Dobre książki o złych ludziach

Niezwykle silnie działająca relacja o zdominowaniu narodu niemieckiego przez Hitlera, który rozbudził fanatyzm, wykorzystał i podsycił wewnętrzne spory i któremu sprzyjało szczęście. Od jego narodzin w małej austriackiej wiosce aż po śmierć w bunkrze pod kancelarią Rzeszy w Berlinie, Adolf Hitler pozostawił niewyraźne ślad, pełen sprzecznych opowieści zdominowanych tworzonymi przez samego siebie mitami. Jedyna prawda, która triumfuje: skala zła, jakie rozpętał nad światem uczyniła z niego postać demoniczną, nie mającą równych sobie w tym stuleciu.

Od 1941 do 1945 roku Adolf Eichmann, jeden z kluczowych urzędników nazistowskich realizujących program ludobójstwa europejskich Żydów, zorganizował transport ponad dwóch milionów osób do obozu Auschwitz-Birkenau i innych ośrodków zagłady. Do 1960 roku ukrywał się w Argentynie pod zmienionym nazwiskiem. W wyniku spektakularnej akcji agentów Mossadu, został uprowadzony do Izraela, osądzony i skazany śmierć.

Pokazowy proces Eichmanna posłużył zaprezentowaniu światowej opinii publicznej odkrywanych na bieżąco szczegółów nazistowskich zbrodni. Wina Eichmanna była niezaprzeczalna, niemniej proces obfitował w uchybienia godzące m.in. w podstawowe prawo oskarżonego - prawo do obrony. Oskarżyciele przypisywali mu pełną odpowiedzialność za wszystkie aspekty ludobójstwa. W następstwie procesu i późniejszych publikacji, powstał uproszczony obraz człowieka traktującego eksterminację narodu jako biurokratyczne wyzwanie.

Wykorzystując ujawnione niedawno dokumenty, David Cesarani - brytyjski historyk, specjalizujący się w historii Holocaustu - przedstawia pełny i wyczerpujący obraz działań Eichmanna.

Pierwsza pełna biografia szefa gestapo, Heinricha Müllera, do której wykorzystane zostały materiały z poświęconych mu i udostępnionych kilka lat temu odtajnionych materiałów CIA. Sam Müller tuż przed zakończeniem wojny zadbał o zniszczenie dokumentów związanych z jego osobą. Pochodził z tradycyjnej bawarskiej rodziny urzędniczej, zdobył zawód montera samolotów. W I wojnie światowej uczestniczył jako ochotnik, zdobywając szlify podoficera. W 1919 rozpoczął pracę w policji bawarskiej. Nie udzielał się politycznie, nie należał do zachwyconych Hitlerem "pionierów" ruchu nazistowskiego, do NSDAP wstąpił dopiero w 1938. Autor wnikliwie odtwarza jego drogę zawodową, cytując wypowiedzi ludzi, którzy znali go osobiście. Uderza fakt, że prawie nikt nie znał go prywatnie - niemal wszystkie wypowiedzi dotyczą Müllera - urzędnika, Müllera - policjanta. Müller wziął też czynny udział w przygotowaniach do napaści niemieckiej na Polskę w roku 1939.

Autor pracując nad prezentowaną biografią, dotarł do wcześniej niedostępnego Archiwum Federalnego w Koblencji, w którym odnalazł listy, próby literackie, dokumenty i zdjęcia Goebbelsa. Prześledził liczne akta wytaczanych mu spraw sądowych, pisma urzędowe, artykuły prasowe, które pisał jako minister propagandy i informacji. Badania pozwoliły zweryfikować krążące o Goebbelsie mity i przedstawić w nowym świetle jego stosunek do Hitlera, źródło fascynacji nazizmem oraz rolę, jaką odegrał w czasie najważniejszych wydarzeń związanych z przejęciem i sprawowaniem władzy przez faszystów aż do końca II wojny światowej.

Biografia naczelnego dowódcy Luftwaffe, przewodniczącego Reichstagu, premiera Prus, wyznaczonego na następcę Hitlera. Jednej z najzdolniejszych, ale i najbardziej złowieszczych postaci Trzeciej Rzeszy.

Autorzy, Manvell i Fraenkel, oparli się nie tylko na źródłach, ale też na rozmowach z członkami rodziny Göringa, jego współpracownikami, wrogami i służbą. Ekstrawagancki styl życia i gusta, niezwykłe zwyczaje i mundury, spryt, ambicja, brutalność – wszystko to składa się na wizerunek niebezpiecznego i kontrowersyjnego człowieka przedstawionego na tle dziejów Trzeciej Rzeszy.

„Kto najpierw strzela, ma więcej z życia” - takie zdanie zdobiło ścianę willi Amona Leopolda Götha i stało się mottem jego rządów w podkrakowskim obozie koncentracyjnym w Płaszowie. Podczas dyktowania stenografowi listów i rozkazów, strzelał przez okno z myśliwskiego karabinu do pracujących przed barakami więźniów...

Pochodzący z Wiednia Göth rozpoczął karierę w SS na początku 1940 roku. Trzy lata później za zasługi i postawę otrzymał komendanturę nowo powstającego obozu w Płaszowie. O jego metodach głośno było w Generalnym Gubernatorstwie już podczas akcji likwidacyjnej krakowskiego getta. Göth przyczynił się do śmierci blisko 10 000 osób, z których własnoręcznie zamordował ponad 500. Za te czyny wymierzono mu po wojnie najwyższy wymiar kary.

Johannes Sachslehner opisał życie jednego z największych zbrodniarzy drugiej wojny światowej. Pałający sadystycznymi obsesjami, dokonujący bestialskich mordów Göth był uważany przez więźniów za ucieleśnienie zła. Kto raz spotkał Kata, ten już nigdy nie był w stanie wymazać go ze swojej pamięci.

15 października 1946 roku w norymberskim więzieniu stracono dziesięciu najbardziej znaczących ludzi Hitlera. Jednym z oskarżonych, który zawisł na szubienicy, był Hans Frank. Książka Dietera Schenka to nie tylko biografia zbrodniarza wojennego. Jest opartym na wnikliwych badaniach portretem człowieka współtworzącego system totalitarny, hipokryty deklarującego wiarę w państwo prawa i świadomie podporządkowującego wymiar sprawiedliwości interesom zbrodniczego reżimu.

Niewinna młodość pochodzącego z prawniczej rodziny Hansa Franka, późniejsze uwielbienie dla Adolfa Hitlera, kariera w NSDAP i dojście do upragnionego celu - władzy. Konflikty z wyżej postawionymi prominentami i korupcja towarzyszyły absolutnym rządom w powierzonym mu przez Fuhrera Generalnym Gubernatorstwie. Na tym skrawku przedwojennej Rzeczypospolitej Hans Frank i jego rodzina urządzili sobie prywatny folwark. Spojrzenie na historię Polski z innej perspektywy - perspektywy najeźdźcy - sprawia, że książka ta jest ważnym i cennym świadectwem okresu okupacji.

Rola Rudolfa Hessa w rozwoju narodowego socjalizmu w Niemczech oceniana bywa różnie. Jednym jawi się on człowiekiem o ograniczonych możliwościach działania i wpływach, o osobliwym, dziwacznym charakterze, a jego spektakularny lot do Anglii w 1941 roku nabiera wymiaru ofiary złożonej na ołtarzu światowego pokoju. Inni widzą w nim wiernego poplecznika Hitlera, który współuczestniczył w tworzeniu dyktatury. Kim więc w istocie był ów tak niejednoznacznie oceniany człowiek?

Dr Josef Mengele, osławiony nazistowski zbrodniarz wojenny, odpowiedzialny za wysłanie tysięcy osób do komór gazowych Auschwitz i za okrutne eksperymenty na setkach więźniów, zniknął po drugiej wojnie światowej. W 1985 roku jego szczątki ekshumowano w Ameryce Południowej.

Autorzy po przestudiowaniu ponad 5 000 stron osobistych zapisków Josefa Mengelego podjęli próbę zrekonstruowania historii jego życia: dzieciństwo w Niemczech, Auschwitz, wygnanie, nie pomijając ucieczki z Europy do Ameryki Południowej, gdzie spędził ponad 30 lat.

Dowodzą, że Mengele korzystał z pomocy rozległej siatki ludzi, którym zawdzięczał paszporty, schronienie i pieniądze, którzy pomogli mu w zmyleniu pościgu. Pokazują, że zarówno Niemcy Zachodnie, jak i Izrael co najmniej dwukrotnie mieli okazję go schwytać. Przedstawiają historię polowania na anioła śmierci.

Biografia zbrodniarza nazistowskiego, oddelegowanego przez Heinricha Himmlera do stworzenia machin masowej śmierci, m.in. obozów w Bełżcu, Sobiborze i Treblince. Odilo Globocnik, jako dowódca SS Dystryktu Lublin Generalnego Gubernatorstwa ponosi ponadto odpowiedzialność za masowe wysiedlenia ludności na Zamojszczyźnie. Obarcza się go śmiercią ok. 1,5 miliona ludzi podczas akcji eksterminacyjnej „Einsatz Reinhard”.

O Albercie Speerze zwykło się mówić, że jest najbardziej zagadkową osobistością nazistowskich Niemiec. Mimo iż postrzegał siebie jako człowieka apolitycznego, w wieku zaledwie trzydziestu lat został naczelnym architektem Rzeszy, przebywał w najbliższym otoczeniu Hitlera jako jego zaufany człowiek, a w 1942 r. został mianowany ministrem zbrojeń. Wspólnie z Hitlerem opracowywał plany „stolicy świata Germanii”, jego pomysłem są „katedry świetlne”, jego dziełem Nowa Kancelaria Rzeszy. Na dworze Hitlera był pod wieloma względami wyjątkiem: kulturalny, zdolny, wykształcony. Jak to więc możliwe, że tak bezkrytycznie poddał się barbarzyńskim rządom? Że nie dostrzegał zbrodni reżimu? Co wiedział o masowych mordach? I po co zjawił się w nocy z 23 na 24 kwietnia 1945 r. w bunkrze Hitlera? Próbę odpowiedzi m.in. na te pytania stanowią notatki Joachima Festa, opublikowane ćwierć wieku po śmierci Speera w 1981 r.

Przez dziewięć miesięcy 1949 roku w jednej celi więziennej przebywali wspólnie: Kazimierz Moczarski, bohater Armii Krajowej, i generał SS Jürgen Stroop, kat warszawskiego getta. Stalinowska brutalność i brak skrupułów postawiły między nimi znak równości.

Moczarski, rozmawiając ze Stroopem systematycznie przez kilka miesięcy, zdołał stworzyć jedyny w swoim rodzaju portret „osobowości totalitarnej”, a zapamiętując wypowiedzi współwięźnia, zachował zgromadzony materiał do późniejszej publikacji. Stworzony w ten sposób wizerunek „kata” zapada w pamięć bodaj równie mocno jak okoliczności, w których powstawał.

Biografia Franza Novaka, jednego ze zbrodniarzy Holokaustu, najbliższego współpracownika Eichmanna. Książka opowiada o życiu człowieka odpowiedzialnego w czasie II wojny światowej za organizację transportów milionów ludzi do obozów koncentracyjnych. Autor książki szuka odpowiedzi na pytanie o źródła psychicznej konstrukcji człowieka, który współtworzył nazistowską machinę śmierci.

Adolf Eichmann, oficer SS odpowiedzialny za ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej, w 1946 roku zbiegł z obozu amerykańskiego i w 1958, po latach ukrywania się na Bliskim Wschodzie, osiedlił się w Argentynie jako Ricardo Klement („Klemens”). Wytropiony przez Mossad, został w 1960 porwany i wywieziony do Izraela. W roku 1961 skazano go na karę śmierci i powieszono. Stan Lauryssens napisał świetnie udokumentowaną, wciągającą, niemal sensacyjną powieść paradokumentalną o życiu jednego z największych zbrodniarzy wojennych. Dotarł do trzech różnych dzienników Eichmanna: oryginalnych nagrań „pamiętnika mówionego” z okresu, kiedy ukrywał się w Argentynie, zapisków izraelskich powstałych podczas procesu w 1961 roku oraz do zeznania-spowiedzi liczącej 1300 stron, zarejestrowanej pomiędzy skazaniem i egzekucją. Istotnym bohaterem książki jest także holenderski oficer SS Willem Sassen, który nakłonił Eichmanna do nagrania wspomnień. Z chęci zarobku Sassen zaprzyjaźnił się z Eichmannem i jego rodziną, nagrał i spisał
wspomnienia zbrodniarza, po czym ujawnił Izraelczykom jego miejsce pobytu.