Trwa ładowanie...
fragment
11-07-2013 23:59

Kay Scarpetta 11. Ostatni posterunek

Kay Scarpetta 11. Ostatni posterunekŹródło: Inne
d37q5yw
d37q5yw

Odc. 1

Po głosie Lucy poznaję, że się boi. Rzadko się zdarza, żeby moja wspaniała siostrzenica, pilotka helikoptera, silna kobieta z obsesją na punkcie sprawności fizycznej, agentka federalna, czegoś się obawiała.
–Naprawdę czuję się okropnie – powtarza znowu. Marino nadal siedzi na moim łóżku, a ja chodzę tam i z powrotem.
–Nie powinnaś – mówię. – Policja nie chce tu nikogo i wierz mi, nie potrzeba cię tu. Pewnie jesteś u Jo i to dobrze. – Mówię tak, jakby to było dla mnie bez różnicy, jakby nie martwiło mnie to, że jej tu nie ma i że nie widziałam jej cały dzień. Owszem, robi mi to różnicę. Ale mój stary zwyczaj to dawać ludziom możliwość wycofania się. Nie lubię być odtrącana, szczególnie przez Lucy Farinelli, którą wychowałam jak własną córkę.
Waha się chwilę z odpowiedzią.
–Prawdę mówiąc, jestem w centrum, w Jeffersonie.
Próbuję się w tym połapać. Jefferson to najekskluzywniejszy hotel w mieście, a nie wiem, po co Lucy w ogóle miałaby się zatrzymywać w hotelu, tym bardziej w takim eleganckim i drogim. Łzy napływają mi do oczu. Powstrzymuję je siłą.
–Och – mówię tylko – to dobrze. Pewnie Jo jest tam z tobą.
–Nie, została ze swoją rodziną. Słuchaj, właśnie się wprowadziłam. Mam dla ciebie pokój. Może po ciebie przyjadę?
–Hotel to chyba nie jest teraz najlepszy pomysł. – Pomyślała o mnie i chce, żebym była obok. Czuję się trochę lepiej. – Anna zaprosiła mnie do siebie. Biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, myślę, że najlepiej będzie, jeśli do niej pojadę. Ciebie też zaprosiła. Ale pewnie już się zainstalowałaś.
–A skąd Anna się o tym dowiedziała? – pyta Lucy. – Usłyszała w wiadomościach?
Ponieważ do zamachu na moje życie doszło późno wieczorem, gazety napiszą o tym dopiero jutro rano. Ale spodziewam się, że było mnóstwo informacji w radiu i telewizji. Teraz, kiedy się nad tym zastanawiam, nie wiem, skąd Anna wie. Lucy mówi, że w tej chwili nie może się ruszyć, spróbuje jednak wpaść później wieczorem. Odkładamy słuchawki.
–Media się dowiedzą, że jesteś w hotelu, tylko tego ci teraz trzeba. Reporterzy będą za każdym krzakiem – mówi Marino, marszcząc brwi. Wygląda okropnie. – Gdzie się zatrzymała Lucy? Powtarzam to, co mi powiedziała i prawie żałuję, że z nią rozmawiałam. Tyle zyskałam, że czuję się teraz jeszcze gorzej. W porządku, jestem w potrzasku, jak gdybym się znalazła w dzwonie do nurkowania, głęboko pod powierzchnią oceanu, odcięta od butli z powietrzem, z zawrotami głowy, a świat nade mną stał się nagle nierozpoznawalny i surrealistyczny. Jestem otępiała, a jednak każdy mój nerw płonie.
–W Jeffersonie? – pyta Marino. – Chyba żartujesz! Wygrała na loterii czy co? Nie martwi się, że i ją znajdą media? Co jej się stało, do cholery?
Wracam do pakowania. Nie umiem odpowiedzieć na pytanie mojego przyjaciela. Czuję się już taka zmęczona wszystkimi pytaniami.
–I nie jest razem z Jo – ciągnie. – Hm, ciekawe. Nigdy nie wierzyłem, że to będzie trwało.
Ziewa głośno i trze dłonią swą grubo ciosaną, nieogoloną twarz; patrzy, jak przewieszam kostiumy przez oparcie krzesła, wybierając te, w których będę chodzić do pracy. Trzeba mu oddać sprawiedliwość – stara się być spokojny, a nawet delikatny, od kiedy wróciłam ze szpitala do domu. Przyzwoite zachowanie przychodzi mu z trudem nawet w najbardziej sprzyjających okolicznościach, a obecne z pewnością do takich nie należą. Jest spięty, niewyspany, napędza się kofeiną i byle jakim jedzeniem, a ja nie pozwalam mu zapalić. To tylko kwestia czasu, kiedy straci panowanie nad sobą i znów stanie się niegrzeczny i arogancki. Jestem świadkiem jego przeobrażenia i w jakiś dziwny sposób znajduję w tym ulgę. Rozpaczliwie potrzebuję rzeczy znanych, choćby nie wiem jak nieprzyjemnych. Marino zaczyna mówić o tym, co Lucy zrobiła wczoraj wieczorem, kiedy podjechała pod dom i znalazła Chandonne’a i mnie na zaśnieżonym podwórku.
–Hola, wcale jej nie potępiam, że chciała rozwalić mu łeb. – Marino częstuje mnie swoim komentarzem. – Ale tu się właśnie powinno sprawdzić szkolenie. Nieważne, czy chodzi o twoją ciotkę czy dziecko, masz robić to, czego cię nauczono, a ona tego nie zrobiła. Za cholerę. Odbiło jej.
–Parę razy w życiu widziałam, jak tobie też odbiło – przypominam mu.
–No, moim zdaniem nigdy nie powinni byli kierować jej do tych tajnych zadań w Miami. – Lucy została przydzielona do terenowego biura FBI w Miami, a tu, poza wszystkim innym, przyjechała na wakacje. – Czasem ludzie są zbyt blisko przestępców i zaczynają się z nimi utożsamiać. Lucy jest teraz nastawiona na zabijanie. Spodobało jej się pociąganie za cyngiel, moja pani doktor.
–Jesteś niesprawiedliwy. – Widzę, że zapakowałam zbyt wiele butów. – Przyznaj się uczciwie, co byś zrobił, gdybyś tu przyjechał przed nią? – Przerywam pakowanie i patrzę na niego.
–Przynajmniej bym się zatrzymał na ułamek sekundy, żeby ocenić sytuację, zanim bym podszedł i przyłożył temu dupkowi lufę do skroni. Psiakrew. Facet był tak upieprzony, że nawet nie widział, co robi. Darł się jak opętany, bo mu chlusnęłaś w oczy tym chemicznym gównem. Nie był uzbrojony, więc nikomu nie mógł zrobić krzywdy. To było od razu jasne. Więc gdybym przyjechał, zadzwoniłbym po karetkę, a Lucy nawet o tym nie pomyślała. Jest nieobliczalna, Kay. Nie, nie chciałem, żeby tu została, dlatego przesłuchaliśmy ją w komisariacie, zeznawała w neutralnym miejscu, aby mogła się uspokoić.
–Nie uważam pokoju przesłuchań za miejsce neutralne – zauważam.
–No, ale przebywanie w domu, gdzie omal nie zamordowano jej ciotki Kay, też jest niezupełnie neutralne.
Nie sprzeciwiam mu się, choć jego ton zatruty jest sarkazmem. Zaczynam mieć tego dosyć. –Tak czy owak, nie podoba mi się to, że akurat teraz jest w tym hotelu – dodaje, znowu trąc twarz. Cokolwiek by powiedział, wysoko ceni moją siostrzenicę i nie ma rzeczy, której by dla niej nie zrobił. Zna Lucy od czasu, kiedy miała dziesięć lat i to on zaznajamiał ją z ciężarówkami, silnikami, bronią i rozmaitymi tak zwanymi męskimi sprawami, których obecność w jej życiu teraz krytykuje. – Może zajrzę do tej smarkuli, jak już cię odwiozę do Anny. Nie żeby kogoś obchodziły moje uczucia. – Wraca myślą do niedawnych wydarzeń. – Taki Jay Talley. Oczywiście to nie mój interes. Egocentryczny palant.
–Czekał na mnie cały czas w szpitalu – bronię Jaya kolejny raz, przekłuwając balon jawnej zazdrości Marina. Jay jest łącznikiem ATF w Interpolu. Nie znam go dobrze, ale przespałam się z nim cztery dni temu w Paryżu. – A trzymali mnie tam trzynaście czy czternaście godzin – ciągnę.
Marino przewraca oczami.
–Jezu! – wybucha. – Od kogo słyszałaś tę bajkę? – W jego oczach płonie niechęć. Gardzi Jayem od pierwszej chwili, kiedy go zobaczył we Francji. – To nie do wiary. Pozwolił, żebyś myślała, że cały czas był w szpitalu? Wcale tam nie siedział! To kompletna bzdura. Zawiózł cię do izby przyjęć na swoim pieprzonym białym koniu i wrócił prosto tutaj. Potem zadzwonił do szpitala, żeby się dowiedzieć, kiedy wychodzisz, wślizgnął się tam i odebrał cię, jakby cały czas warował przy drzwiach.
–Zupełnie słusznie. – Nie okazuję konsternacji. – Nie ma sensu siedzieć bezczynnie. I wcale nie powiedział, że cały czas tam był. Ja tak pomyślałam.
–Dobra, ale dlaczego? Bo pozwolił ci tak uważać. Pozwolił ci wierzyć w coś, co nie jest prawdą i to cię nie martwi? U mnie nazywa się to skazą charakteru. Kłamstwem. Czego tam? – Gwałtownie zmienia ton. Ktoś stoi w drzwiach.

Odc. 2

Policjantka w mundurze, z identyfikatorem, na którym widnieje nazwisko M. I. Calloway, wchodzi do mojej sypialni.
–Przepraszam – zwraca się wprost do Marina. – Panie kapitanie, nie wiedziałam, że pan tu wrócił.
–No to teraz już wiesz. – Marino rzuca jej pełne złości spojrzenie.
–Doktor Scarpetta? – Jej szeroko otwarte oczy przeskakują jak piłeczki pingpongowe tam i z powrotem z kapitana na mnie. – Muszę panią zapytać o ten słoik. Gdzie ten słoik ze środkiem chemicznym, z formuliną...
–Z formaliną – poprawiam ją spokojnie.
–Właśnie. Dokładnie, znaczy gdzie dokładnie stał ten słoik, kiedy pani go złapała?
Marino nadal siedzi w nogach łóżka, jakby był u siebie. Zaczyna sięgać po papierosy.
–Na stoliku do kawy w salonie – odpowiadam. Już to wszystkim mówiłam.
–Tak, proszę pani, ale gdzie na stoliku? Jest dość duży. Bardzo mi przykro, że muszę panią tym niepokoić. Staramy się odtworzyć, jak to się stało, bo później będzie trudniej wszystko sobie przypomnieć.
Marino powoli wytrząsa lucky strike’a z paczki.
–Calloway? – Nawet na nią nie patrzy. – Od kiedy jesteś detektywem? Nie przypominam sobie, żebyś była w oddziale A. – W policji w Richmondzie Marino jest dowódcą jednostki zajmującej się morderstwami, potocznie nazywanej oddziałem A.
–Po prostu nie byliśmy pewni, gdzie stał ten słoik, panie kapitanie. – Jej policzki płoną.
Prawdopodobnie gliny uznały, że kobieta, która przyjdzie mnie przesłuchać, wyda się nam mniejszym intruzem niż mężczyzna. Może koledzy przysłali ją tu z tego właśnie powodu, a może przydzielono jej to zadanie po prostu dlatego, że nikt inny nie chciał się mieszać w nic, co wiąże się z moją osobą.
–Kiedy się wchodzi do salonu i stoi twarzą do stolika, prawy róg jest najbliższy patrzącego – wyjaśniam. Już to mówiłam wiele razy. Nic nie jest jasne. To, co się wydarzyło, jest zamazanym, niewyraźnym wywróceniem rzeczywistości.
–I tam mniej więcej pani stała, kiedy chlusnęła pani w niego chemikaliami? – pyta funkcjonariuszka Calloway.
–Nie. Byłam po drugiej stronie kanapy. Obok rozsuwanych szklanych drzwi. Gonił mnie i właśnie tam się znalazłam – wyjaśniam.
–A potem od razu wybiegła pani z domu...? – Policjantka wykreśla coś, co zapisała w niedużym bloczku.
–Przez jadalnię – wpadam jej w słowo. – Tam leżał mój pistolet, zostawiłam go przypadkiem na stole wcześniej tego samego wieczora. Przyznaję, że to nie było właściwe miejsce. – Moje myśli błądzą. Czuję się tak, jakbym miała potężnego kaca. – Wpadłam w panikę i wybiegłam przez frontowe drzwi z glockiem w ręku. Ale poślizgnęłam się na lodzie, upadłam i pękł mi łokieć. Nie mogłam odciągnąć bezpiecznika jedną ręką.
Calloway zapisuje także i to. Moja opowieść jest wymęczona i niezmienna. Jeśli przyjdzie mi opowiedzieć wszystko jeszcze raz, mogę przestać zachowywać się racjonalnie, a jeszcze żaden gliniarz na tej planecie nie widział mnie w takim stanie.
–Nie wystrzeliła pani? – Patrzy na mnie i zwilża wargi.
–Nie mogłam odbezpieczyć glocka.
–W ogóle nie próbowała pani strzelić?
–Nie wiem, co pani rozumie przez próbę. Nie mogłam go odbezpieczyć.
–Ale próbowała pani?
–Potrzebujesz tłumacza, czy co? – wybucha Marino. Złowieszcze spojrzenie, które kieruje na M. I. Calloway przypomina czerwony punkt celownika optycznego, kierującego się na ciało ofiary, zanim dosięgnie jej kula.
– Broń nie była odbezpieczona, a doktor Scarpetta nie wystrzeliła, zrozumiałaś? – powtarza powoli i niegrzecznie. – Ile jest naboi w magazynku? – To pytanie kieruje do mnie. – Osiemnaście? To glock, siedemnastka, więc ma osiemnaście naboi w magazynku i jeden w komorze. Zgadza się?
–Nie wiem – odpowiadam. – Chyba nie osiemnaście, na pewno nie. Trudno załadować aż tyle, bo sprężyna w magazynku ciężko chodzi.
–No tak, no tak. Pamiętasz, kiedy ostatnio z niego strzelałaś?
–Jak byłam na strzelnicy. Ładnych parę miesięcy temu.
–Zawsze czyścisz potem pistolet, prawda? – To stwierdzenie, nie pytanie. Marino zna moje zwyczaje i rutynowe zachowania.
–Tak. – Stoję pośrodku sypialni, mrużąc oczy. Boli mnie głowa, a światło drażni oczy.
–Widziałaś pistolet, Calloway? To znaczy, zbadałaś go, prawda? – Ponownie przebija ją wzrokiem jak laserem. – Więc co jest grane? – Macha ręką w jej stronę, jakby opędzał się od czegoś głupiego i dokuczliwego. – Powiedz, co stwierdziłaś. Policjantka się waha. Czuję, że nie chce ujawnić informacji w mojej obecności. Pytanie Marina wisi ciężko w powietrzu, jak wilgoć, która zaraz się skropli. Decyduję się na dwie spódnice, granatową i szarą i przewieszam je przez krzesło.
–W magazynku jest czternaście naboi – mówi w końcu oficjalnym tonem. – Żadnego nie było w komorze. Pistolet nie został odbezpieczony. I wygląda na czysty.
–Proszę, proszę. Więc nie był odbezpieczony i nikt z niego nie strzelał. „Była ciemna noc, szalała burza, a trzech Indian siedziało w obozie przy ognisku...”. Mamy tak chodzić w kółko, czy możemy, do kurwy nędzy, pójść dalej? – Marino poci się, jego zapach nabiera intensywności.
–Proszę posłuchać, nie mam nic więcej do dodania – mówię. Nagle jestem na krawędzi łez, robi mi się zimno, drżę i znowu czuję okropny smród Chandonne’a.
–A dlaczego miała pani w domu ten słoik? I co dokładnie w nim było? To, czego używa pani w kostnicy, tak? – Funkcjonariuszka Calloway staje tak, żeby Marino znalazł się poza linią jej wzroku.
–Formalina. Dziesięcioprocentowy roztwór formaldehydu, nazywany potocznie formaliną – wyjaśniam. – Używa się go w kostnicy do konserwowania tkanek. Wycinków narządów. W tym wypadku skóry.
Chlusnęłam drugiemu człowiekowi w oczy żrącą substancją. Może na zawsze go oślepiłam. Wyobrażam go sobie, przywiązanego do łóżka na więziennym oddziale, na dziewiątym piętrze Akademii Medycznej stanu Wirginia. Ocaliłam własne życie i nie odczuwam z tego powodu żadnej satysfakcji. Czuję się jedynie wykończona. –Więc miała pani w domu ludzką tkankę. Skórę. Tatuaż. Z tego niezidentyfikowanego ciała w porcie? Z kontenera? – Dźwięk jej głosu, pstryknięcie długopisu, szelest kartek przypominają mi reporterów. – Nie chcę sprawiać wrażenia nierozgarniętej, ale po co trzymała pani to w domu?
Wyjaśniam, że były duże trudności z identyfikacją zwłok znalezionych w porcie. Nie mieliśmy naprawdę nic oprócz tatuażu i w zeszłym tygodniu pojechałam, żeby pokazać ten wzór specjaliście. Potem wróciłam wprost do domu i dlatego fragment skóry z tatuażem, w słoiku z formaliną, był wczoraj wieczorem w moim domu.
–Normalnie nie miałabym czegoś takiego u siebie – dodaję.
–Trzymała to pani w domu przez tydzień? – pyta policjantka z powątpiewaniem.
–Dużo się działo przez ten czas. Zamordowano Kim Luong. W strzelaninie w Miami omal nie zginęła moja siostrzenica. Musiałam wyjechać do Lyonu, do Francji. Chciał się ze mną widzieć ktoś z centrali Interpolu, żeby porozmawiać o siedmiu kobietach, które on – mam na myśli Chandonne’a – prawdopodobnie zamordował w Paryżu i o podejrzeniu, że trup w kontenerze to Thomas Chandonne, brat zabójcy, a obaj są synami szefa przestępczego kartelu Chandonne’ów, z którym walczy od zawsze wymiar sprawiedliwości na całym świecie. Potem została zamordowana Diane Bray, zastępczyni policji. Czy powinnam była zwrócić tatuaż do kostnicy? – Głowa mi pęka. – Tak, z pewnością. Ale musiałam myśleć o wielu innych sprawach. Po prostu zapomniałam. – Jestem dla niej prawie nieuprzejma.
–Po prostu pani zapomniała – powtarza funkcjonariuszka Calloway, a Marino słucha z rosnącą furią. Stara się pozwolić jej robić, co do niej należy, jednocześnie traktując ją z pogardliwą protekcjonalnością.
–Doktor Scarpetta, czy ma pani w domu jakieś inne części ciała? – pyta Calloway.
Przenikliwy ból przeszywa mi prawe oko. Zaczyna się migrena.
–Co to jest, kurwa, za pytanie? – Głos Marina podnosi się o następny decybel.
–Prawdę mówiąc, nie chciałabym, żebyśmy się znowu natknęli na płyny ustrojowe czy inne chemikalia, czy...
–Nie, nie mam. – Potrząsam głową i skupiam uwagę na stosie porządnie złożonych spodni i koszulek polo. – Tylko przezrocza.
–Przezrocza?
–Do histologii – tłumaczę mętnie.
–Do czego?
–Calloway, dosyć! – Marino podnosi się z łóżka; jego słowa są jak uderzenia młotka.
–Chcę się tylko upewnić, że nie musimy się obawiać żadnego innego zagrożenia – odpowiada, a jej rozognione policzki i błysk w oczach nie pasują do oficjalnego tonu podwładnej.
–Jedyne zagrożenie, jakie może was niepokoić, stoi przed tobą – rzuca Marino. – A gdyby tak dać pani doktor trochę spokoju, trochę ulgi od kretyńskich pytań?
M. I. Calloway jest nieatrakcyjną kobietą o okrągłej twarzy, z szerokimi biodrami i szerokimi barkami jak u mężczyzny. Spięta teraz ze złości i zażenowania, odwraca się i wychodzi z mojej sypialni. Perski chodnik w korytarzu tłumi odgłos jej kroków.
–Co ona sobie wyobraża? Że zbierasz trofea czy co? – zwraca się do mnie Marino. – Przynosisz do domu pamiątki? Jezu Chryste!
Odc. 3

d37q5yw

–Więcej tego nie zniosę. – Wpycham starannie złożone koszulki polo do torby.
–Będziesz musiała. Ale niekoniecznie dzisiaj. – Zmęczony, siada znowu w nogach mojego łóżka.
–Trzymaj swoich detektywów z daleka ode mnie – ostrzegam go. – Nie chcę widzieć ani jednego gliniarza więcej. Nie zrobiłam nic złego.
–Jeśli będą jeszcze czegoś chcieli, będą musieli przejść przeze mnie. Ja prowadzę to śledztwo, nawet jeśli tacy ludzie jak Calloway jeszcze tego nie rozumieją. Niestety, nie jestem jedynym człowiekiem, który się tym interesuje. To tak jak „weź numerek” w kolejce w delikatesach, tyle osób koniecznie chce z tobą rozmawiać.
Kładę spodnie na koszulkach polo, a potem zmieniam kolejność, żeby koszulki się nie pogniotły.
–Oczywiście znacznie więcej osób chce rozmawiać z nim. – Ma na myśli Chandonne’a. – Wszyscy ci specjaliści od portretów psychologicznych i psychiatrzy sądowi, i media, i cholera wie kto jeszcze.
Przerywam pakowanie. Nie chcę wybierać bielizny pod okiem Marina. Odmawiam przebierania w przyborach toaletowych w jego obecności.
–Muszę zostać na kilka minut sama – oznajmiam.
Wpatruje się we mnie, ma przekrwione oczy i twarz koloru czerwonego wina. Nawet jego łysiejąca głowa jest czerwona. Wygląda nieporządnie, ma na sobie dżinsy i bluzę, brzuch mu sterczy jak w dziewiątym miesiącu ciąży, nosi ogromne i brudne buciska. Widzę jego proces myślowy. Nie chce mnie zostawić samej i wygląda, jakby rozważał problemy, którymi się ze mną nie dzieli. Mój umysł wypełnia paranoidalna myśl jak ciemny dym. Marino mi nie ufa. Może sądzi, że chcę popełnić samobójstwo.
–Słuchaj, proszę, czy możesz stanąć na zewnątrz i nie wpuszczać tu nikogo, dopóki nie skończę? Albo idź do mojego samochodu i wyjmij z bagażnika torbę lekarską. Gdyby mnie dokądś wezwano... no, będzie mi potrzebna. Kluczyki są w szufladzie w kuchni, w górnej, po prawej stronie, tam gdzie trzymam wszystkie klucze. Proszę. Zaraz, przecież potrzebny mi będzie samochód. Chyba po prostu wezmę swój, więc można jednak zostawić w nim torbę. Marino się waha.
–Nie możesz wziąć samochodu.
–Psiakrew! – wybucham. – Nie mów mi, że muszą zbadać mój samochód. To bzdura.
–Chwileczkę. Alarm włączył się wczoraj pierwszy raz, gdy ktoś usiłował się włamać do garażu.
–Co to znaczy „ktoś”? – odpieram. Migrena atakuje mi skronie i mąci wzrok. – Wiemy dokładnie, kto. Otworzył siłą drzwi do garażu, bo chodziło mu o to, żeby alarm się włączył. Chciał, aby się pojawiła policja. Pewnie dlatego, żeby nie wyglądało dziwnie, jak policja pojawi się ponownie, wezwana jakoby przez sąsiada, który zauważył, że ktoś się kręci koło mojej posesji. To właśnie Jean-Baptiste Chandonne pojawił się ponownie, udając policjanta. Ciągle nie mogę uwierzyć, że dałam się nabrać.
–Nie mamy jeszcze odpowiedzi na wszystkie pytania – oświadcza Marino.
–Dlaczego nie mogę się pozbyć wrażenia, że mi nie wierzysz?
–Powinnaś pojechać do Anny i położyć się spać.
–Nie dotykał samochodu – zapewniam. – W ogóle nie wszedł do garażu. Nie chcę, żeby ktokolwiek dotykał mojego samochodu. Chcę nim pojechać dziś wieczór. Proszę po prostu zostawić torbę w bagażniku.
–Dziś wieczór nie. – Marino wychodzi i zamyka za sobą drzwi. Rozpaczliwie chce mi się drinka, żeby wyciszyć elektryczne kolce w centralnym układzie nerwowym, ale cóż mogę zrobić? Podejść do barku i powiedzieć gliniarzom, aby się zabrali w cholerę i zeszli mi z drogi, dopóki nie znajdę szkockiej? Świadomość, że alkohol prawdopodobnie nie pomoże mi na ból głowy, nie robi na mnie wrażenia. Czuję się tak podle w swojej skórze, że jest mi wszystko jedno, co mi teraz zaszkodzi, a co nie. W łazience kopię w kolejnych szufladach i wysypuję szminki na podłogę. Toczą się między wannę a sedes. Schylam się niepewnie, by je podnieść, niezdarnie sięgając prawą ręką, co jest o tyle trudniejsze, że jestem leworęczna. Przez chwilę zastanawiam się nad perfumami, ustawionymi równo na toaletce, i delikatnie ujmuję niedużą, złotą metalową buteleczkę. Hermes 24 Faubourg. Czuję jej chłód w dłoni. Zbliżam ją do nosa i korzenny, erotyczny zapach, za którym przepadał Benton Wesley, sprawia, że łzy napływają mi do oczu i czuję się
tak, jakby moje serce miało przestać bić. Nie używałam tych perfum ani razu od ponad roku, od kiedy Benton został zamordowany. Teraz zamordowano mnie, mówię mu w myślach. I nadal żyję, Benton, nadal żyję. Zajmowałeś się w FBI tworzeniem portretów psychologicznych, byłeś specjalistą od rozbierania na części psychiki potworów, interpretowania i przewidywania ich zachowań. Byłbyś przewidział, na co się zanosi, prawda? Przewidział i zapobiegł, prawda? Dlaczego cię tu nie ma, Benton? Nic by mi się nie stało, gdybyś tu był.
Uświadamiam sobie, że ktoś puka do drzwi sypialni.
–Chwileczkę! – wołam, odkasłuję i wycieram oczy. Obmywam twarz zimną wodą i wkładam perfumy do torby. Idę do drzwi, spodziewając się zobaczyć Marina. Zamiast niego wchodzi Jay Talley w mundurze polowym ATS i z jednodniowym zarostem, dzięki któremu jego uroda bruneta staje się niebezpieczna. Jest jednym z najprzystojniejszych mężczyzn, jakich znam, ma ciało jak piękna rzeźba, zmysłowość bije z niego wszystkimi porami niczym zapach piżma.
–Chciałem sprawdzić, jak się czujesz. – Wbija we mnie palący wzrok. Jego oczy zdają się dotykać mnie i przenikać, tak jak cztery dni temu we Francji robiły to jego ręce i usta.
–Co ci mam powiedzieć? – Wpuszczam go do sypialni i nagle czuję się skrępowana swoim wyglądem. Nie chcę, żeby mnie oglądał w takim stanie. – Muszę się wynieść z własnego domu. Zaraz jest Boże Narodzenie. Boli mnie ręka. Boli mnie głowa. Poza tym mam się świetnie.
–Odwiozę cię do doktor Zenner. Chciałbym to zrobić, Kay. Dociera do mnie niejasno, że Jay wie, dokąd jadę dziś wieczorem. Przecież Marino obiecał mi, że miejsce mojego pobytu pozostanie tajemnicą. Jay zamyka drzwi i bierze mnie za rękę, ale ja mogę myśleć tylko o tym, że nie czekał na mnie w szpitalu, a teraz chce mnie dokądś zawieźć.
–Pozwól, żebym ci pomógł przejść przez to wszystko. Zależy mi na tobie – mówi.
–Nie wygląda na to, aby komuś specjalnie na mnie zależało wczoraj – odpowiadam i przypominam sobie, że kiedy przywiózł mnie ze szpitala do domu i dziękowałam mu za to, że czekał, został przy mnie, nie napomknął ani razu, że wcale go tam nie było. – Ty biegasz dookoła z całym swoim międzynarodowym zespołem interwencyjnym, a ten drań zwyczajnie puka do moich drzwi – ciągnę. – Lecisz tu aż z Paryża, żeby dowodzić tym cholernym oddziałem w tych swoich łowach na grubego zwierza, a tu śmiech na sali. Jak w złym filmie: są tu wszystkie ważne gliny, z całym sprzętem i bronią bojową, a ten potwór po prostu podchodzi do moich drzwi.
Oczy Jaya błądzą po różnych częściach mojej sylwetki jak gdyby to były miejsca postoju, które ma zamiar odwiedzić. Odczuwam wstrząs i odrazę, że w takiej sytuacji może myśleć o moim ciele. W Paryżu myślałam, że jestem w nim zakochana. Kiedy stoję z nim tutaj, w swojej sypialni, a on otwarcie interesuje się tym, co zakrywa mój stary fartuch laboratoryjny, zdaję sobie sprawę, że nie kocham go ani trochę.
–Jesteś zdenerwowana. Boże, jakże mogłoby być inaczej? Martwię się o ciebie. Jestem przy tobie. – Próbuje mnie dotknąć, ale się odsuwam.
–Mieliśmy jedno popołudnie. – Już mu to mówiłam, a tym razem powtarzam serio. – Kilka godzin. Jedno spotkanie, Jay.
–To była pomyłka? – Uraza sprawia, że jego głos staje się ostry. W oczach Jaya pojawiają się ciemne błyski złości.
–Nie próbuj zamieniać jednego popołudnia w całe życie, w coś, co ma trwałe znaczenie. Tego nie ma. Przykro mi. Na miłość boską. – Moje oburzenie narasta. – W tej chwili nie chciej ode mnie niczego. – Odchodzę od niego kilka kroków, gestykulując zdrową ręką. – Co ty wyprawiasz? Co ty wyprawiasz, do diabła? Jay unosi dłoń i zwiesza głowę, jak gdyby osłaniał się przed ciosem i przyznawał do błędu. Nie jestem przekonana o jego szczerości.
–Sam nie wiem, co robię. Głupi jestem, ot co – mówi. – Nie miałem zamiaru domagać się czegokolwiek. Jestem głupi, głupi, bo darzę cię uczuciem. Nie miej mi tego za złe. Proszę. – Patrzy na mnie z napięciem, otwierając drzwi. – Jestem przy tobie, Kay. Je t’aime.
Mówi do widzenia w sposób, który sprawia, że mam poczucie, iż go już więcej nie zobaczę. Dreszcz atawistycznej paniki przeszywa mnie do głębi i walczę z pokusą, aby go zawołać, przeprosić i obiecać, że niedługo pójdziemy na kolację albo na drinka. Zamykam oczy i masuję skronie, opierając się przez chwilę o kolumienkę łóżka. Mówię sobie, że w tej chwili nie wiem, co robię i nie powinnam w nic się angażować.

Odc. 4

Marino czeka w holu z niezapalonym papierosem w kąciku ust i czuję, że stara się wyczytać z mojej twarzy, co się mogło zdarzyć, kiedy byłam z Jayem w sypialni, za zamkniętymi drzwiami. Mój wzrok zatrzymuje się w pustym holu z połowiczną nadzieją a zarazem lękiem, że Jay się tu pojawi. Marino bierze torby, a policjanci milkną, kiedy się zbliżam i unikają patrzenia w moim kierunku. Chodzą po salonie, ich pasy skrzypią. Majstrują przy swoim sprzęcie, który piszczy i trzaska. Jeden z techników robi zdjęcie stolika do kawy, flesz błyska białym światłem. Ktoś filmuje coś kamerą wideo, a inny technik ustawia lampę luma-lite, zdolną odkryć odciski palców, narkotyki i płyny ustrojowe niewidoczne dla oka. W moim biurze w mieście też mamy luma-lite i używamy jej rutynowo, badając zwłoki na miejscu zbrodni i w kostnicy. Widok tego urządzenia w moim własnym domu przyprawia mnie o uczucie, którego nie podejmuję się opisać. Smugi ciemnego talku plamią meble i ściany, barwny perski dywan odsunięto, odsłaniając podłogę ze
starego francuskiego dębu. Sofa zieje pustymi kraterami tam, gdzie zwykle leżały poduszki, a w powietrzu unoszą się zapach oleju i żrąca woń formaliny. Obok salonu, bliżej wejścia, znajduje się jadalnia i przez otwarte drzwi wita mnie widok brązowej papierowej torby zaklejonej regulaminową żółtą taśmą, używaną przy dochodzeniach, z datą, inicjałami i naklejką z napisem „ubrania Scarpetta”. Torba zawiera sweter, spodnie, skarpetki, biustonosz i majtki, które miałam na sobie wczoraj wieczorem – ubranie zabrane mi w szpitalu. Torba wraz z innymi dowodami, a także latarki i sprzęt stoją na moim ulubionym stole, jakby to był warsztat. Gliniarze porozwieszali płaszcze na krzesłach, wszędzie pełno mokrych, brudnych śladów butów. Ze wstydu i wściekłości czuję suchość w ustach i mam miękkie kolana.
–Ty, Marino – warczy jeden z detektywów. – Righter cię szuka. Buford Righter jest prokuratorem Richmondu. Rozglądam się za Jayem. Nigdzie go nie widać.
–Powiedz mu, żeby wziął numerek i ustawił się w kolejce. – Marino trwa przy porównaniu do stoiska w delikatesach. Zapala papierosa, a ja otwieram drzwi wejściowe. Zimno uderza mnie w twarz, sprawiając, że z oczu płyną mi łzy.
–Masz moją torbę? – pytam.
–Jest w samochodzie. – Mówi to jak zgodny mąż, którego poproszono, żeby przyniósł żonie portfel.
–Po co dzwonił Righter? – pytam.
–Banda pieprzonych podglądaczy – mruczy pod nosem. Samochód Marina stoi na ulicy przed domem; dwie potężne opony wyżłobiły koleiny w moim zaśnieżonym trawniku. Z Bufordem Righterem pracowałam nad wieloma sprawami w ciągu tych lat i jest mi przykro, że nie zwrócił się bezpośrednio do mnie z pytaniem, czy może przyjść do mojego domu. Skoro już o tym mowa, nie skontaktował się ze mną, aby się dowiedzieć, jak się czuję i wyrazić radość, że jednak żyję.
–Na moje oko, chcą po prostu zobaczyć, jak mieszkasz – mówi Marino, więc zaczynam tłumaczyć, że przecież muszą sprawdzić to i owo.
Idę ostrożnie przez podjazd, a topniejący śnieg wciska mi się do butów.
–Nie masz pojęcia, ile osób mnie pyta, jak wygląda twój dom. Można by pomyśleć, że jesteś Pierwszą Damą czy kimś takim. A Righter wtyka nos we wszystko, nie ścierpiałby, gdyby coś się działo poza nim. Najpoważniejsza sprawa od czasu Kuby Rozpruwacza. Daje nam popalić.
Nagle wybucha oślepiające, białe światło fleszy. Omal nie tracę równowagi. Klnę głośno. Fotoreporterzy przedostali się za strzeżoną bramę. Troje z nich śpieszy w moim kierunku, błyskając lampami. Pomagając sobie zdrową ręką, usiłuję wdrapać się na wysokie siedzenie z przodu samochodu.
–Hej! – krzyczy Marino do najbliższego z intruzów, którym jest kobieta. – Przeklęta suka! – Rzuca się do przodu, usiłując zasłonić jej obiektyw i reporterka traci równowagę. Siada ciężko na śliskiej jezdni, a sprzęt fotograficzny rozsypuje się z łoskotem dokoła.
–Kretyn! – wrzeszczy na kapitana. – Kretyn!
–Wsiadaj! Szybko! – krzyczy do mnie Marino.
–Skurwiel!
Serce wwierca mi się w żebra.
–Zaskarżę cię, skurwielu!
Flesze błyskają, przycinam sobie płaszcz i muszę ponownie otworzyć i zamknąć drzwi, a przez ten czas Marino wpycha moje torby do bagażnika i wskakuje za kierownicę. Silnik wyje i dudni jak na statku. Reporterka usiłuje się podnieść i przychodzi mi do głowy, że powinnam sprawdzić, czy nic jej się nie stało.
–Powinniśmy zobaczyć, czy nic jej nie jest – mówię, wyglądając przez okno.
–Nie, cholera. Kurwa, nie. – Samochód wypada na ulicę, zarzuca tyłem i przyśpiesza.
–Kto to? – Czuję przypływ adrenaliny. Niebieskie punkciki latają mi przed oczyma.
–Jakieś dupki. I tyle. – Marino bierze do ręki mikrofon. – Oddział dziewiąty – rzuca w eter.
–Oddział dziewiąty – odpowiada dyżurny.
–Nie życzę sobie fotografowania mojego domu ani mnie samej. – Podnoszę głos. Każda komórka w moim ciele protestuje przeciwko całej tej niesprawiedliwości.
–Dziesięć pięć, jednostka trzy dwadzieścia, poproś, niech zadzwoni do mnie na komórkę. – Mój przyjaciel trzyma mikrofon przy ustach. Jednostka trzy dwadzieścia odpowiada natychmiast, telefon wibruje jak olbrzymi owad. Marino włącza go i zaczyna mówić. – Media w jakiś sposób przedostały się w pobliże domu. Fotoreporterzy. Myślę, że zaparkowali gdzieś w pobliżu Windsor Farms i szli pieszo, przeleźli przez płot i trawnik za budką strażnika. Wyślijcie patrol, niech znajdą wszystkie samochody zaparkowane tam, gdzie ich nie powinno być, i niech je odholują. Jeśli ktokolwiek postawi nogę na posesji doktor Scarpetty, aresztujcie go. – Kończy rozmowę i wyłącza telefon, jak gdyby był kapitanem Kirkiem i prowadził „Enterprise” do ataku. Zwalniamy przy budce strażnika i Joe wychodzi do nas. Ten starszy mężczyzna zawsze z dumą nosi brązowy mundur firmy Pinkertona. Jest miły, uprzejmy i opiekuńczy, ale nie liczyłabym na niego i jego kolegów, gdyby chodziło o coś poważniejszego niż zakłócanie porządku. Nie powinno mnie
wcale dziwić, że Chandonne’owi, a teraz mediom udało się przedostać w pobliże mojego domu. Na pomarszczonej, obwisłej twarzy Joego pojawia się wyraz zakłopotania, kiedy dostrzega mnie w samochodzie.
–Hej, chłopie – warczy Marino przez otwarte okno – jak tu się dostali fotoreporterzy?
–Co? – Joe natychmiast przyjmuje postawę obronną i zwężonymi oczyma patrzy w głąb kompletnie pustej ulicy; żółte światło latarni tworzy aureole wysoko na słupach.
–Przed dom pani doktor. Co najmniej troje.
–Tędy nie przechodzili – oświadcza Joe. Chowa się w budce i sięga po telefon. Odjeżdżamy.
–To wszystko, co możemy zrobić – stwierdza Marino. – Lepiej schowaj głowę, bo wszędzie będzie pełno zdjęć i w ogóle. Patrzę przez okno na stare stylowe domy, lśniące od świątecznych ozdób.
–Niedobrze, stopień ryzyka znów podskoczył. – Częstuje mnie kazaniem, mówiąc to, co i tak wiem i o czym nie chcę akurat teraz rozmyślać. – Bo teraz pół świata zobaczy twój wielki dom i wszystkie bajery i dowie się dokładnie, gdzie mieszkasz. Taka historia przyciąga różne dziwne ptaszki, a to mnie martwi jak cholera. Podsuwa im pomysły. Zaczynają sobie wyobrażać ciebie w roli ofiary, a to rajcuje takich dupków, co chodzą do sądu i czekają, żeby posłuchać spraw o gwałt.
Zwalnia i zatrzymuje się na skrzyżowaniu Canterbury Road i West Car Street. Omiatają nas światła reflektorów, ciemna limuzyna skręca w naszą stronę i zwalnia. Poznaję wąską, nieinteresującą twarz Buforda Rightera, który bada oczami samochód Marina. Obaj opuszczają szyby.
–Wyjeżdża...? – zaczyna pytanie Righter, a jego wzrok omija kapitana i ze zdziwieniem zatrzymuje się na mnie. Mam obezwładniające wrażenie, że jestem ostatnią osobą, którą chciałby teraz zobaczyć. – Przykro mi, że masz kłopoty – mówi dziwacznie, jakby to, co się dzieje w moim życiu, było jedynie kłopotem, niedogodnością, nieprzyjemnościami.
–No, wyjeżdżam. – Marino zaciąga się papierosem.
Nawet nie próbuje być pomocny. Już wyraził swoje zdanie na temat pojawienia się Rightera w moim domu. To zbyteczne, a nawet jeśli prokurator uważa, że koniecznie musi sam wszystko zobaczyć, dlaczego nie zrobił tego wcześniej, kiedy byłam w szpitalu? Righter szczelniej otula szyję kołnierzem płaszcza, w okularach odbija mu się światło latarni. Kiwa głową i zwraca się do mnie. –Proszę, uważaj na siebie. Cieszę się, że nic ci nie jest. – Postanawia przyjąć do wiadomości moje tak zwane kłopoty. – To naprawdę trudne dla nas wszystkich. – Zatrzymuje jakąś myśl, zanim zdążył ją wypowiedzieć. Cokolwiek miał zamiar powiedzieć, znikło, cofnięte, wykreślone z zapisu. – Zadzwonię do pana – mówi do Marina.
Szyby podnoszą się i odjeżdżamy.
–Proszę, daj mi papierosa – mówię. – Zakładam, że nie pojawił się wcześniej u mnie w domu – dodaję.
–Owszem, pojawił się, około dziesiątej rano. – Podsuwa mi paczkę lucky strike’ów bez filtra i wyciąga w moją stronę zapalniczkę, z której strzela płomień.
Gniew pełznie przez moje wnętrzności, piecze mnie kark, ucisk w głowie jest prawie nie do zniesienia. Strach porusza się w moim wnętrzu jak zbudzone zwierzę. Ogarnia mnie złość, wciskam zapalniczkę na desce rozdzielczej, nieuprzejmie ignoruję wyciągniętą rękę Marina.
–Dziękuję, że mi powiedziałeś – odpowiadam ostro. – Pozwolisz, że zapytam, kto jeszcze, do diabła, był w moim domu? I ile razy? I jak długo tam pozostawał i czego dotykał?
–Hola, przestań się na mnie wyżywać – ostrzega Marino. Znam ten ton. Mój przyjaciel zaraz straci do mnie cierpliwość. Jesteśmy jak fronty atmosferyczne, które się zderzą, a tego nie chcę. Ostatnie, na czym mi teraz zależy, to wojna z Marinem. Przytykam koniec papierosa do rozżarzonej pomarańczowej spirali i zaciągam się głęboko, kopniak czystego tytoniu sprawia, że kręci mi się w głowie. Jedziemy przez kilka minut w kamiennym milczeniu i kiedy wreszcie się odzywam, mój głos brzmi drętwo, ogarnięty gorączką mózg się wycisza, a przygnębienie jak dotkliwy ból rozlewa się wokół żeber.
–Wiem, że robisz tylko to, co należy. Doceniam to. – Siłą wydobywam z siebie słowa. – Nawet jeśli tego nie okazuję.
–Nie musisz niczego tłumaczyć. – Zaciąga się papierosem i oboje wydmuchujemy strużki dymu w stronę częściowo uchylonych okien. – Wiem dokładnie, jak się czujesz – dodaje.
–To niemożliwe. – Niechęć podchodzi mi do gardła jak żółć. – Nawet ja sama tego nie wiem.
– Rozumiem o wiele więcej, niż przypuszczasz – ciągnie. – Kiedyś zrozumiesz. Teraz nie widzisz tego za cholerę i wiedz, że w nadchodzących dniach i tygodniach nie będzie lepiej. Tak to jest. Prawdziwe problemy jeszcze nie nadeszły. Nie umiem ci powiedzieć, ile razy już to oglądałem. Widziałem, co się dzieje z ludźmi, kiedy stają się ofiarami.
Nie chcę w ogóle tego słuchać, ani słowa.
–Bardzo dobrze, że jedziesz do Anny – dodaje. – Pod wieloma względami to będzie dokładnie to, co polecił lekarz.
–Nie przenoszę się do Anny, bo tak kazał lekarz – odparowuję ze złością. – Przenoszę się do niej, bo jest moją przyjaciółką.
–Słuchaj, jesteś ofiarą napadu i musisz sobie z tym poradzić, a do tego potrzebna ci pomoc. Nieważne, czy jesteś lekarką, prawniczką czy wodzem. – Marino nie chce się zamknąć częściowo również dlatego, że szuka zaczepki. Chce jakiegoś punktu, na którym mógłby skupić swoją złość. Widzę, na co się zanosi, i fala gniewu rozlewa się ciepłem po mojej szyi aż po nasadę włosów. – Bycie ofiarą bardzo zrównuje ludzi – ciągnie Marino, światowy autorytet.
–Nie jestem ofiarą. – Wymawiam powoli każde słowo, a mój głos drży jak płomień. – Istnieje różnica między byciem represjonowaną a byciem ofiarą. Nie występuję w charakterze przypadku zaburzeń osobowości. – Podnoszę głos. – Nie stałam się tym, co chciał ze mnie zrobić – oczywiście mam na myśli Chandonne’a – a nawet gdyby mu się udało, nie stałabym się tym, co próbował mi narzucić. Byłabym po prostu nieżywa. Nie zmieniona i nie pomniejszona, tylko nieżywa. Czuję, że Marino wycofuje się w ciemną, głośną przestrzeń swojego męskiego samochodu. Nie rozumie, o co mi chodzi ani co czuję i prawdopodobnie nie zrozumie tego nigdy. Reaguje tak, jakbym uderzyła go w twarz albo kopnęła kolanem w podbrzusze.
–Mówię o faktach – odparowuje. – Ktoś musi.
–Faktem jest, że żyję.
–Aha. Cudem, kurwa, cudem.
–Powinnam była wiedzieć, że tak zareagujesz. – Robię się spokojna i zimna. – To oczywiste. Zwala się winę na ofiarę, a nie na napastnika, krytykuje się poszkodowanego, a nie bydlaka, który to spowodował. – Drżę w ciemności. – Niech was cholera. Niech cię diabli, Marino.
–Ciągle nie mogę uwierzyć, że otworzyłaś drzwi! – krzyczy. To, co mi się przydarzyło, napełnia go poczuciem bezsilności.
–A gdzie wyście byli? – Ponownie wytykam mu ten nieprzyjemny fakt. – Byłoby miło, gdyby dwóch z was czy przynajmniej jeden miał na oku mój dom. Skoro tak się obawialiście, że może na mnie napaść.
–Rozmawialiśmy przez telefon, nie pamiętasz? – atakuje z innej strony. – Powiedziałaś, że wszystko w porządku. Mówiłem, żebyś się nie ruszała z miejsca, bo wiemy, gdzie ten skurwiel się chowa, że gdzieś tu się kręci, pewnie szuka kolejnej kobiety, aby ją pogryźć i zatłuc. A co ty robisz, wielka doktorko i prawniczko? Słyszysz pukanie i otwierasz te pieprzone drzwi. O północy, kurwa mać!
–Myślałam, że to policjant. Powiedział, że jest z policji.
–Niby dlaczego? – Marino wrzeszczy i wali pięścią w kierownicę jak rozzłoszczone dziecko. – Co? Dlaczego? Powiedz mi wreszcie, do cholery!
Wiedzieliśmy już od kilku dni, kto jest zabójcą, że to upośledzony psychicznie i fizycznie Jean-Baptiste Chandonne. Wiedzieliśmy, że jest Francuzem, i znaliśmy jego adres w Paryżu. Człowiek, który zjawił się u moich drzwi, nie miał ani śladu francuskiego akcentu.
„Policja!”.
„Nie wzywałam policji” – odpowiedziałam przez zamknięte drzwi. „Proszę pani, zawiadomiono nas, że ktoś podejrzany kręci się koło pani domu. Czy wszystko w porządku?”. Nie miał obcego akcentu. Nigdy nie przypuszczałam, że będzie mówił bez akcentu. W ogóle mi to nie przyszło do głowy, ani razu. Gdybym miała raz jeszcze przeżyć wczorajszą noc, też bym na to nie wpadła. Policja właśnie ode mnie wyszła, kiedy włączył się alarm. Niesłusznie założyłam, że gliny mają mój dom na oku. Wszystko stało się tak szybko. Otworzyłam drzwi, światło na ganku się nie paliło i w głębokiej, zimnej nocy poczułam ten brudny zapach mokrego zwierzęcia.
–Hej, jest tam kto? – krzyczy Marino i szturcha mnie mocno w ramię.
–Nie dotykaj mnie!
Wracam do rzeczywistości, wzdrygam się i odsuwam gwałtownie, gdy samochód zarzuca. Cisza, która teraz zapada, sprawia, że powietrze robi się ciężkie jak woda na głębokości trzydziestu metrów, a w moich najczarniejszych myślach pojawiają się znowu straszne obrazy. Zapomniałam o papierosie, słupek popiołu jest tak długi, że nie udaje mi się donieść go do popielniczki. Strzepuję pył z kolan.
–Możesz skręcić przy centrum handlowym Stonypoint. – mówię. – Będzie szybciej.

d37q5yw
Oceń jakość naszego artykułu:
Twoja opinia pozwala nam tworzyć lepsze treści.

Komentarze

Trwa ładowanie
.
.
.
d37q5yw

Pobieranie, zwielokrotnianie, przechowywanie lub jakiekolwiek inne wykorzystywanie treści dostępnych w niniejszym serwisie - bez względu na ich charakter i sposób wyrażenia (w szczególności lecz nie wyłącznie: słowne, słowno-muzyczne, muzyczne, audiowizualne, audialne, tekstowe, graficzne i zawarte w nich dane i informacje, bazy danych i zawarte w nich dane) oraz formę (np. literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne, programy komputerowe, plastyczne, fotograficzne) wymaga uprzedniej i jednoznacznej zgody Wirtualna Polska Media Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie, będącej właścicielem niniejszego serwisu, bez względu na sposób ich eksploracji i wykorzystaną metodę (manualną lub zautomatyzowaną technikę, w tym z użyciem programów uczenia maszynowego lub sztucznej inteligencji). Powyższe zastrzeżenie nie dotyczy wykorzystywania jedynie w celu ułatwienia ich wyszukiwania przez wyszukiwarki internetowe oraz korzystania w ramach stosunków umownych lub dozwolonego użytku określonego przez właściwe przepisy prawa.Szczegółowa treść dotycząca niniejszego zastrzeżenia znajduje siętutaj