Twórczość Józefa Mackiewicza zasługuje na miejsce w kanonie lektur szkolnych - powiedział prof. Włodzimierz Bolecki podczas środowej promocji monografii o autorze Kontry pt. Ptasznik z Wilna.
Książka, opublikowana niedawno przez wydawnictwo Arcana, jest uaktualnionym wznowieniem pierwszego wydania monografii o Mackiewiczu z 1991 roku. Prof. Bolecki wzbogacił ją m.in. o relację z toczącego się od 10 lat procesu o prawa autorskie do polskich wydań książek Mackiewicza , którego stronami są córka pisarza Halina Mackiewicz i właścicielka wydawnictwa Kontra - Nina Karsov-Szechter.
Postać Józefa Mackiewicza oceniana jest niejednoznacznie. Z jednej strony uważany za wybitnego, polskiego prozaika XX wieku, miał też wielu przeciwników, którzy zarzucali mu antykomunizm, bezkompromisowość i ostry język.
– Mackiewicz miał zawsze bardzo wielu przeciwników. Tępili go w podobnym stopniu liberałowie co konserwatyści, narodowcy tak samo jak komuniści, władze kościelne i AK-owcy. To dlatego, że Mackiewicz obnażał nieprawdziwość powszechnie przyjętej wizji historii. Pokazywał całą jej złożoność, wielowątkowość, trudności w przyznaniu komuś racji. Nie mogło się to podobać wszystkim – mówił Bolecki .
– Józef Mackiewicz w swoich książkach stale kwestionował autorytety – podkreślił profesor.
Zwrócił m. in. uwagę, że w wydanym przed wojną tomie reportaży pt. Bunt rojstów Mackiewicz piętnował zacieranie w imię polskiej racji stanu językowego, religijnego i kulturowego zróżnicowania kresów wschodnich, a w latach 60. i 70. atakował Watykan i Kościół katolicki w Polsce za ugodową - zdaniem autora - politykę wobec komunistów.
Podczas okupacji Wilna przez wojska hitlerowskie Mackiewicz publikował w wileńskim „Gońcu Codziennym”, gazecie wydawanej po polsku przez Niemców, w okresie od lipca do października 1941 roku.
W sumie opublikował cztery artykuły o sowieckiej okupacji Litwy, co stało się podstawą późniejszych oskarżeń Mackiewicza o kolaborację z Niemcami uwieńczoną zaproszeniem Mackiewicza do przyłączenia się do ekipy dziennikarzy obserwujących ekshumację grobów w Katyniu. Bolecki w Ptaszniku z Wilna wykazuje absurdalność tych oskarżeń. Mackiewicz po pobycie w Katyniu opisał swoje obserwacje w książce pt. Katyń: zbrodnia bez sądu i kary - jednej z pierwszych prac, w której odpowiedzialnych za zbrodnię katyńską wskazuje się Sowietów.
– Uważam że Mackiewicz zasługuje na miejsce w kanonie lektur szkolnych. Być może najlepsza byłaby Droga do nikąd - książka o sowieckiej okupacji Litwy. Wprowadza ona w sam środek najważniejszego problemu opisywanego przez Mackiewicza - zderzenie świata cywilizowanego i totalitaryzmu, zawłaszczenia przez politykę indywidualnej świadomości – podsumował Bolecki .
* Mackiewicz opublikował osiem powieści, tom nowel, trzy książki publicystyczne, kilka broszur i dwa tomy wspomnień.* Był - po Czesławie Miłoszu - najczęściej wydawanym pisarzem w podziemnych wydawnictwach drugiego obiegu. Obecnie dostęp do książek tego pisarza w Polsce jest ograniczony ze względu na ciągnący się od lat spór o prawa autorskie. Kilka lat temu ustanowiono nagrodę literacką imienia Mackiewicza opatrzoną ulubioną dewizą tego pisarza: „Jedynie prawda jest ciekawa”.