Ptasi sen
Dlaczego śpiące ptaki nigdy nie spadają z gałęzi? Czy ptaki naprawdę śpią?
Graeme Forbes
Kilmarnock, Ayrshire, Wielka Brytania
Ptaki wyposażone są w zmyślny układ ścięgien w nogach. Ścięgno zginające sięga od mięśnia udowego w dół do kolana, dalej ciągnie się wzdłuż nogi, wokół kostki i pod palcami. Takie rozwiązanie sprawia, że podczas odpoczynku, pod wpływem ciężaru ciała ptak zgina kolano i naciąga zginacz, zaciskając w ten sposób palce wokół gałęzi.
Podobno ten mechanizm jest tak efektywny, że znajdowano martwe ptaki trzymające się gałęzi jeszcze długo po śmierci.
**Anne Bruce
Girvan, Ayrshire, Wielka Brytania
Owszem – ptaki rzeczywiście śpią. Nawet więcej – niektóre śpią, stojąc na jednej nodze. Co jeszcze bardziej zaskakujące, można je zahipnotyzować, by zapadły w sen. Tak było z moją majną.
Jeśli chcesz tego spróbować, przybliż twarz do klatki i zastosuj sztuczkę hipnotyzerską w stylu „twoje powieki stają się coraz cięższe”, wykorzystując do tego własne oczy (nic przy tym nie mów). Zachowuj się tak, jakbyś powoli zasypiał, a ptak zacznie cię naśladować i zapadnie w głęboki sen, z jedną nogą podkurczoną pod brzuchem i głową wtuloną pod skrzydło.
Większość właścicieli ptaków dobrze wie, że aby uśpić swojego pupila wystarczy przykryć jego klatkę kocem, by stworzyć wrażenie, że zapadła noc.
David Leckie
Haddington, East Lothian, Wielka Brytania
Ptaki naprawdę śpią, zwykle w serii krótkich, energetyzujących drzemek. Jerzyki słyną nawet z umiejętności spania w locie. Ponieważ większość ptaków polega na zmyśle wzroku, ich pora snu zwykle przypada w nocy, nie licząc oczywiście gatunków nocnych.
Z kolei u ptaków brodzących zwyczaje związane ze snem zależą bardziej od przypływów i odpływów niż od słońca.
Pozostałe gatunki można łatwo zmylić, stosując sztuczne oświetlenie. Rzęsiście iluminowane obszary miejskie mogą u ptaków śpiewających wywoływać bezsenność. Zalany światłem reflektorów tor wyścigowy niedaleko mojego domu przez całą noc wywołuje efekt świtu na horyzoncie, co sprawia, że rudziki i kosy śpiewają bez przerwy, począwszy od drugiej nad ranem. Niestety nie wiem, czy męczy je to tak samo jak mnie...
Andrew Scaleń
Dublin, Irlandia
Jak to robią komary?
W jaki sposób komary mogą latać podczas silnej ulewy, nie obrywając kroplami wody?
L. Pell
Uffington, Oxfordshire, Wielka Brytania
Spadająca kropla deszczu wytwarza poniżej siebie niewielki obszar niższego ciśnienia. To ciśnienie odpycha komara na bok i dlatego kropla w niego nie trafia. Packi na muchy zrobione są z siatki albo mają dziurkowaną powierzchnię właśnie w celu uniknięcia tego zjawiska. W przeciwnym wypadku muchom zwykle udawałoby się przed nimi uciec.
Alan Lee
Aylesbury, Buckinghamshire, Wielka Brytania
Świat komarów wygląda inaczej niż nasz. Ze względu na różnice w skali, możemy rozpatrywać zderzenie pomiędzy kroplą deszczu a komarem w analogii do zderzenia samochodu poruszającego się z prędkością kropli deszczu (prędkość się nie skaluje) z osobą o tysiąckrotnie pomniejszonej gęstości – na przykład takiej, jaką ma cienki gumowy balon o tej samej wielkości i kształcie. Balon z łatwością odbije się od samochodu, usuwając się z drogi, a pęknie jedynie wtedy, gdy zostanie ściśnięty między samochodem a ścianą.
Tom Nash
Sherborne, Dorset, Wielka Brytania
Tego się trzymajmy (a tego nie)
Dlaczego super glue nie klei się do wnętrza swojej tubki?
Ajit Vesudevan
Oksford, Wielka Brytania
Super glue nie klei się do wnętrza tuby, bo zawiera ona tlen w postaci gazowej, a nie zawiera wody. Tlen hamuje proces klejenia, podczas gdy woda jest jego katalizatorem.
Yvonne Adam
Bostik Limited
Leicester, Wielka Brytania
Super glue nie klei się do wnętrza swojej tubki, ponieważ zawiera monomer cyjanoakrylu, który, aby polimeryzować, potrzebuje wilgoci w postaci wody albo jakiegoś innego aktywnego związku chemicznego zawierającego wodór.
To tłumaczy, dlaczego najlepsze połączenie pomiędzy dwiema powierzchniami uzyskuje się używając cienkiej warstwy kleju, a warstwa o nadmiernej grubości zastyga długo. Ta wrażliwość na wilgoć wyjaśnia dwie rzeczy. Po pierwsze – dlaczego tubka z klejem ma zamknięcie tak szczelne, że nie da się jej otworzyć, nie brudząc się nim i po drugie – dlaczego klej, który wtedy z niej wycieka, tak doskonale przylega do skóry – stanowi ona doskonałe podłoże, ponieważ jest ciepła i wilgotna.
Brian Goodliffe
Wetherby, West Yorkshire, Wielka Brytania
Przedsiębiorstwo Loctite w Stanach Zjednoczonych odkryło, że tlen hamuje szybką w zwykłych warunkach polimeryzację cyjanoakrylu. To dlatego buteleczka z klejem musi zawierać w sobie dużo powietrza. Ciekły monomer przechodzi w stały polimer, gdy tlen jest usuwany z kleju poprzez umieszczenie go pomiędzy dwiema dobrze przylegającymi do siebie powierzchniami.
E. Barraclough
Otterham, Cornwall, Wielka Brytania
Śnieżnobiała farba
Czy udałoby się zmniejszyć skutki efektu cieplarnianego, malując dachy budynków na biało, by odbijały światło słoneczne podobnie jak polarne pokrywy lodowe? Czy istnieje farba, która miałaby własności odbijające śniegu?
Paul Nolan
Warrington, Cheshire, Wielka Brytania
Pomalowanie dachów na biało sprawiłoby, że odbijałyby więcej światła słonecznego, co mogłoby zmniejszyć efekt globalnego ocieplenia. Globalny Projekt Kartograficzny Miast i Wsi (Global Rural-Urban Mapping Project, GRUMP), prowadzony przez Instytut Ziemi na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, wykazuje, że budynki pokrywają mniej więcej 3 procent lądowej powierzchni Ziemi.
Albedo Ziemi wynosi 0,29, co oznacza, że Ziemia odbija 29 procent padającego na nią światła. Miasta mają albedo 0,1, absorbują zatem więcej światła, niż wynosi średnia. Pomalowanie wszystkich dachów na biało mogłoby zwiększyć albedo Ziemi do 0,30. Według bardzo prostego, zerowymiarowego modelu klimatu Ziemi, doprowadziłoby to do spadku średniej temperatury nawet o 1 °C. Praktycznie zniwelowałoby to globalne ocieplenie, postępujące od początku rewolucji przemysłowej. Problem w tym, że ten zerowymiarowy model nie uwzględnia wpływu atmosfery i kluczowej roli chmur. Warto byłoby sprawdzić, czy bardziej wyszukane modele też przewidują spadek temperatury o podobną wartość.
Mike Follows
Willenhall, West Midlands, Wielka Brytania
Lepiej byłoby zainstalować na dachach ogniwa fotowoltaiczne i tym samym wykorzystać dachy jako minielektrownie. Zmniejszyłoby to w znaczący sposób emisję związaną ze spalaniem węgla kamiennego, nie zaburzając delikatnego i ¬złożonego systemu klimatycznego Ziemi. Z pewnością lepiej jest zapobiegać, niż stosować niepewne środki zaradcze.
Mike Hume
Norwich, Wielka Brytania
Masz chęć wziąć rtęć?
Podczas mojego ostatniego lotu przestudiowałem listę rzeczy, których nie można wnosić na pokład samolotu. Ze zdziwieniem odkryłem, że nie wolno mieć z sobą termometru rtęciowego. Dlaczego, u licha, nie?
Rick Eraho
Cleckheaton, West Yorkshire, Wielka Brytania
Konstrukcja samolotu składa się w dużej mierze z aluminium, a zadziwiająco mała ilość rtęci może zniszczyć całkiem sporą ilość aluminium. Mimo że pozornie jego aktywność chemiczna jest niska, tak naprawdę aluminium jest wysoce reaktywnym metalem, który gwałtownie reaguje z tlenem zawartym w powietrzu.
Ta reakcja szybko jednak prowadzi do powstania cienkiej, twardej warstewki tlenku, która zapobiega jej dalszemu postępowaniu. Proces anodyzowania zwiększa grubość tej warstwy i zapewnia lepszą ochronę.
Rtęć ma zdolność niszczenia tej ochronnej warstwy tlenku. Do początkowego ataku dochodzi prawdopodobnie poprzez istniejące w niej małe ubytki. Rtęć, która przez nie wnika, rozpuszcza aluminium. Prowadzi to do powstania amalgamatu niszczącego warstwę tlenku od spodu. Efekty mogą być naprawdę spektakularne.
Wiele lat temu pracujący dla mnie technik wylał kilka kropli rtęci na swój drewniany stół laboratoryjny. Krawędzie stołu zabezpieczone były grubymi aluminiowymi listwami. Następnego dnia w aluminium pojawiły się wielkie wyżarte dziury, drewno w tych miejscach wyglądało na zwęglone, a z kruchego tlenku glinu wyrosły wielkie wieże przypominające dziwaczne koralowce.
Dawniej coś takiego stanowiło świetny pokazowy eksperyment chemiczny, jednak obecnie takie demonstracje są źle widziane z powodu toksyczności rtęci.
Podczas jednego z lotów pasażerowi siedzącemu przede mną nie pozwolono zabrać na pokład barometru, ponieważ widniał on na liście zakazanych przedmiotów – mimo że ten konkretny barometr nie zawierał rtęci. Z trudnością przekonałem ludzi z personelu, że jest on nieszkodliwy. Nie zdawali sobie sprawy, że niebezpieczna jest rtęć, a nie barometr per se. Ciekawe zatem, jak według nich działa wysokościomierz...
Harvey Rutt
Wydział Elektroniki i Informatyki
University of Southampton, Wielka Brytania
Ze względu na swoją „ruchliwość”, ciekła rtęć może doprowadzić do powstania korozyjnego amalgamatu głęboko w strukturze samolotu. Samolot, w którym rozlano rtęć, musi zostać poddany kwarantannie do czasu ujawnienia się tego amalgamatu. W najgorszym przypadku maszyna zostaje zezłomowana, ponieważ, według literatury inżynierskiej, amalgamat wykazuje tendencję do powolnego rozprzestrzeniania się, w sposób przypominający butwienie drewna.
Rod Paris
Air Medical Limited
Lotnisko w Oksfordzie
Kidlington, Oxfordshire, Wielka Brytania
Rtęć, podobnie jak wiele innych powszechnie spotykanych substancji chemicznych objętych międzynarodowymi regulacjami Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (International Civil Aviation Organization, ICAO), instytucji podległej ONZ, uznawana jest za „materiał niebezpieczny”. Nie wolno transportować samolotem ani jej, ani żadnego zawierającego ją przedmiotu – ani w bagażu podręcznym, ani w odprawianym. Wyjątek stanowią małe lekarskie termometry do użytku osobistego znajdujące się w ochronnych etui.
Jeśli zachodzi potrzeba przetransportowania przedmiotów zawierających rtęć, muszą one być wysłane jako fracht. Reguły ICAO szczegółowo określają sposób postępowania.
Nie myśl, że możesz sobie pozwolić na ignorowanie tych ograniczeń. W Wielkiej Brytanii narażenie samolotu na zagrożenie poprzez zabranie na pokład niebezpiecznych przedmiotów może, na podstawie ustawy o lotnictwie cywilnym z 1982 roku, doprowadzić do postawienia cię w stan oskarżenia i ukarania olbrzymią grzywną. W przypadku wycieku rtęci samolot musiałby zostać wycofany z użycia. Linie lotnicze lub producent samolotu mógłby próbować obciążyć poniesionymi kosztami ciebie albo twojego pracodawcę.
James Hookham
Freight Transport Association
Tunbridge Wells, Kent, Wielka Brytania
Chińska łamigłówka
Wielki Mur Chiński jest powszechnie przytaczany jako jedyny sztuczny obiekt widoczny z kosmosu. Aby dany twór mógł być zauważony z wysoka, oko musi dostrzec jego dwa wymiary. Wielki Mur Chiński jest ogromnie długi, ale bardzo wąski. Jeśli oko potrafi z takiej odległości zobaczyć jego szerokość, wiele innych obiektów, takich jak piramida Cheopsa, powinno być wystarczająco dużych, by dało się je spostrzec z przestrzeni kosmicznej, mimo że ich powierzchnia jest znacznie mniejsza. Czy na zdolność oka do dostrzegania mniejszego z dwóch wymiarów wpływa w jakiś sposób rozmiar większego z nich? Jeśli tak – to dlaczego? A może to stwierdzenie o Wielkim Murze jest po prostu fałszywe?
A.R. MacDiarmaid-Gordon
Sale, Cheshire, Wielka Brytania
Tak, to stwierdzenie jest nieprawdziwe. To jeden z najbardziej rozpowszechnionych mitów, a popularnością ustępuje chyba tylko opowieściom o masowych samobójstwach lemingów.
Osoba obdarzona doskonałym wzrokiem jest w stanie rozróżnić bez lornetki albo teleskopu najwyżej jedną minutę kątową. Wielki Mur Chiński ma, w dużym przybliżeniu, około 6 metrów szerokości. To oznacza, że nie jest widoczny już z wysokości około 20 kilometrów, czyli nieco większej niż podwojona wysokość Mount Everest. Nawet jeśli uwzględnilibyśmy jego cień, być może niektóre jego fragmenty byłyby widoczne z wysokości nie większej niż 60 kilometrów. Z powodu oporu aerodynamicznego atmosfery wysokość ta jest za mała dla stabilnej orbity statku kosmicznego.
Istnieje jednak sporo stworzonych przez człowieka obiektów widocznych z kosmosu. Największymi z nich są holenderskie poldery. Widoczne są również miasta nocą, dzięki jasno oświetlonym ulicom.
D. Fisk
Ipswich, Suffolk, Wielka Brytania
Dobrze wiadomo, że oku ludzkiemu łatwiej jest dostrzec długie obiekty niż krótkie, dlatego Wielki Mur Chiński z pewnością jest dobrym kandydatem na konstrukcję widoczną z Księżyca. Ta budowla jest jednak w wielu miejscach zburzona i często ciężko dostrzec ją nawet z Ziemi, a co dopiero z kosmosu. H.J.P. Arnold, ekspert z dziedziny fotografii i uzdolniony astronom, zajmował się tą kwestią i stwierdził, że dostrzeżenie muru z Księżyca jest fizycznie niemożliwe.
Neil Armstrong z Apollo 11 oświadczył, że muru z całą pewnością nie widać z Księżyca. Jego kolega po fachu, Jim Lovell z Apollo 8 i 13 przeprowadził bardzo staranne obserwacje i potwierdził tę opinię. Jim Irwin z Apollo 15 powiedział, że dostrzeżenie Wielkiego Muru Chińskiego z kosmosu jest zupełnie wykluczone.
Fotografie uzyskane podczas lotów bezzałogowych pokazują, że lokalizacja Wielkiego Muru jest czasem rzeczywiście widoczna dzięki piaskowi unoszonemu przez wiatr po stronie nawietrznej, ale samego muru nie widać. Być może te fakty przyczynią się do obalenia kolejnego mitu.
Robert Brown
Ashby de la Zouch, Leicestershire, Wielka Brytania