"Kolaże" - układanki noblistki ze słów

" Kolaże " Herty Mueller , noblistki z 2009 roku, to układanki ze słów wyciętych z gazet, a zarazem wiersze. Z okazji polskiej premiery książki pisarka spotka się w tym tygodniu z czytelnikami w Krakowie i Wrocławiu.

Dwujęzyczna książka " Kolaże " to wybór utworów z dwóch tomów Herty Mueller, laureatki literackiego Nobla z 2009 roku: "Die blassen Herren mit den Mokkatassen" oraz wydanego zaledwie kilka miesięcy temu "Vater telefoniert mit den Fliegen". "Kolaże" to własnoręcznie tworzone przez Hertę Mueller poetyckie pocztówki. Pierwsze z nich powstały z chęci wysłania znajomym czegoś osobistego: pisarka wycinała z gazet słowa i litery, zestawiając je z fotografiami. Ta zabawa przerodziła się w poważny zamysł literacki, kontynuowany przez dziesięciolecia.

Lata tych prac przyniosły wydaną w sierpniu 2012 r. książkę "Vater telefoniert mit den Fliegen" (Ojciec dzwoni do much). "Frankfurter Allgemeine Zeitung" pisał o zbiorze: "Dzisiaj dominują w tych kolażach radośnie-groteskowe igraszki wyobraźni. Trzeba pamiętać, że kolaże Herty Mueller zawdzięczamy przede wszystkim rozrywce - grze w zaskakujący rym i skojarzenia rządzone przez przypadek". Drugi zbiór, z którego pochodzą utwory, znajdujące się w "Kolażach", powstał siedem lat temu. O tytule "Die blassen Herren mit den Mokkatassen". Leszek Szaruga, autor polskiego przekładu, pisze, że "stanowi swego rodzaju grę intertekstualną poprzez odwołanie się do tytułu filmu Those Magnificent Men in Thier Flying Machines (Ci wspaniali mężczyźni na swych latających maszynach)".

Szaruga podkreśla też, że kolaże Mueller to w istocie wiersze. "Ich zasadą jest podkreślanie suwerenności słowa: każde z nich funkcjonuje na zasadzie wymiennego elementu, zaś ich połączenia są demonstracją zdolności kombinatorycznych. (...) W przypadku poetyckich książek Mueller znaczący jest fakt, że posługuje się ona +słowem gazetowym+ - tworzone przez pisarkę sklejki uwalniają słowa lub zbitki słów z kontekstów, w jakich się dotąd znajdowały. Mowa gazety przemienia się zatem w mowę poetycką (...) To technika znacząca: tak przecież składa sie anonimowe donosy. Ale tak właśnie można też tworzyć wiersze" - pisze Szaruga.

Niemiecka pisarka Herta Mueller żyła w rządzonej przez Nicolae Ceausescu Rumunii i stała się kronikarzem czasów dyktatury, świadkiem życia codziennego w kraju pozbawionym wolności. Urodziła się w 1953 r. w niemieckojęzycznej wiosce Nitzkydorf w regionie Banat. Doświadczenie życia w totalitarnym reżimie i zarazem w językowej izolacji uwarunkowało jej życiową i pisarską drogę. W jednym z wywiadów mówiła: "Moja twórczość zawsze wiązała się z pytaniem, jak grupa wpływowych osób może zawładnąć całym krajem. Co dało im takie prawo?".

Debiutancka książka Herty Mueller "Niederungen" ukazała się w 1982 r. i opowiadała o życiu młodej dziewczyny w małej miejscowości w Banacie. Polityczny wydźwięk tej prozy, krytyczna ocena rumuńskiego reżimu spowodowały, że książka została w Rumunii ocenzurowana. W tym samym roku jej pełna wersja ukazała się w Niemczech, zbierając entuzjastyczne recenzje. Otwarcie potępiające komunistyczną dyktaturę wypowiedzi Mueller w niemieckich mediach doprowadziły do objęcia jej zakazem publikacji w rodzinnym kraju.

W latach 80. pisarka była wielokrotnie przesłuchiwana przez rumuńskie służby specjalne Securitate z powodu swoich poglądów oraz odmowy współpracy (przez co straciła w 1979 r. pracę jako tłumacz). W 1987 r. wyemigrowała do Berlina, gdzie mieszka do dziś.

Mueller, autorka 20 książek, laureatka najważniejszych nagród literackich na świecie, m.in. Nagrody im. Kleista (1994) i Europejskiej Nagrody Literackiej Aristeion (1995), w 2009 r. otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. Prof. Anders Olsson, wygłaszając mowę prezentacyjną podczas ceremonii wręczenia nagrody, mówił: "Jej proza posiada lingwistyczną energię, z którą wiążemy się od pierwszego zdania. Chodzi tu o sprawy dotyczące życia i śmierci. Szybko wyczuwamy to przez temperaturę, przyspieszony oddech, ostry detal. A wszystko wskazane, lecz niewypowiedziane".

Herta Mueller odwiedzi w najbliższych dniach Polskę. Dwukrotnie spotka się z czytelnikami: 17 kwietnia w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie i 19 kwietnia podczas festiwalu Europejski Port Literacki we Wrocławiu. Od 9 kwietnia w Instytucie Goethego w Krakowie można oglądać multimedialną wystawę "Zaklęty krąg słów". Prezentowane są na niej kopie dokumentów i fotografii z prywatnego archiwum pisarki, utwory literackie Mueller i fragmenty liczących 914 stron akt rumuńskiej tajnej policji politycznej Securitate dotyczących pisarki.

* " Kolaże " ukazały się nakładem wydawnictwa Biuro Literackie.*