Królewska ladacznica, rozwiązła kusicielka czy wybitna władczyni? Kleopatra bez tajemnic

Mało kto wie jednak, że egipska królowa świetnie orientowała się w polityce, gospodarce, dyplomacji i mówiła biegle dziewięcioma językami. Jej życie obfitowało w wydarzenia, które na zawsze uczyniły ja inspiracją dla twórców.

Na kolejnych stronach galerii piszemy obszernie o fascynującym życiu (jak również globalnej pośmiertnej sławie) Kleopatry, a przewodniczką w tej wyprawie jest Stacy Schiff, autorka biografii egipskiej królowej. Bestsellerowa opowieść Schiff ma zostać przeniesiona na duży ekran, a główną rolę ma zagrać Angelina Jolie.

Na zdj. Monica Bellucci jako Kleopatra.

Kleopatra VII to jedna z najsławniejszych kobiet w historii. „Miała dziecko z żonatym mężczyzną, troje dzieci z innym. Zmarła w wieku trzydziestu dziewięciu lat, jej śmierć od narodzin Chrystusa dzieliło pokolenie. Tragedia niezawodnie utrwala sławę, a koniec Kleopatry był niespodziewany i owiany sensacją” – pisze Stacy Schiff w najnowszej biografii królowej Egiptu.

Kleopatra od wieków nie opuszcza naszej wyobraźni: „Wielu wypowiadało się w jej imieniu, w tym najwybitniejsi dramaturdzy i poeci. Od dwóch tysięcy lat wkładamy w jej usta nasze słowa”.

„Czy dałoby się powiedzieć cokolwiek dobrego o kobiecie, która sypiała z dwoma najpotężniejszymi mężczyznami swojej epoki?”– pyta Stacy Schiff i odpowiada, że tak, ale „nie w czasach, kiedy Rzym decydował o tym, co i jak opowiadano”.

Nie wiemy, czy Kleopatra kochała Antoniusza lub Cezara, ale wiemy, że potrafiła każdego z nich nakłonić do wypełniania swoich poleceń: „Z punktu widzenia Rzymu „zniewoliła” obu. Była to gra, w której wygrać mogła tylko jedna strona: władza kobiety oznaczała oszukiwanie mężczyzny”.

Kleopatra miała tym trudniej, że była podejrzana podwójnie. Z jednej strony, była kobietą, a więc kimś, kto niejako z definicji oszukuje, by osiągnąć swój cel. Z drugiej strony, była mieszkanką Aleksandrii (obecnie drugie co do wielkości miasto w Egipcie), a Rzymianom erotyka i egzotyka zlewały się w jedno:

„Kleopatra symbolizowała tajemniczy Wschód, krainę alchemii, a także swój pokrętny, zmysłowy kraj, równie perwersyjny i oryginalny, jak jego zdumiewająca rzeka. Mężczyźni, którzy się z nią stykali, najwyraźniej tracili głowy albo przynajmniej rewidowali swoje priorytety. […] Syreni zew Wschodu był motywem o wiele dawniejszym niż Kleopatra, ale to nieistotne. Pochodziła z odurzającej krainy seksu i nieumiarkowania. Nietrudno pojąć, dlaczego Cezar przeszedł do historii, a Kleopatra do legendy”.

Na zdj. Elizabeth Taylor jako Kleopatra.

„U szczytu swej potęgi panowała nad całą wschodnią częścią basenu Morza Śródziemnego, ostatnim wielkim królestwem, jakim rządził egipski władca. Przez moment w jej rękach spoczywały losy świata zachodniego” – przypomina autorka biografii.

Na zdj. Sophia Loren jako Kleopatra.

Co ciekawe, choć Kleopatra należy do najbardziej rozpoznawalnych postaci w dziejach, tak naprawdę nie wiemy, jak wyglądała: „Tylko portrety na monetach – bitych za jej życia, prawdopodobnie przez nią zatwierdzonych – można uznać za autentyczne”.

Na zdj. Bettie Page jako Kleopatra.

Stacy Schiff , której biografia Kleopatry właśnie trafia do księgarń, uważa, że była ona przede wszystkim dobrą władczynią swych egipskich poddanych.

Na zdj. Sophia Loren jako Kleopatra.

Egipcjanie, którzy próbowali pozbawić tronu jej ojca, Kleopatrę powszechnie kochali, po jej śmierci w Aleksandrii panowała przez wiele miesięcy powszechna żałoba, mimo że warunki polityczne nie sprzyjały okazywaniu żalu za zmarłą królową.

Po śmierci Kleopatry Egipt stał się rzymską prowincją i już nigdy nie wrócił do dawnej świetności.

Urodziła się w 69 roku p.n.e. w macedońskim rodzie Ptolemeuszy, wywodzących się od jednego z wodzów Aleksandra Macedońskiego. Zachowane wizerunki i opowieści nie odpowiadają na pytanie, czy rzeczywiście była piękna.

Z zapisków jej współczesnych wynika, że Kleopatra nie mogła się równać urodą z żoną Marka Antoniusza - Oktawią, a przecież ta ostatnia została dla egipskiej królowej porzucona.

*Schiff uważa, że Kleopatra była silną osobowością, kobietą inteligentną, równorzędną partnerką zarówno dla Cezara, jak i dla Marka Antoniusza, i tym tłumaczy jej wpływ na mężczyzn, który współcześni Kleopatrze opisywali jako "magiczny". *

Ojciec Kleopatry, Ptolemeusz XII, uważany za władcę słabego i okrutnego, zmarł wiosną 51 roku p.n.e. Tron odziedziczyli 17-letnia Kleopatra i jej 12-letni brat Ptolemeusz XIII. Rodzeństwo, zgodnie ze zwyczajem egipskich władców, pobrało się.

Kleopatra była wszechstronnie wykształcona, mówiła dziewięcioma językami, znała się na medycynie, astronomii, matematyce i literaturze, była też pierwszym władcą z dynastii Ptolemeuszy, który opanował język egipski.W ciągu kilku lat między panującym rodzeństwem doszło do walki o to, kto faktycznie będzie sprawować władzę.

Kleopatra urodziła Cezarowi syna nazwanego Ptolemeusz XV Cezarion. Cezar pozostawił w Egipcie legiony, które miały w razie potrzeby bronić ustanowionej władzy Kleopatry, a po roku zaprosił ją do Rzymu…

Senatorowie postrzegali Kleopatrę jako uosobienie wszystkiego, co było obce tradycjom Wiecznego Miasta, a mianowicie orientalnych monarchii. Uważano, że Cezar u jej boku zamierza znieść republikę.

*Zawiązał się spisek i 15 marca 44 roku p.n.e. Cezar został zasztyletowany. Kleopatra w pośpiechu powróciła do Egiptu. *

Śmierć Cezara wywołała w Rzymie wojnę domową. Władzę utrzymywał triumwirat złożony z Oktawiana, Marka Antoniusza i Marka Lepidusa.W 42 roku p.n.e. Kleopatra spotkała się w Tarsie z Markiem Antoniuszem i powtórzyła się historia ze spotkania z Cezarem - Egipcjanka uwiodła rzymskiego wodza i urodziła mu dzieci, bliźnięta nazwane Kleopatra Selena i Aleksander Helios.

*Czy Kleopatra rzeczywiście zakochała się kolejno w dwóch wielkich rzymskich wodzach, czy też zręcznie udawała uczucie, aby osiągnąć korzyści polityczne? *

Schiff uważa, że dla Kleopatry, prawdziwej orientalnej monarchini, osobiste sympatie nie były tak ważne jak dobro kraju i utrzymanie ciągłości dynastii. Związki królowej z Cezarem i Markiem Antoniuszem dawały Egiptowi względną stabilność, którą Kleopatra umiała wykorzystać dla dobra kraju.

Inwestowała nie tylko w armię, ale też w kulturę, umiejętnie zarządzała walutą, dzięki zgromadzonym zapasom uratowała kraj od klęski głodu. *"W ludzkiej pamięci zachowała się jako rozwiązała kusicielka, w istocie jednak była roztropną władczynią" - pisze Schiff. *

W roku 37 p.n.e. Marek Antoniusz ożenił się z Kleopatrą, która urodziła mu kolejnego syna. Antoniusz postępował coraz mniej odpowiedzialnie, co doprowadziło do konfliktu z Rzymem. Razem z Kleopatrą ogłosili się żywymi bogami: nową Izydą i nowym Dionizosem. Antoniusz rozdzielał pomiędzy swoje dzieci tytuły władców ziem należących do Rzymu.

W końcu Oktawian zorganizował ekspedycję karną, w roku 31 p.n.e. odbyła się bitwa pod Akcjum przegrana przez wojska Antoniusza i Kleopatry. Po roku Oktawian zdobył Aleksandrię, Antoniusz popełnił samobójstwo, a Kleopatra i jej dzieci dostały się do niewoli...

12 sierpnia 30 roku p.n.e. 39-letnia Kleopatra popełniła samobójstwo. Legenda głosi, że wykorzystała do tego egipską kobrę przemyconą do jej pałacu w koszyku fig.

*Schiff uważa, że to wysoce nieprawdopodobne, aby królowa posłużyła się czymś tak niewygodnym w transporcie i nieprzewidywalnym jak dzikie zwierzę. *

Poza tym jad kobry powoduje śmierć w męczarniach, a Kleopatra znała wiele równie skutecznych, a powodujących mniej cierpień trucizn i prawdopodobnie zastosowała którąś z nich. Schiff stawia na popularną w starożytności mieszankę cykuty z opium, która przynosiła pewną, ale spokojną śmierć.

Kleopatra była ostatnim faraonem Egiptu i ostatnią jego niezależną władczynią. *Po niej kraj stał się rzymską prowincją i nigdy już nie odzyskał swej świetności. *

Życie Kleopatry VII, ostatniej królowej hellenistycznego Egiptu, obfitowało w wydarzenia, które na zawsze uczyniły ją inspiracją dla twórców. Dzięki temu pamięć o niej pozostała wiecznie żywa, ale też uległa zniekształceniu - prawdziwa Kleopatra zniknęła gdzieś pod warstwami farby, inkaustu, taśmy filmowej.

Stacy Schiff w swojej książce odczarowuje Kleopatrę, zdejmując z niej, warstwa po warstwie, ów szlachetny kulturowy osad, oddzielając fakty od fikcji. Buduje przy tym obraz antycznego świata, bo osadza swoją bohaterkę pośród ludzi z krwi i kości, na tle ówczesnych realiów. Przy okazji portretuje również jej dwóch sławnych kochanków, a wraz z nimi przybliża polityczną zawieruchę w ówczesnym imperium rzymskim.

Jednak to nie polityka i nie wodzowie są głównymi bohaterami, ale ona - kobieta, o której Blaise Pascal powiedział, że nawet kształtem nosa wpłynęła na kształt świata.

Biografia ukazuje egipską władczynię zarówno jako sprytnego politycznego stratega, wykorzystującego swoje romanse do budowania wpływów, jak i najsławniejszą osobistość swoich czasów. („Los Angeles Times")

*Stacy Schiff - (ur. 1961) - amerykańska pisarka i publicystka, laureatka wielu nagród, w tym Nagrody Pulitzera. Artykuły publikowała m.in. w „The New York Times", „The New Yorker" i „The Times". *Kleopatra jest jej czwartą książką, poprzednie to: Antoine de Saint-Exupéry - Wielki Mały Książę XX wieku (1994; wyd. pol. 1998), Véra Nabokova. Portret małżeństwa(1999; wyd. pol. 2005), A Great Improvisation: Franklin, France, and the Birth of America (2005). Za biografię Kleopatry Schiff otrzymała m.in. prestiżową Jacqueline Bograd Weld Award, przyznawaną przez PEN Club. Książka była obecna na wielu amerykańskich listach bestsellerów, przez półtora roku utrzymywała się na liście bestsellerów „New York Timesa". Ukaże się w trzydziestu dwóch krajach.

Od tamtego czasu sporo się jednak zmieniło i z projektu zrezygnował potencjalny reżyser * David Fincher*. Jego rolę miał przejąć James Cameron, jednak twórca ma ręce pełne roboty przy kręceniu kontynuacji "Avatara".

Kilka tygodni temu serwis Deadline dowiedział się, że wytwórnia Sony Pictures zatrudniła Davida Scarpę do przepisania scenariusza na motywach książki Schiff. Nadal nie wiadomo, czy u boku Jolie wystąpi jej mąż, Brad Pitt i szóstka ich dzieci, o czym mówiło się jakiś czas temu.

GW/JZ/ksiazki.wp.pl