Trzydniowa konferencja naukowa pt. „Herbert na językach” rozpoczęła się w środę w warszawskiej Bibliotece Narodowej. 20 literaturoznawców z USA, Wielkiej Brytanii i Europy Środkowej przedstawia odbiór wierszy polskiego poety w różnych krajach.
Pierwszego dnia konferencji poruszane przez prelegentów tematy koncentrowały się na odbiorze poezji Herberta w krajach anglojęzycznych. "Pierwszym i najważniejszym tłumaczem Herberta na angielski był Czesław Miłosz. Wydaje się, że to jego spojrzenie na Herberta wyznaczyło na długie lata styl odbioru tej twórczości przez krytykę amerykańską" - powiedział Andrzej Karcz (Uniwersytet Warszawski), który przedstawił referat o amerykańskiej recepcji Herberta .
* Herbert zaistniał w świecie poezji anglojęzycznej jeszcze przed 1968 rokiem*, kiedy w Nowym Jorku ukazały się jego Poezja wybrane w tłumaczeniu Miłosza . Wcześniej, w tym samym przekładzie, wiersze Herberta drukowano w kilku pismach literackich.
- Miłosz tak bardzo zaangażował się w propagowanie poezji przyjaciela, że dla wielu czytelników poezji w Ameryce uchodził w pewnej chwili przede wszystkim za tłumacza Herberta - mówił Karcz.
Zdaniem Karcza, miłoszowskie przekłady wierszy Herberta są bardzo dobre literacko, choć wyraźnie naznaczone silną osobowością tłumacza, co jest zarazem słabością i siłą tych tekstów.
- Gorzej, że Miłosz mimowolnie narzucił na wiele lat swoją interpretację wierszy Herberta krytyce amerykańskiej. Wielokrotnie powtarzał, że Herbert jest poetą jednego absolutu, absolutu ojczyzny. To sprawiło, że przez długi czas poezja Herberta rozpatrywana była w jednym tylko kontekście - polskości, pomijana była natomiast cała egzystencjalna jej strona - tłumaczył Karcz.
Styl recepcji Herberta w krajach anglojęzycznych zmieniły przekłady kolejnych dzieł. John i Bogdana Carpenter przetłumaczyli Martwą naturę z wędzidłem (1993), Króla mrówek (1999), Labirynt nad morzem (2005). Wprowadziło to do literatury anglojęzycznej nieco inny obraz Herberta - nie tylko niezłomnego patrioty, ale też konesera piękna, znawcy sztuki.
Najobszerniejszy wybór wierszy Herberta po angielsku ukazał się w zeszłym roku w tłumaczeniu Alissy Valles. Zdaniem Karcza, to bardzo dobry przekład.
- Dzięki niemu dla Amerykanów pojawił się nowy Herbert , czytają go jakby na nowo, nie jako poetę politycznego, dysydenta, którego największymi dokonaniami są zbiory Pan Cogito i Raport z oblężonego Miasta, ale metafizycznego twórcę, który zapuszcza się ciemne rejony rzeczywistości - mówił Karcz.
- Tłumaczka pokazała poetę z wielu innych stron. Po pierwsze zamieszczając całą wczesną poezję Herberta , a po drugie proponując tłumaczenia, które odzwierciedlają formalny kształt, oryginalność i złożoność tej poezji. Amerykańscy czytelnicy Herberta bardziej są zainteresowani Herbertem metafizykiem ciemności niż Herbertem - poetą cnót obywatelskich - zaznaczył Karcz.
Ewa Thompson z Huston przedstawiła referat pt. „Biedny Herbert patrzy na zideologizowany świat”, w którym przypomniała okoliczności otrzymania przez Zbigniewa Herberta nagrody im. T.S. Eliota Fundacji Ingersoll w 1996 roku. Badaczka streściła też mało znane w Polsce przemówienie Herberta wygłoszone przy tej okazji. Zdaniem Thompson, ten tekst dobrze wyraża herbertowski światopogląd, który łączy polskiego poetę nie tylko z Eliotem, ale również z historyczno-filozoficznym pisarstwem Josepha Ratzingera.
- Tych trzech autorów łączy przekonanie, że europejskość zawdzięcza swoją unikatowość przemieszaniu kultury starożytnej Grecji z pewnymi elementami chrześcijaństwa - mówiła Thompson.
Uczestnicy drugiej części konferencji, która odbędzie się w czwartek, zajmą się recepcją utworów Herberta w Europy Środkowej. Na ten temat mówić będą m.in. literaturoznawcy z Budapesztu (Andras Palyi i Lajos Palfalvi), Zagrzebia (Dalibor Blazina) i Pragi (Josef Mlejnek).
Trzeciego - i ostatniego - dnia konferencji przypomniane zostaną najważniejsze spory ideowe toczone w Polsce przez ostatnie dwadzieścia lat wokół postaci twórcy Pana Cogito. Na ten temat wypowiadać się będą m.in. Przemysław Czapliński, Maciej Urbanowski, Anna Nasiłowska, Piotr Śliwiński i Jacek Kopciński.
Organizatorami konferencji „Herbert na językach” są Biblioteka Narodowa, Instytut Badań Literackich PAN oraz Instytut Książki.