha do czynów pozornie normalnych, a jednak odmiennych.
Książki Murakamiego wydane w Polsce
Charles Bukowski utyskiwał niegdyś, że współczesna proza jest nudniejsza tylko od życiorysów jej twórców. Biografia Murakamiego , przeczy tej tezie, jego banalny żywot zaowocował niezwykłą literaturą, urodził się w Kioto w 1949 roku, jego ojcem był buddyjski kapłan, matka pochodziła z rodziny kupieckiej. Dorastał w Kobe, mieście portowym, w którym szczególnie łatwo o kontakt z innymi kulturami. Interesował się kulturą spoza Japonii, czytał głównie literaturę amerykańską, którą do dziś uwielbia, ale również francuską, angielską i rosyjską, słuchał jazzu, z pasją oglądał też hollywoodzkie produkcje – do dziś uważa się za zapalonego kinomana. Ukończył Dramat Klasyczny na Wydziale Literatury Uniwersytetu w Waseda. Jeszcze na studiach ożenił się z Yoko, z którą szczęśliwie żyje do dziś. Po ukończeniu studiów, przez siedem lat prowadził kluby jazzowe w Tokio, najpierw w dzielnicy Kokobunji, potem w ustronnej i eleganckiej Sendagaya.
Jako pisarz zadebiutował w 1979 r., jak sam wspomina pomysł na niewydaną jeszcze w Polsce powieść Usłysz śpiew wiatru przyszedł mu do głowy podczas oglądania meczu baseballowego. To bardzo charakterystyczny rys jego twórczości, bohaterowie podejmują najważniejsze życiowe decyzje w trakcie najbardziej prozaicznych czynności. Krytyka rodzima zauważyła go dzięki następnym powieściom Pinball 1973 (1980) oraz Przygoda z owcą (1982), składających się na Trylogię Szczura. Sukces pisarski skłonił Murakamiego do sprzedaży baru i zajęcia się zawodowo pisaniem. W 1984 kupił niewielki dom 50 km od Tokio. Tam powstała powieść Koniec świata i Hard-boiled Wonderland (1985). W 1986 r. państwo Murakami udali się w podróż po świecie.
„Miałem wtedy taki moment w życiu, kiedy nie czułem się najlepiej w Japonii i chciałem stamtąd wyjechać. Jestem pisarzem, nic mnie nie trzyma na miejscu. Nie mamy dzieci, jesteśmy tylko we dwójkę z żoną, więc wyjechaliśmy. Po prostu chciałem być niezależny, niezawisły, co jest w Japonii trudne do osiągnięcia. W Europie czy w Stanach to naturalne. Przez chwilę jednak czułem się trochę zagubiony. Zadawałem sobie pytania: Kim jestem? Co będę robił? Jaki jest cel mojego życia? Co to znaczy być Japończykiem, a co japońskim pisarzem?”.
Książki Murakamiego wydane w Polsce
Rok później państwo Murakami osiedlili się we Włoszech, na początku w Palermo, a następnie w Rzymie, gdzie Haruki napisał Norwegian Wood . Wówczas czytelnicy poznali go z innej strony. „Nigdy wcześniej nie napisałem prostolinijnej, sentymentalnej powieści i chciałem się sprawdzić na tym polu”. Norwegian Wood , powieść Murakamiego wydana w 1987 roku zaczyna się od słów piosenki Beatlesów o tym samym tytule i tak jak ona opowiada o spotkaniu chłopaka z dziewczyną, które na zawsze go zmieniło. Tokio, koniec lat sześćdziesiątych: jazz, wolna miłość, dzieci kwiaty, protesty na uczelniach. Toru Watanabe spotyka piękną Naoko. Ich wzajemna fascynacja i uczucie obciążone są samobójczą śmiercią wspólnego przyjaciela i depresyjną naturą dziewczyny. Wkrótce w życiu Toru pojawia się Midori, zwolenniczka niezależności i swobody seksualnej. Obie kobiety są dla niego bardzo ważne. W kręgu miłości,
przyjaźni i śmierci Watanabe staje się dojrzałym mężczyzną. Ta dość nietypowa (ze względu na swój realizm) książka w dorobku autora, sprawiła, że zmienił się sposób, w jaki postrzegano Murakamiego . Z „pisarza kultowego” stał się „pisarzem bestsellerów”. Powieść Norwegian Wood podbiła Japonię i zwróciła uwagę wydawców amerykańskich, tak rozpoczęła się światowa inwazja, jego książki wydano już w ponad 30 krajach.
Od czasu ukazania się Norwegian Wood , wbrew temu, czego sobie życzył, Haruki Murakami stał się gwiazdą, dlatego postanowił, wraz ze swoją żoną Yoko, szukać spokoju w Europie i Stanach Zjednoczonych. Kiedy powieść zainteresowała nastolatki i młode kobiety, autor zyskał nowe liczne grono czytelników. Ich entuzjazm dla pisarza i jego książek przybierał najróżniejsze formy. Tysiące z nich pisało listy do autora, chodziło do nocnego klubu DUG w Shinjuku, opisanego w książce, kupowało płyty z muzycznymi składankami, przewodniki po miejscach opisanych w Norwegian Wood , pudełka czekoladek owinięte w papier z motywami norweskiego lasu. Album Beatlesów „Rubber Soul”, na którym piosenka ukazała się po raz pierwszy, ponownie stał się niezwykle popularny. W Japonii książka ukazała się w dwóch woluminach, czerwonym i zielonym. Fani nosili odpowiednie kolory, żeby zamanifestować, którą część uwielbiają bardziej. Pisarzowi
oferowano kupno praw do nakręcenia filmu na podstawie powieści Norwegian Wood , ale nie wyraził na to zgody.
Haruki Murakami wrócił do Japonii w 1988 r., po ukończeniu piątej powieści Tańcz, tańcz, tańcz . Wówczas sprzedaż Norwegian Wood osiągnęła poziom 3,5 miliona egzemplarzy. „Kiedy mieszkaliśmy we Włoszech, wiedliśmy spokojne życie. Natomiast w Japonii rozpętała się jakaś straszliwa burza. Źle się z tym czułem. Wydawało mi się, że staję się kimś innym. Byłem coraz bardziej sławny. Przed wydaniem Norwegian Wood wiodłem spokojne życie, potem diametralnie się to zmieniło, ale udało mi się to przeżyć – wyjechaliśmy z Yoko do Europy. W latach dziewięćdziesiątych wróciliśmy do Japonii i trafiliśmy w sam środek bardzo merkantylnych czasów, kiedy ludzie bardzo szybko bogacili się i nikt nie rozmawiał o niczym innym, jak o pieniądzach. Nie mogliśmy tego znieść i 10 miesięcy później znowu wyjechaliśmy, tym razem do Princeton w Stanach Zjednoczonych”. Tam przez dwa lata jako visiting professor Murakami wykładał literaturę, a kolejne dwa spędził na Uniwersytecie Tuft’s, w stanie Massachusetts. W tym czasie napisał dwie powieści: Na południe od granicy, na zachód od słońca i swoje najwybitniejsze dzieło Kronikę ptaka nakręcacza .
Książki Murakamiego wydane w Polsce
„Jestem twórcą literatury współczesnej, która jest zupełnie inna od dawniejszej. Kiedyś istniała tylko muzyka, książki i teatr; teraz mamy Internet, kino, wypożyczalnie kaset wideo i wiele innych wynalazków. To ogromna konkurencja. Głównym problemem jednak jest brak czasu: w dziewiętnastym wieku ludzie częściej czytali kilkusetstronicowe powieści, chodzili do opery, gdzie spędzali po trzy, cztery godziny. Teraz wszyscy są zajęci. To miło poczytać Moby Dicka czy Dostojewskiego , ale dzisiaj ludzie są zbyt zajęci, by to robić. Tak więc i sama proza diametralnie się zmieniła, musimy czymś ich przyciągnąć do czytania. Współcześni prozaicy używają technik zapożyczonych z rozmaitych dziedzin sztuki, z jazzu, a nawet gier wideo. Myślę, że dzisiaj gry wideo są bliższe prozie niż wszystko inne. Sam nie lubię w nie grać, ale czuję pewne podobieństwo między nimi a pisaniem. Czasami kiedy piszę, czuję się jak projektant gry, a jednocześnie jak gracz. Tworzę
jakiś program i jestem w samym środku tego procesu; lewa ręka nie wie, co robi prawa. To rodzaj rozdwojenia jaźni. Kiedy piszę, wiem, co czuje autor i co odczuwa czytelnik. To dobrze, bo wówczas przyspieszam bieg wydarzeń, rozkręcam fabułę i tak jak czytelnik chcę się dowiedzieć, co dalej. Czasem jednak należy zwolnić, bo jeśli coś dzieje się zbyt szybko, ludzie się nudzą i męczą. Należy ich w odpowiednim momencie zatrzymać”.
W 1997 roku powstało Underground (Metro), w 1999 Sputnik Sweetheart , zaś w 2002 r. Kafka na wybrzeżu. Ostatnia jego powieść, wydana w 2005 r. i dostępna tylko w Japonii, nosi tytuł Po zmierzchu. Haruki Murakami zdobył wszystkie nagrody literackie w Japonii, w tym najważniejszą z nich – Yomiuri. Wydał również kilka zbiorów opowiadań. Jest również tłumaczem o dużym dorobku: na japoński przełożył m.in. powieści Trumana Capote’a, Raymonda Carvera, Tima O’Briena, Scotta Fitzgeralda, Johna Irvinga.