Książki 2005 roku - literatura polska

Co sugeruje dwukropek? Przykuwa do siebie roztargnioną myśl, zapowiada, że zaraz pojawi się to, co najistotniejsze. Daje poczucie stabilności i bezpieczeństwa niejako obiecując, że to, co ważne, najważniejsze słowa i rzeczy, myśli i znaczenia zostaną skrupulatnie wyliczone.

Z Dwukropkiem Wisławy Szymborskiej jest inaczej. Wszystko, co najważniejsze, pojawia się przed nim: to, że nie ma większego znaczenia dla świata, czy się jest, czy się nie jest. Czy jest się tym, kim się jest, czy właśnie kimś innym. Czy wszystkim rządzi ślepy przypadek, czy nieznośnie precyzyjny determinizm. Obecność i nieobecność są światu doskonale obojętne, a indywidualność i poszczególność różnych istnień niewiele dla niego znaczy. Ową poszczególność i niepowtarzalność ocalić może jedynie poezja.

Zbiór opowiadań, w których rzeczywistość, pozornie przewidywalna, odsłania swoją drugą, absurdalną i często potworną stronę.

Obskurny publiczny szpital okazuje się feudalnym królestwem, którym rządzi ordynator, otoczony dworem lekarzy i pielęgniarek. Zwykłe zakupy w hipermarkecie stają się nagle wstrząsającym seansem nienawiści, chciwości i perwersji, zatłoczony autobus w godzinach szczytu zmienia się w arenę morderczej gry między pasażerami. W tych szalonych, hipnotyzujących, brutalnych niekiedy opowiadaniach zwyczajność postawiona jest w stan oskarżenia, okazuje się bowiem, że wcale nie jest dana raz na zawsze, oczywista i sprawdzalna.

Człowiek skonfrontowany z absurdalną i groteskową sytuacją zmuszony jest uczestniczyć w czymś, co go przerasta, niszczy dotychczasowe wyobrażenia o sobie i własnym świecie.

Ta książka to dla wielu z pewnością mocno kontrowersyjny opis środowiska homoseksualistów, którym wypadło żyć w czasach komunizmu. Opis pełen brudu, upodlenia, seksualnych obsesji i zupełnie kryminalnych uczynków, w których ciotki bywały zarówno ofiarami, jak i przestępcami. Pomimo bliskiego związku z rzeczywistością, jest to, dodajmy, opis literacki. Niektórzy krytycy widzą w tej książce reportaż, ale to błąd: Witkowski nie opisuje rzeczywistości, lecz rzeczywistość wymyśloną, obecną w opowieściach, niemal mityczną. A na dodatek opisuje fenomenalnie, nie pozostawiając najmniejszej wątpliwości co do miary swojego talentu.

Opowieść dziejąca się współcześnie w Polsce, w odróżnieniu od bestsellerowej Wojny polsko-ruskiej... nie na prowincji, lecz w Warszawie. Dorota Masłowska wykreowała nową galerię pełnych humoru postaci.

"Nie dajmy się zwariować" - napisał Marek Hłasko w liście do Agnieszki Osieckiej, przywiezionym jej przez Grynberga z Izraela. To przesłanie mogłoby stanowić motto tej mądrej, zarazem gorzkiej i zabawnej książki, pełnej tyleż nieprawdopodobnych co prawdziwych przygód. Podobnie jak ludzie spotykani przez autora w Łodzi, Hollywood, Paryżu czy Buenos Aires, także on sam jest uchodźcą: człowiekiem, "który nigdzie nie jest u siebie". Dziesiątki anegdot, w jakich opowiada zarówno o swoim barwnym życiu, jak i o losach rodziny, przyjaciół i znajomych układają się w panoramę ostatniego półwiecza. Każda z historii mogłaby stanowić świetny materiał na pasjonujący film. Thrillerem jest opowieść, jak autor potajemnie opuszczał Polskę w 1967 roku, dla bezpieczeństwa zabierając ze sobą materiały z III Plenum PZPR. Czarną komedią - spotkane w Buenos Aires kobiety z opatrunkami na twarzy, "chcące się pozbyć swych żydowskich nosów". Ironicznym dramatem - i to nie tylko w naszych czasach - jest życie pełne niespodzianek
zgotowanych przez sam fakt takiego a nie innego pochodzenia.

Barwna historia ucieczki dwóch nienawidzących się żołnierzy armii napoleońskiej na tle wojennej zawieruchy roku 1812. Niezwykła, ponieważ trudno o bardziej różniących się ludzi niż zakochany w wojaczce arystokratyczny kapitan Rangułt i porucznik Hoszowski – syn popa, służący jako frontowy kurier. Niespodziewany bieg wydarzeń sprawi, że aby przeżyć, będą zmuszeni sobie zaufać. Czy jednak potrafią się zaprzyjaźnić? W nowej powieści jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy celne portrety bohaterów idą w parze z romantyczną przygodą i sugestywną panoramą wyprawy Napoleona na Moskwę.

Świetna, wielowarstwowa powieść, której akcja toczy się w Warszawie, dziesięć lat po upadku komunizmu. Jeden dzień z życia bohatera książki to zaledwie punkt wyjścia do opowieści o skomplikowanych relacjach rodzinnych, o dorastaniu w Polsce lat 50. i 60. i o zawiłych losach polskiej inteligencji. Przede wszystkim jednak jest to pasjonująca historia kogoś, kto pragnie wyrazić siebie, kto dąży do prawdy i próbuje nadać swemu życiu głębszy sens. W powieści Zbigniewa Mentzla spomiędzy obrazów współczesności wyłania się historia, a spod śmiechu i groteski przebija refleksja nad tajemnicą ludzkiego losu i istotą języka.

W swym nowym zbiorku opowiadań Marek Nowakowski, mistrz małych form narracyjnych, łączy jak zazwyczaj koloryt obyczajowy i językowy z wyczuciem moralnych i egzystencjalnych problemów. Odmalowane celnym piórem sceny i portrety tworzą obraz nowej rzeczywistości – odartej z piękna, pozbawionej retuszu.

W Polsce przełomu lat 80. i 90. stara generacja, spychana na margines, traci grunt pod nogami, gubi się w dzisiejszych czasach; od nowej kasty panów, potężnej i nieobliczalnej, dzieli ich przepaść, nie tylko mentalna – owo zderzenie dwóch, nieprzystających do siebie światów to zarazem metaforyczny koniec drogi (Stygmatycy).

Bogactwo duszy i świetlista aureola poezji blakną i powszednieją, oczekiwanie na bajkowego królewicza to tylko infantylne imaginacje prowincjonalnej gęsi. Młodzi poeci nie poruszają już dziewczęcych serc, wyrugowani przez gwiazdorów kolorowych mediów i biznesmenów z rankingu najbogatszych Polaków (Dawni poeci i muza).

W wielowarstwowej i wielowątkowej mikropowieści Honolulu bohater, były ambasador PRL we Francji, stara się uporządkować swą zagmatwaną przeszłość. W tle sensacyjnej akcji występują wszystkie ważniejsze postaci życia politycznego PRL i nie tylko.

1 Maja 2004 roku, w dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej Żaba Schoppe, siostra Fryderyka i Wolfiego, obchodziła swoje 15-ste urodziny. Wypadki tego dnia spowodowały, że zawsze superzorganizowana Żaba, spojrzała na świat przez swe okulary i zobaczyła go nie tylko z punktu widzenia swojej żabiej osoby, ale też przejęła się życiem innych, zwłaszcza Róży, Fryderyka i...

Pasjonujący obraz życia cesarza rzymskiego, którego zła sława uczyniła synonimem potwora. Książka niniejsza prezentuje jednak odmienny punkt widzenia, podejmując polemikę z powszechną opinią o Kaliguli tyranie. Na podstawie dostępnych faktów ukazuje człowieka wielowymiarowego, niespełnionego w roli, jaka mu przypadła w udziale, idealistę i wizjonera, uporczywie poszukującego własnej tożsamości. Bohater poprzez subiektywny opis własnego życia stwarza czytelnikowi okazję do obiektywnej oceny postaci cesarza Rzymu.

Główny bohater zbliża się do trzydziestki. Jego życie ugrzęzło w martwym punkcie, pomiędzy pracą, obskurną kawalerką i barem, w którym spotyka się z takimi samymi sfrustrowanymi samotnikami. 11 września 2001, na kilka godzin przed zamachami, zakochuje się w swej rówieśnicy, kobiecie sukcesu, szczęśliwej z kimś innym. Podsumowuje całe swe dotychczasowe życie. Przed oczami jak film wyświetla mu się kronika generacji współczesnych polskich trzydziestokilkulatków. Od dzieciństwa lat 70., przez stan wojenny i pierwsze romanse, festiwale w Jarocinie i szalone wybryki młodości, aż po wejście w dorosłość i dwuznaczną moralnie pracę dziennikarza. A w dorosłym życiu jest jak na wojnie: kto się nie kala, ten nie żyje. Świetnie napisana ostrym, wyrazistym językiem, ironiczna i pełna pasji debiutancka powieść nie tylko dla czytelników z opisanego pokolenia.

Amor Korzonek mieszka z rodzicami – parą roztargnionych naukowców – w maleńkim mieszkaniu w bloku na warszawskim osiedlu. Kiedy nadarza im się okazja przeprowadzki do domu poza miastem, rodzina Korzonków nie waha się ani chwili.

Nagle jednak zaczynają się mnożyć dziwne wydarzenia: złodzieje kradną stary fortepian po prababci, tani domek okazuje się luksusową rezydencją, podobno nawiedzoną przez duchy, wreszcie Amor słyszy tajemniczy głos, mówiący, że stoi przed nim bardzo niezwykłe zadanie. Na szczęście Amorowi we wszystkich przygodach pomagają bardzo sprytna jedenastoletnia Kunegunda, jego najlepszy przyjaciel, Jacek, a także wujek Władek – policjant.

Powieść to pełna humoru, tajemnic i nieoczekiwanych zwrotów akcji powieść przygodowa dla młodszych nastolatków, pokazująca, jak ważna jest odwaga, wyobraźnia, samodzielność, a przede wszystkim przyjaźń.

Przyjaciele rozdzielają się. Laszlo i Arminus wyjeżdżają do Norwegii, tropią najstarszego architekta świata, którego „podpis” widnieje na najsłynniejszych zabytkach. Alchemik planuje wyprawę na Tajwan. Stanisława, Katarzyna i Monika budują nowy dwór w Kruszewicach. Trzy piękne dziewczyny jak magnes przyciągają kłopoty. A teraz jedna z nich stanie przeciwko przyjaciołom…

Tytuł powieści (oczywiście ukłon w stronę niezrównanej Jane Austen) sugeruje dwie bohaterki, i tak jest rzeczywiście: są dwie, mają dosyć różne charaktery i różne prowadzą życie - jedna jest kustoszką w muzeum, druga luksusową narzeczoną biznesmena. Ten, niestety, okazuje się gangsterem, w dodatku pechowym: idzie siedzieć, a narzeczona zostaje na lodzie. Wraz z przyjaciółką i przyjaciółmi przyjaciółki rozpoczyna więc nowe życie - daleko od rodzinnego miasta, w podupadającym ośrodku jeździeckim, który zamierzają przekształcić w kwitnące gospodarstwo agroturystyczne. Żadne z nich nie ma co prawda zielonego pojęcia o gospodarzeniu, ale od czegóż wrodzona inteligencja! Ponieważ wszyscy mieszkańcy Rotmistrzówki (nie wyłączając gospodyni, starej rotmistrzowej) dysponują nie tylko inteligencją, ale również wdziękiem i iście mołojecką fantazją, życie w dworku zaczyna się toczyć w zupełnie nowym tempie. Zwłaszcza kiedy w charakterze gościa przybywa dawna właścicielka domu i całej wsi, leciwa niemiecka baronowa.
Dodajmy do tego skomplikowane perypetie sercowe i rodzinne, leciutki - i raczej dobrotliwy - powiew kryminału, sporo humoru, ciepła i życzliwości dla ludzi, a otrzymamy pełny obraz tej pogodnej i bardzo kobiecej - nie wstydźmy się tego określenia! - powieści.

Kowboje i biedni wieśniacy, potentaci naftowi i wielcy latyfundyści, okrutni reżimowi sędziowie, pomniki defensorów i tajemniczy lud Moreno, morderczy upał i śmiertelnie niebezpieczne wilki, inkuby i demony – Ultra Montana to zapomniany przez stacje telewizyjne, dziki kraik na rubieżach literatury popularnej i popkultury, kraina rodem z westernów i brazylijskich seriali, a może z powieści Faulknera i Cortázara. Tu właśnie zaczyna się historia Sandry Coruny, niewykształconej wieśniaczki o wyjątkowej urodzie i dobrym sercu, i jej przyjaciółki, wywodzącej się z rodu rosyjskich przemysłowców Kingi Bogomołow, które razem wyjadą do wielkiego Polis, by uciec od biedy i okrucieństw rodzinnego kraju. Ale to tylko jeden z wątków Ultra Montany – wielopiętrowej powieści łączącej cechy dziewiętnastowiecznej sagi rodzinnej z elementami realizmu magicznego i przygodowego romansu. To opowieść o starych fortunach i rodzinnych dramatach, wielkiej miłości i sile przeznaczenia, walce o wolność i władzę nad własnym losem,
historia, w której radość tkania fabularnej materii łączy się z najzupełniej poważnym przesłaniem o zwycięstwie dobra nad złem.

Pobrzeże od kilku wieków jest podległą prowincją królów Aytlanu. Kiedyś było samodzielne i niepodległe, teraz aytlancki Lew z wyspy góruje nad Smokiem Pobrzeża. Z pokolenia na pokolenie namiestnikom Molku i Pobrzeża służą Węże. Wąż jest szkolony, by zabić, ale i jego życie jest zagrożone, bo słyszy myśli władców… Wśród ludności Molku krąży opowieść o Przeklętniku, który pochodzi z rodu królów Aytlanu, lecz nigdy nie będzie dzierżyć berła. On zniszczy tę ziemię. Wielu będzie spluwać zabobonnie: „Tfu, pluje Chlu!”. Wielu będzie przeklinać wyroki bogów.

Etiopia nieodległej przyszłości. Trwa wojna domowa, oddziały ONZ usiłują zapobiec chaosowi. Na pograniczu z Somalią polski patrol zestrzeliwuje niezidentyfikowany śmigłowiec. Jeden z żołnierzy zostaje ranny. Kapitan-lekarz Jacek Szczebielewicz wprost z wojskowego aresztu trafia na pokład sanitarnego „Sokoła”. Wraz z nim z Addis Abeby wylatuje komisja mająca zbadać szczątki maszyny i... pewna dziwna, czarnoskóra dziewczyna.

Zapowiada się kolejny rutynowy lot. Nikt nie podejrzewa, że strącony śmigłowiec okaże się istną puszką Pandory, a panna Asmare – współczesną wersją Heleny Trojańskiej. Kilkudziesięciu osamotnionym żołnierzom przyjdzie o nią stoczyć prawdziwą wojnę, najkrwawszą i najbardziej tragiczną spośród tych, w jakich Wojsko Polskie uczestniczyło po roku 1945. Będą ginąć od kul i oszczepów, od bomb wypełnionych napalmem, rakiet najnowszej generacji i... noża zdrajcy. Szczebielewiczowi, raz po raz zamieniającemu skalpel na karabin, przypadnie także rola detektywa. To on będzie musiał znaleźć odpowiedź na pytanie, kto i dlaczego z takim uporem zabija jego towarzyszy oraz rozwiązać zagadkę tej z pozoru irracjonalnej wojny. Ale najtrudniejsza będzie miłość do kobiety, której nie powinien i nie chce kochać.

To widowiskowa batalistyka, klasyczny kryminał, chwytający za gardło melodramat – ale też refleksja nad postawami współczesnych Polaków, pytania o istotę ich patriotyzmu, stosunek do świata zewnętrznego, ksenofobię.

Kapitanowi Williamowi O`Connorowi, dowódcy fregaty "Magdalena", niewiele można zarzucić jako człowiekowi czy żeglarzowi. Może jedynie to, że bez przerwy się na wszystkich obraża. I że nie słucha dobrych rad. I że jest zbyt szlachetny, by zabrać się za piractwo i zbyt rozwydrzony, by grzecznie służyć w Royal Navy. I że ciągle nie chce wywalić z załogi tego cholernego kuka Butchera. A nade wszystko - że bez przerwy pakuje siebie, okręt i załogę w tarapaty.

Rzadki okres spokoju w życiu Williama przerywa wieść, że oficjalnie uznany za zmarłego hrabia Christopher de Lanvierre, ostatni prawdziwy pirat karaibski, żyje i ma się świetnie. W międzyczasie jego kamrat, de Guilliera, próbuje zająć "Magdalenę", a przy okazji samo Port Royal. Billy OConnor siłą rzeczy jest pierwszym, który staje im obu na drodze. Zwyczajowe tarapaty zamieniają się w istną zawieruchę, dość rzec, że Billyego czekają boje z piratami, ratowanie czci pięknych dam, odsiecz dla oblężonego miasta, wywołanie pomniejszej wojny oraz najprawdziwsza krucjata. Rozwiązywanie tajników intrygi de Lanvierre’a nie jest jednak prostym zadaniem, gdy ma się w załodze maniakalnego cieślę, artylerzystę-piromana, straszliwego kuka i chór klnących z wprawą papug, a po pokładzie szwenda się diabeł morski. Na szczęście Billy zawsze może liczyć na swych dwóch przyjaciół, pierwszego oficera Vincenta Fowlera i dowódcę piechoty morskiej Edwarda Love. Ich pomoc (oraz zdrowy rozsądek) stwarzają cień szansy, że
"Magdalena" ze swą załogą i kapitanem jakoś wybrną cało z najgorszej nawet opresji.