Jean Baudrillard - twórczość

Moje polowania urządzam nie w konferencyjnych salach uniwersytetów, lecz na pustyniach, w górach, na freeways, safeways, w Los Angeles, ghost towns albo downtowns. Ich pustynie znam lepiej od nich, bo oni odwracają się plecami od własnej przestrzeni, jak kiedyś Grecy odwrócili się plecami do morza, i te pustynie dostarczają mi tylu wiadomości o konkretach życia społecznego w Ameryce, ilu nigdy nie zdobyłbym uczestnicząc w oficjalnym życiu społecznym czy intelektualnym.

Czym 11 września różnił się od śmierci księżnej Diany, Mundialu czy wojny w Zatoce? W odróżnieniu od tych pseudowydarzeń, 11 września był pierwszym od bardzo dawna wydarzeniem symbolicznym na skalę globalną – wydarzeniem, którego sprawcy rzucili globalizacji prawdziwe wyzwanie. Co więcej, w wydarzeniu tym – uważa autor i to jest jego główna teza – wszyscy mieliśmy swój bezwiedny udział. Czy nie marzyliśmy skrycie o upadku globalnej potęgi symbolizowanej przez World Trade Center? Czy w ogóle można nie marzyć o upadku potęgi, która osiąga taki stopień hegemonii? Czy na walące się Twin Towers nie patrzyliśmy z przerażeniem, fascynacją i… dziwną ulgą, że nareszcie coś wydarzyło się naprawdę?

Baudrillard – wychodząc od refleksji nad seksualnoścą we współczesnej kulturze i krytyki założeń feminizmu – krok po kroku odsłania uwodzenie jako prastarą, magiczną, ceremonialną formę relacji (metafizycznych, społecznych, erotycznych), będącą zaprzeczeniem seksu, sensu, produkcji i władzy – czyli fallicznych idoli, wokół których obraca się dzisiaj nasze wyprane z wdzięku, tajemniczości i prawdziwego ryzyka życie społeczne.

Świat Zachodu ugrzązł w nadmiarze dóbr, wolności i informacji, a człowiek upadł w banalność sztucznej rzeczywistości, która zastąpiła metafizyczne, złowrogie piękno świata. Tę rzeczywistość Baudrillard nazywa w Pakcie jasności Rzeczywistością Integralną, a jej przybierającym na znaczeniu składnikiem jest wirtualność. Świat zgubił w niej swój cień, swoją dwuznaczność i nieprzejrzystość, utracił prawo do pragnień i niespełnienia. W Rzeczywistości Integralnej narasta jednak podskórny opór, niema odmowa uczestnictwa – niechęć wobec demokracji, wolności, odpowiedzialności i szczęścia.

Nie należy wierzyć, że prawda pozostaje prawdą, kiedy podnosi się kryjącą ją zasłonę - a zatem nie istnieje naga prawda. Nie należy wierzyć, że rzeczywistość pozostaje rzeczywistością, kiedy wypędziło się z niej iluzję - a zatem rzeczywistość nie posiada obiektywnej realności.

W swojej najnowszej książce Jean Baudrillard śledzi historię potajemnego spisku, zawiązującego się w zaciszu galerii, muzeów i kolejnych wystaw. Denuncjuje, oskarża i skazuje bez procesu współczesną sztukę, która przeżywszy własną śmierć, w zombicznej egzystencji przetrawia w nieskończoność swoje resztki. Czy uzurpując sobie prawo do wkroczenia w domenę sztuki, prezentując skądinąd znakomite fotografie własnego autorstwa w najszacowniejszych galeriach, przypieczętowuje jej kolejny kres? A może rzuca sztuce wyzwanie jako ostatni, któremu jej los nie jest obojętny?

Konsumpcja stała się dla nas moralnością i na naszych oczach niszczy podstawy człowieczeństwa, to jest równowagę między mitem a logosem, którą utrzymywała myśl europejska od czasów greckich. Jak pisze autor: "Tak jak społeczeństwo średniowieczne znajdowało równowagę między konsumpcją a diabłem, tak nasze znajduje swoją między konsumpcją a jej oskarżeniem".

Najbardziej znana książka głośnego francuskiego filozofa, wydana po raz pierwszy w 1981 roku i przetłumaczona na kilkanaście języków. Autor rozpoczyna w niej wywód od przywołania opowieści Borgesa, w której kartografowie Cesarstwa przygotowują mapę tak dokładną, że pokrywa szczelnie całe terytorium, a potem rozpada się wraz z Cesarstwem. Baudrillard uważa jednak, że sprawy zaszły znacznie dalej niż w tej opowieści - "rzeczywistość nie istnieje", nie ma już mapy i terytorium, znikła też sama różnica między tym, co rzeczywiste i tym, co wyobrażone: istnieją jedynie hiperrzeczywiste znaki podające się za rzeczywistość.

Tym razem francuski filozof, autor teorii symulakrów, roztacza apokaliptyczną wizję krążącego nad światem widma kresu społeczeństwa. Następująca po tym epoka ma być epoką masy: obumarłej, zastygłej, niemej i głuchej, przemienionej w milczącą większość, która nigdy już nie da odpowiedzi na stawiane jej pytania, odbijając jedynie sygnały w komorze pogłosowej symulowanej rzeczywistości. Warto zmierzyć się z wizją zawartą w książce, by przekonać się, czy mamy jeszcze jakąś szansę na uczynienie naszego świata wspólnym.

W tej książce, pisanej na gorąco w roku 1991, Baudrillard znów oferuje nam profetyczną wizję wydarzenia, które wstrząsnęło samą zasadą rzeczywistości. Jego hiperboliczna diagnoza dotyczy dokonującej się niezauważalnie – choć na naszych oczach – przemiany ontologicznej prowadzącej ku powszechnej wirtualizacji.