Czas przemian. W dół do ziemi

Czas przemian

1

Nazywam się Kinnall Darival i zamierzam opowiedzieć ci wszystko o sobie.
To stwierdzenie jest tak dziwne, że dosłownie kłuje mnie w oczy. Wpatruję się w nie na tej stronie, rozpoznaję charakter swego pisma — wąskie, proste, czerwone litery na zwykłej szarej kartce papieru — i widzę swoje nazwisko, a po głowie rozchodzi mi się jeszcze echo impulsu mózgu, który zrodził te słowa. Nazywam się Kinnall Darival i zamierzam opowiedzieć ci wszystko o sobie. Nie do wiary.
Ma to być, jak by powiedział Ziemianin Schweiz, autobiografia. To znaczy rozliczenie się z sobą i ze swoimi czynami na piśmie, dokonane przez samego siebie. Takiej formy literackiej nie znamy w naszym świecie, muszę więc wymyślić własny sposób narracji, nie istnieje bowiem żaden precedens, mogący mi służyć za wzór. Ale tak właśnie powinno być. Na tej mojej planecie jestem teraz zupełnie odosobniony. W pewnym sensie wymyśliłem nowy sposób życia; mogę też z pewnością wymyślić nowy rodzaj literatury. Zawsze mi mówiono, że posiadam dar słowa.
No i oto znajduję się na Wypalonej Nizinie w szopie z desek, wypisując obrzydliwości i czekając na śmierć. Co za szczęście, że mam talent pisarski! Nazywam się Kinnall Darival.
Obrzydliwość! Obrzydliwość! Już tylko na tej jednej stronie użyłem czasownika w pierwszej osobie chyba ze dwadzieścia razy, nie licząc tu i tam powtykanych takich słów, jak „moje”, „mnie”, „sobie”. Rwący potok bezwstydu. Ja, ja, ja, ja, ja. Gdybym obnażył swą męskość w Kamiennej Kaplicy w Manneranie w świąteczny dzień, nie uczyniłbym nic równie ohydnego, jak to, co robię tutaj. Można by się uśmiać. Kinnall Darival oddający się w odosobnieniu występkowi. W tym nędznym, samotnym miejscu pobudza swoje cuchnące ego i wykrzykuje ten obraźliwy zaimek, mając nadzieję, że porwą go podmuchy gorącego wiatru, poniosą i skalają nim współziomków. Układa zdanie po zdaniu, którego składnia to czyste szaleństwo. Chciałby, gdyby mógł, chwycić cię za rękę i sączyć do twych opornych uszu strumienie plugastwa. Dlaczego? Czy dumny Darival jest rzeczywiście obłąkany? Czy jego nieugięty duch całkowicie załamał się, bo cierpiał z wewnętrznego niepokoju? Czy nic z niego nie pozostało poza skorupą, tkwiącą w tej ponurej chacie,
obsesyjnie drażniącą się plugawym językiem, mamroczącą „ja”, „mnie”, „moje”, „sobie”, uparcie grożąc ujawnieniem intymnych szczegółów swej duszy?
Nie. Darival jest normalny i zdrów, to wy wszyscy jesteście chorzy, i chociaż wiem, jak głupio to brzmi, zgadzam się, by tak zostało. Nie jestem wariatem, wypowiadającym obmierzłe słowa wobec obojętnego wszechświata i czerpiącym z tego przyjemność. Przeszedłem przez czas przemian i zostałem uzdrowiony z choroby, która trapi mieszkańców mego świata, a dzięki temu, co zamierzam napisać, mam nadzieję również i was uzdrowić, chociaż wiem, że właśnie z tego powodu znajdujecie się w drodze na Wypaloną Nizinę, iżby mnie zabić.
Niech tak się stanie.
Nazywam się Kinnall Darival i zamierzam opowiedzieć ci wszystko o sobie.

2

Dręczą mnie nieustannie resztki zwyczajów, przeciwko którym podniosłem bunt. Być może zaczynasz pojmować, jaki to dla mnie wysiłek formułować zdania w tym stylu, tak obracać czasownikami, żeby dostosować je do konstrukcji pierwszoosobowej. Piszę od dziesięciu minut, a już moje ciało pokryło się potem, nie tym, który skrapla się wskutek panującego tu upału, ale wilgotnym, lepkim potem, wyciskanym przez wysiłek umysłowy. Wiem, jakiego stylu winienem używać, ale mięśnie mej ręki sprzeciwiają mi się i walczą, by napisać słowa na starą modłę i oznajmić: „Pisze się od dziesięciu minut i ma się ciało pokryte potem”, albo: „Przeszło się przez czas przemian i jest się uzdrowionym z choroby, która trapi mieszkańców tego świata”. Sądzę, iż to, co dotąd napisałem, można by wyrazić po staremu i nic by się nie stało, ale naprawdę walczę przeciwko kwestionującej osobowe „ja” gramatyce mego świata i jeśli będzie trzeba, siłą zmuszę swoje mięśnie, aby uznały moje prawo do porządkowania słów zgodnie z wyznawaną obecnie przeze
mnie filozofią.
Choć wcześniejsze nawyki skłaniają mnie do niepożądanej konstrukcji zdań, to jednak, co mam na myśli, będzie jaśniało spoza zasłony słów. Mogę powiedzieć: „Nazywam się Kinnall Darival i zamierzam opowiedzieć ci wszystko o sobie”, albo mogę powiedzieć: „Nazywa się Kinnall Darival i zamierza opowiedzieć ci wszystko o sobie” — i nie ma tu istotnej różnicy. W każdym razie treść oświadczenia Kinnalla Darivala jest — według naszych wzorców, według wzorców, które ja będę niszczył — odrażająca, zasługująca na pogardę, nieprzyzwoita.

3

Niepokoi mnie również, przynajmniej gdy piszę te pierwsze strony, tożsamość mych odbiorców. Zakładam, ponieważ muszę, iż będę miał czytelników. Ale kim oni są? Kim wy jesteście? Być może mężczyźni i kobiety na mej rodzinnej planecie ukradkiem, przy świetle pochodni, przewracający kartki w strachu, by ktoś nie zastukał do drzwi. A może mieszkańcy innych światów czytający dla rozrywki, przebiegający wzrokiem stronice mej książki, by uzyskać obraz obcego i odrażającego społeczeństwa. Nie mam pojęcia. Niełatwo nawiązać mi z tobą łączność, mój nieznany czytelniku. Kiedy powziąłem plan przelania swej duszy na papier, myślałem, że będzie to proste: zwykły konfesjonał, przedłużona sesja z wyimaginowanym czyścicielem, który będzie cierpliwie słuchał i da mi w końcu rozgrzeszenie. Ale teraz zdaję sobie sprawę, że powinienem podejść do tego inaczej. Jeśli nie jesteś z mego świata, albo należysz do mego świata, ale nie do moich czasów, możesz znaleźć tu wiele niejasności.
Dlatego będę wyjaśniał. Może będę tłumaczył zbyt wiele i wyprowadzę cię z równowagi, przekonując o tym, co oczywiste. Wybacz mi, jeśli będę informował cię o tym, co już wiesz. Wybacz, jeśli mój ton i sposób przekonywania wykaże brak konsekwencji, i wyda ci się, iż zwracam się do kogoś innego. Nie pozostajesz bowiem dla mnie jednaki, mój nieznany czytelniku. Posiadasz wiele twarzy. Teraz widzę zakrzywiony nos Jidda, czyściciela, a teraz łagodny uśmiech mego brata więźnego Noima Condorita, a teraz słodycz oblicza siostry więźnej Halum, a teraz stajesz się kusicielem Schweizem z żałosnej Ziemi, a w tym momencie jesteś synem syna mojego syna, który narodzi się za ileś tam lat i będzie ciekaw, jakim człowiekiem był jego przodek, a teraz jesteś kimś obcym z innej planety, któremu my, z Borthana, wydajemy się groteskowi, tajemniczy, trudni do pojęcia. Nie znam ciebie, toteż moje wysiłki przemawiania do ciebie będą niezdarne.
Ale klnę się na Bramę Salli, że zanim zostanę wykończony, poznasz mnie tak dobrze, jak dotychczas żadnego człowieka z Borthana!

4

Jestem mężczyzną w średnim wieku. Od dnia mych narodzin Borthan trzydzieści razy okrążył nasze złocistozielone słońce. Ktoś, kto przeżyje pięćdziesiąt takich okrążeń uważany jest w naszym świecie za osobę wiekową, a najstarszy człowiek, o jakim słyszałem, zmarł nie osiągnąwszy osiemdziesiątki. W oparciu o to, możesz porównać skalę czasu u nas i u siebie, jeśli przypadkiem jesteś mieszkańcem innego świata. Ziemianin Schweiz utrzymywał, że ma czterdzieści trzy lata według rachuby na jego planecie, a jednak nie wydawał się starszy ode mnie.
Posiadam mocną budowę ciała. Tutaj popełnię podwójny grzech, nie tylko bowiem będę mówił o sobie bez wstydu, ale będę się chełpił swoją formą fizyczną. Jestem wysoki. Kobieta normalnego wzrostu sięga mi zaledwie do piersi. Włosy mam ciemne i długie, opadają mi na ramiona, ostatnio pojawiły się w nich siwe pasma. Zaczyna mi również siwieć broda, która jest gęsta i zakrywa większą część twarzy. Nos mam wydatny, prosty, z dużymi nozdrzami; wargi mięsiste, co — jak powiadają — przydaje memu wyglądowi zmysłowości, ciemnobrązowe oczy rozstawione są raczej szeroko. Dawano mi do zrozumienia, że są to oczy kogoś, kto przez całe życie przyzwyczaił się rozkazywać innym.
Plecy mam mocne, a klatkę piersiową szeroką. Masa czarnych, krótkich, szorstkich włosów pokrywa prawie całe moje ciało. Ręce długie i wielkie dłonie. Pod skórą rysują się wyraźnie silne mięśnie. Jak na tak okazałego mężczyznę, ruchy mam harmonijne i pełne gracji. Wybijam się w sportach i kiedy byłem młodszy, potrafiłem miotać pierzaste dzidy przez całą długość Stadionu w Manneranie — nikt tego przede mną nie dokonał.
Większość kobiet uważa, że jestem atrakcyjny. Właściwie tak myślą wszystkie poza tymi, które wolą mężczyzn wątlejszych, o wyglądzie naukowców, przeraża je bowiem siła, wielkość i męskość. Z pewnością władza polityczna, jaką posiadłem w pewnym czasie, pomagała mi sprowadzić do łóżka wiele partnerek, nie ma jednak wątpliwości, że pociągał je w równym stopniu mój wygląd, jak i inne, bardziej subtelne względy. Znaczna część z nich zawiodła się na mnie. Rozrośnięte mięśnie i owłosiona skóra nie przydają kochankowi potencji, a potężny organ płciowy nie gwarantuje ekstazy. Nie jestem championem kopulacji. Zauważ: nic przed tobą nie ukrywam. Jest we mnie pewna wrodzona niecierpliwość, która ujawnia się na zewnątrz tylko wtedy, gdy się kocham. Po wejściu w kobietę bardzo szybko mam wytrysk i rzadko udaje mi się go powstrzymać, nim ona osiągnie przyjemność. Nikomu, nawet czyścicielowi, nie wyznałem dotychczas tej słabości i nie sądzę, bym to uczynił kiedykolwiek. Wiele jednak kobiet na Borthanie odkryło tę moją wielką
wadę bezpośrednio, własnym kosztem i niewątpliwie niektóre z nich, zawiedzione i niedyskretne, naśmiewały się opowiadając pieprzne dowcipy na mój temat. Odnotowuję to dlatego, abyś nie myślał o mnie jak o włochatym umięśnionym olbrzymie, nie wiedząc, że moje ciało często nie zaspokajało mych żądz. Być może, iż ta słabość była jednym z czynników, które kształtowały me przeznaczenie i doprowadziły mnie tamtego dnia na Wypaloną Nizinę. Powinieneś o tym wiedzieć.

5

Mój ojciec był dziedzicznym septarchą prowincji Salla na naszym wschodnim wybrzeżu. Matka moja była córką septarchy Glinu. Poznał ją podczas misji dyplomatycznej, a ich małżeństwo, jak mówiono, zostało postanowione, ledwie się ujrzeli. Pierwszym dzieckiem, jakie im się urodziło, był mój brat Stirron, obecnie po naszym ojcu septarcha w Salli. Ja przyszedłem na świat w dwa lata później, po mnie była jeszcze trójka, same dziewczynki. Dwie z nich nadal żyją. Najmłodszą siostrę zamordowali najeźdźcy z Glinu jakieś dwadzieścia obrotów księżyca temu.
Mało co znałem swego ojca. Na Borthanie wszyscy są sobie obcy, zwykle jednak ojciec jest mniej daleki niż inni, ale nie tak było ze starym septarchą. Pomiędzy nami wznosił się nieprzebyty mur konwenansu. Zwracając się do niego używaliśmy tych samych, co zwykli poddani, wyrazów szacunku. Uśmiechał się tak rzadko, że mogę przywołać na pamięć każdy jego uśmiech. Pewnego razu, to moment niezapomniany, posadził mnie obok siebie na tronie, wyciosanym z czarnego drewna i pozwolił dotykać starej, żółtej poduszki, przemawiając do mnie pieszczotliwie. Stało się to tego dnia, gdy zmarła moja matka. Poza tym nie zwracał na mnie uwagi. Bałem się i kochałem go. Drżąc, kuliłem się za filarami w sądzie, bo chciałem obserwować, jak wymierza sprawiedliwość. Byłem przekonany, że gdyby mnie tam zobaczył, kazałby mnie zniszczyć, a jednak nie byłem w stanie pozbawić się widoku ojca w pełni majestatu.
Był, to dziwne, mężczyzną szczupłym, średniego wzrostu. Wraz z bratem już jako chłopcy górowaliśmy nad nim. Ale odznaczał się niezwykłą siłą woli, która pozwalała mu stawiać czoło wszelkim wyzwaniom. Kiedyś, jeszcze w moim dzieciństwie, przybył do septarchii pewien ambasador z Zachodu, na czarno opalony kolos, który w pamięci rysuje mi się równie wielki jak góra Kongoroi. Był wysoki i barczysty, jak ja teraz. W czasie uczty ambasador wlał w siebie zbyt wiele niebieskiego wina i oświadczył wobec mego ojca, dworzan i rodziny:
— Chciałbym pokazać swą siłę mężom z Salli i nauczyć ich, jak staje się do zapasów.
— Jest tu taki — odparł mój ojciec opanowany nagłym gniewem — którego, być może, niczego nie trzeba uczyć.
— Niech się pokaże — powiedział olbrzym z Zachodu, wstając i zdejmując płaszcz. Ale mój ojciec uśmiechnął się, a widok tego uśmiechu wprawił dworzan w drżenie. Powiedział chełpiącemu się przybyszowi, że byłoby niewłaściwe pozwolić na walkę, gdy umysł jego zamroczony jest winem. To oczywiście rozwścieczyło ambasadora. Zjawili się więc muzykanci, żeby rozładować napięcie, nie zdołali jednak uśmierzyć gniewu gościa i po godzinie, kiedy trochę otrzeźwiał, domagał się ponownie spotkania z wybranym zapaśnikiem ojca. Twierdził, że żaden mężczyzna w Salli nie zdoła oprzeć się jego sile.
Na to septarcha oświadczył:
— Ja sam będę się z tobą mocował.
Tego wieczoru siedzieliśmy wraz z bratem u końca długiego stołu pomiędzy kobietami. Nagle od tronu przypłynęło to oszałamiające słowo „ja” wypowiedziane głosem ojca, a zaraz potem „sam”. Takie sprośności często szeptaliśmy ze Stirronem, chichocąc w ciemnościach sypialni, ale nigdy nie przyszło nam nawet do głowy, że moglibyśmy usłyszeć je wypowiedziane na głos w sali biesiadnej przez samego septarchę. Obaj doznaliśmy wstrząsu, choć reakcja nasza była różna: Stirron skręcał się konwulsyjnie i skrywał twarz za pucharem, ja pozwoliłem sobie na stłumiony śmieszek zażenowania i uciechy, za co natychmiast dostałem kuksańca od damy dworu. Tym śmiechem próbowałem pokryć wewnętrzne przerażenie. Nie mogłem wprost uwierzyć, że mój ojciec zna takie słowa i że je w ogóle wypowie w tak dostojnym towarzystwie: „Ja sam będę się z tobą mocował”. Kiedy wciąż jeszcze byłem oszołomiony dźwiękiem zabronionych form mowy, mój ojciec wystąpił do przodu, zrzucił płaszcz, stanął przed potężnym ambasadorem, złapał go za łokieć i
biodro zręcznym chwytem sallańskim i nieomal natychmiast powalił na lśniącą posadzkę z szarego kamienia. Ambasador krzyknął przeraźliwie, jedna noga pod dziwnym kątem odstawała mu od biodra, w bólu i upokorzeniu raz po raz uderzał płaską dłonią o podłogę. Być może obecnie w pałacu mego brata Stirrona spotkania dyplomatyczne odbywają się w bardziej wyrafinowany sposób.
Septarcha zmarł, kiedy miałem dwanaście lat i wkraczałem w męskość. Byłem przy nim w chwili śmierci. Każdego roku, by uniknąć pory deszczowej w Salli, jechał polować na rogorły na Wypalonej Nizinie, w te właśnie okolice, gdzie teraz ukrywam się i czekam. Nigdy z nim nie podróżowałem, ale wtedy pozwolono mi towarzyszyć myśliwym, byłem już bowiem młodym księciem i powinienem był nabierać zręczności w zajęciach godnych mego urodzenia. Stirron, jako przyszły septarcha, musiał wprawiać się w czym innym; pod nieobecność ojca pozostał w stolicy jako regent. Pod ponurym, zasnutym ciężkimi, deszczowymi chmurami niebem, ekspedycja złożona z blisko dwudziestu wozów terenowych posuwała się na zachód od miasta Salla przez kraj płaski, podmokły, nagi i zimny. Deszcze w tym roku padały bezlitośnie, zmywając cienką warstwę gleby i pozostawiając gołe skały. W całej naszej prowincji rolnicy naprawiali groble, ale na niewiele to się zdało. Widziałem wezbrane rzeki, unoszące żółtobrunatne bogactwo Salli, i płakać mi się
chciało, gdy pomyślałem, że takie bogactwo płynie do morza. Gdy przybyliśmy do Zachodniej Salli, droga zaczęła wspinać się na wzgórza u stóp górskiego pasma Huishtor. Wkrótce znaleźliśmy się w bardziej suchej i jeszcze chłodniejszej okolicy, gdzie padały śniegi miast deszczu, a w oślepiającej bieli tylko gdzieniegdzie sterczały czarne kikuty drzew. Podążaliśmy drogą Kongoroi w góry Huishtor. Przejeżdżającego septarchę miejscowa ludność wychodziła witać ze śpiewem. Nagie góry jak purpurowe kły rozrywały szare niebo i piękno tego groźnego krajobrazu odciągało moje myśli od wszelkich niewygód, chociaż nawet w naszym szczelnie zamkniętym wozie drżeliśmy z zimna. Na poboczach wyboistej drogi wznosiły się płaskie tarcze brunatnych skał, nie było widać ziemi, wszędzie kamienie, a drzewa i krzewy rosły jedynie w jakichś osłoniętych miejscach. Spojrzawszy za siebie, mogliśmy w dole ujrzeć całą Sallę jak na mapie: biel zachodnich okręgów, ciemne, zgiełkliwe, gęsto zaludnione wschodnie wybrzeże, wszystko pomniejszone i
jakby nierzeczywiste. Nigdy dotychczas nie byłem tak daleko od domu. Chociaż znajdowaliśmy się na wyżynie, niby w połowie drogi między morzem a niebem, to szczyty wewnętrznego pasma gór Huishtor wciąż wznosiły się przed nami. W moich oczach wyglądały jak kamienny mur nie do przebycia, rozciągający się przez kontynent z północy na południe. Pokryta śniegiem, poszarpana grań sterczała z wyniosłego przedpiersia litej skały. Czy będziemy przedzierać się przez te szczyty, czy może jest jakaś inna droga przez góry? Wiedziałem o Bramie Salli i o tym, że nasza trasa prowadzi w jej kierunku, ale jakoś w tym momencie istnienie takiej bramy wydawało mi się nieprawdopodobne.
Jechaliśmy w górę, w górę, w górę, aż silniki naszych samochodów zaczęły zachłystywać się w lodowatym powietrzu i trzeba było często zatrzymywać się, żeby odmrażać przewody paliwa. W głowach kręciło się nam z braku tlenu. Każdej nocy odpoczywaliśmy w którymś z obozowisk przygotowanych dla wygody podróżujących septarchów, ale urządzenia w nich zaiste nie były królewskie, a w jednym, gdzie parę tygodni temu cała służba zginęła pod śnieżną lawiną, musieliśmy przebić drogę przez zwały lodu, aby móc dostać się do wnętrza. Choć należeliśmy do ludzi szlachetnie urodzonych, wszyscy chwyciliśmy za łopaty, oprócz septarchy, dla którego praca fizyczna byłaby grzechem. Byłem wielki i najmocniejszy z mężczyzn, kopałem więc z większym zapałem niż inni, a że byłem młody i nieopanowany, przeliczyłem się z siłami. W pewnej chwili upadłem i leżałem prawie bez życia w śniegu blisko godzinę, zanim mnie zauważono. Kiedy mnie cucono podszedł ojciec i obdarzył mnie jednym ze swych rzadkich uśmiechów. Wtedy wierzyłem, że to wyraz
uczucia, co spowodowało, że szybciej wróciłem do siebie, ale później doszedłem do przekonania, że był to raczej znak jego pogardy.
Ten uśmiech podsycał me siły w dalszej drodze. Już nie trapiłem się przejściem przez góry, bo wiedziałem, że przejdę i że tam daleko na Wypalonej Nizinie mój ojciec i ja będziemy polować na rogorła. Wyjdziemy razem i będziemy nawzajem strzec się przed niebezpieczeństwem, wspólnie będziemy tropić ptaka i razem go zabijemy, poznamy bliskość, jaka nigdy nie istniała między nami w moim dzieciństwie. Rozmawiałem o tym pewnej nocy z moim bratem więźnym, kiedy jechaliśmy jednym wozem. Był on jedyną osobą we wszechświecie, której mogłem zaufać.
— Ma się nadzieję zostać wybranym do grupy myśliwych septarchy — oznajmiłem. — Ma się powody sądzić, że będzie się poproszonym. Położy to kres dystansowi między ojcem i synem.
— Marzysz — odparł Noim Condorit. — Ponosi cię fantazja.
— Mówiący pragnąłby — zauważyłem — cieplejszych słów poparcia od brata więźnego.
Noim zawsze był pesymistą. Zlekceważyłem jego gorzką uwagę i liczyłem dni dzielące mnie od Bramy Salli. Gdy tam dotarliśmy, zaskoczyła mnie uroda tego miejsca. Przez cały ranek i połowę popołudnia posuwaliśmy się w górę nachylonego o trzydzieści stopni, rozległego zbocza Kongoroi, pozostając w cieniu wyniosłego, złożonego z dwóch szczytów, wierzchołka góry. Wydawało mi się, że będziemy się tak wspinać bez końca, a Kongoroi będzie wciąż wznosić się w oddali. Nagle nasza karawana skręciła ostro w lewo i wóz za wozem znikał poza śnieżnym pylonem sterczącym z boku drogi. Przyszła nasza kolej i za zakrętem ujrzałem coś, co zaparło mi dech w piersiach: szeroki wyłom w ścianie góry, jakby jakaś kosmiczna ręka wyrwała kawał Kongoroi. Przez ten otwór buchało światło słoneczne. Była to Brama Salli. Tym cudownym przejściem wkroczyli nasi przodkowie wiele wieków temu do naszej prowincji, po wędrówkach poprzez Wypaloną Nizinę. Zapuściliśmy się w nie radośnie, jadąc po dwa, a nawet po trzy samochody w rzędzie po twardo
ubitym śniegu. Zanim rozłożyliśmy się na noc obozem, mogliśmy podziwiać niezwykłą wspaniałość rozciągającej się w dole Wypalonej Niziny.
Przez następne dwa dni zjeżdżaliśmy serpentynami w dół zachodniego zbocza Kongoroi, a właściwie pełzaliśmy ze śmieszną wprost prędkością po tak wąskiej drodze, gdzie każdy niebaczny ruch kierownicą groził zwaleniem się wozu w bezdenną przepaść. Po tej stronie gór Huishtor nie było śniegu i widok gołych, popękanych skał sprawiał przygnębiające wrażenie. Przed nami wszystko pokryte było warstwą czerwonej gleby. Zjeżdżaliśmy na obszar pustynny, pozostawiając za sobą zimę i wkraczając w świat, gdzie panowała duchota, gdzie suche wiatry wznosiły tumany pyłu i z każdym oddechem wdzierały się do płuc gryzące ziarenka piasku, gdzie zwierzęta o dziwnym, niesamowitym wyglądzie uciekały w popłochu przed nadjeżdżającą kolumną. Szóstego dnia dotarliśmy na tereny łowieckie, na poszarpane terasy schodzące poniżej poziomu morza. Obecnie znajduję się nie dalej niż o godzinę jazdy od tamtego miejsca. Tutaj ma swe gniazda rogorzeł. Przez cały długi dzień ptaki te szybują nad spieczonymi równinami szukając żeru, a o zmierzchu
powracają z łowów, opadając dziwacznym spiralnym lotem, by skryć się w niedostępnych rozpadlinach. Przy podziale naszej grupy zostałem wybrany na jednego z trzynastu towarzyszy septarchy.
— Dzieli się twoją radość — powiedział uroczyście Noim i miał w oczach łzy, tak samo jak ja. Zdawał sobie sprawę, jaki ból sprawiał mi chłód ojca. O świcie wyruszyli myśliwi — dziewięć grup w dziewięciu kierunkach.
Nie przynosi zaszczytu upolowanie rogorła blisko gniazda. Powracający ptak obciążony jest mięsem dla swych młodych, ma ciężki lot, pozbawiony wdzięku i siły, łatwo można go zaatakować. Zabić ptaka czyszczącego pióra to łatwizna dla tchórza, obnażającego własne ja. (Obnażającego własne ja!Zauważ, jak ze mnie drwi moje własne pióro! Ja, który obnażałem swoje ja częściej niż dziesięciu innych mężczyzn na Borthanie, wciąż podświadomie używam tego określenia jako obelgi. Ale niech tak zostanie). Chcę powiedzieć, że wartością polowania jest niebezpieczeństwo i trudy pogoni, a nie samo zdobycie trofeum. Polujemy na rogorła, żeby popisać się zręcznością, a nie w celu zdobycia niesmacznego mięsa.
I tak myśliwi ruszyli na otwartą nizinę, gdzie nawet zimowe słońce dokonuje spustoszenia, gdzie nie ma żadnych drzew dających cień, ani strumieni, by móc ugasić pragnienie. Rozeszli się po całej okolicy, zajmując stanowiska na gołej, czerwonej ziemi i wystawiając się na atak rogorłów. Ptak krąży na niesłychanych wysokościach, można go dostrzec jedynie jako czarną kreseczkę na sklepieniu nieba i to tylko wtedy, gdy ma się bardzo bystry wzrok, chociaż rozpiętość skrzydeł rogorła jest większa od podwójnego wzrostu człowieka. Ze swego wyniosłego punktu rogorzeł wypatruje na pustyni nierozważnych zwierząt. Żadna rzecz, choćby najdrobniejsza, nie ujdzie jego połyskliwym oczom, a kiedy dojrzy łup, spada gwałtownie i unosi się nad ziemią na wysokość domu. Teraz rozpoczyna śmiercionośny lot, leci cicho, opuszcza się, zataczając coraz mniejsze kręgi wokół niczego nie spodziewającej się ofiary. Pierwsze koło może objąć obszar większy niż połowa prowincji, następne kręgi są coraz mniejsze i mniejsze, prędkość lotu
zwiększa się, aż wreszcie rogorzeł zmienia się w przerażającą machinę śmierci, która zbliża się z łoskotem od horyzontu z koszmarną szybkością. Teraz zwierzę wie już wszystko, ale ta wiedza trwa krótko: szum potężnych skrzydeł, syk rozdzieranego wielkim, obłym ciałem gorącego, nieruchomego powietrza, a potem długi, zabójczy róg, wyrastający z kości czołowej ptaka, znajduje swój cel, ofiara pada, tłamszona czarnymi trzepoczącymi skrzydłami. Myśliwy, wyposażony w dalekonośną broń, stara się zestrzelić ptaka wtedy, gdy ten krąży tak wysoko, jak sięga ludzki wzrok. Trudność polega na bezbłędnym określeniu z tak wielkiej odległości punktu przecięcia się toru pocisku z drogą lotu ptaka. Niebezpieczeństwo łowów na rogorła tkwi także w tym, iż nigdy nie wiadomo, kto na kogo poluje, rogorzeł bowiem najczęściej widoczny jest dopiero wtedy, gdy spada, by zadać śmiertelny cios. W dół do ziemi.

1

A jednak wrócił do Świata Holmana. Nie umiałby dać jasnej odpowiedzi, dlaczego tak się stało. Może działała nieodparta siła przyciągania, może uczucia, a może głupota. Gundersen nigdy nie planował, że kiedyś znów odwiedzi to miejsce, a mimo to znalazł się tutaj. Czekał na lądowanie. Tuż za osłoną wizjera, był świat niewiele większy od Ziemi, świat, który zabrał mu najpiękniejsze lata życia, gdzie dowiedział się o sobie rzeczy, których raczej wolałby nie wiedzieć. Zapaliło się czerwone światło sygnalizacyjne. Statek będzie wkrótce lądował. Jednak wbrew wszystkiemu wracał.
Widział całun mgły zalegający nad strefą o umiarkowanej temperaturze, nieregularnie rozrzucone szczyty pokryte lodowymi czapami i pas tropików wijący się jak ciemnobłękitna wstęga. Pamiętał jazdę przez Morze Piasku w oślepiającym blasku o świcie, pamiętał jak płynął milczącą czarną rzeką pod baldachimem drżących liści zakończonych ostro jak sztylety i pamiętał cocktaile na werandzie stacji w dżungli, z Seeną tuż przy sobie i stadem nildorów ryczących w zaroślach. Było to dawno. Teraz nildory znów zostały panami Świata Holmana. Gundersenowi trudno było się z tym pogodzić. A może właśnie dlatego wrócił. Chciał zobaczyć, co też nildory potrafią zdziałać.
- Prosimy pasażerów o uwagę - rozległo się z głośnika wezwanie. - Za piętnaście minut znajdziemy się na orbicie Belzagora. Proszę wrócić do kołysek, zapiąć siatki zabezpieczające i przygotować się do lądowania.
Belzagor. Teraz tak nazywała się ta planeta. Nazwa miejscowa, własne słowo nildorów. Gundersenowi kojarzyło się to z mitologią asyryjską. Oczywiście była to wymowa „uszlachetniona”, u nildorów brzmiało to bardziej jak „Bllzgrr”. A więc Belzagor. Będzie tak nazywał tę planetę, skoro teraz nosi takie imię i skoro tego po nim oczekują. Zawsze starał się nie obrażać bez potrzeby obcych istot.
- Belzagor - powiedział. - Ten dźwięk zawiera jakąś zmysłowość, prawda? Przyjemnie się go wymawia.
Para turystów, siedząca obok niego w przedziale na statku, zgodziła się ochoczo - potakiwali wszystkiemu, co Gundersen powiedział. Mąż, pulchny, blady, ubrany z przesadną elegancją, dorzucił:
- Nosiła nazwę Świat Holmana, kiedy pan tu był ostatnio. Nie mylę się, prawda?
- Och, tak - odparł Gundersen. - Ale było to w dawnych dobrych czasach imperialistycznych, kiedy Ziemianin mógł nazwać każdą planetę, jak mu się podobało. Teraz to wszystko już się skończyło.
Żona turysty zacisnęła wargi we właściwy sobie sposób, w cienką, żałosną kreseczkę. Gundersen odczuwał przewrotną przyjemność w dokuczaniu jej. Przez całą podróż odgrywał wobec tych turystów rolę jakiegoś bohatera z powieści Kiplinga, pozując na dawnego urzędnika kolonialnego, który jedzie popatrzeć jakiego to bigosu narobili krajowcy, wykrzywiony obraz jego rzeczywistego stanowiska, ale czasem dobrze było nosić maskę.
Turyści - było ich ośmioro - patrzyli na niego z mieszanymi uczuciami podziwu i wzgardy, kiedy tak paradował pomiędzy nimi, wielki mężczyzna o jasnej skórze, z blichtrem światowca na twarzy. Nie podobał im się, a jednocześnie wiedzieli, że cierpiał i że ciężko pracował pod obcym słońcem. - Zatrzyma się pan w hotelu? - zapytał mąż turysta.
- Och, nie. Jadę wprost do buszu, w stronę Krainy Mgieł. Proszę spojrzeć, widzicie państwo na północnej półkuli ten zwał chmur? Bardzo stromy gradient termiczny - tropiki i Arktyka praktycznie tuż obok siebie. Mgła. Mżawka. Zabiorą tam państwa na wycieczkę. Ja, niestety, mam tam interes.
- Interes? Sądziłem, że te niezależne już światy pozostają poza sferą penetracji ekonomicznej, że...
- To nie interes handlowy - powiedział Gundersen. - Osobisty. Niedokończone sprawy. Coś, czego nie zdołałem rozwiązać w czasie służbowego pobytu.
Światło sygnalizacyjne rozbłysło bardziej intensywnie. Poszedł do kabiny, by przygotować się do lądowania. Otuliła go pajęcza tkanina z przędzarki. Zamknął oczy. Statek opadł w kierunku powierzchni planety, a Gundersen kołysał się zawieszony, zabezpieczony przed niemiłymi skutkami zmiany prędkości.
Jedyne lotnisko międzyplanetarne na Belzagorze zbudowane zostało przez Ziemian przeszło sto lat temu. Leżało w tropikach, u ujścia wielkiej rzeki wpadającej do jedynego na Belzagorze oceanu. Rzeka Madden, Ocean Benjamini - Gundersen nie znał nazw nildorskich. Lotnisko, na szczęście, było samoobsługowe. Trudno było spodziewać się, by nildory potrafiły kierować portem międzyplanetarnym, a niemożliwą rzeczą było utrzymywanie załogi Ziemian. Gundersen wiedział, że na Belzagorze pozostało jeszcze ze stu ludzi, ale ci nie mieli kwalifikacji do kierowania portem. A poza tym obowiązywał przecież traktat, w myśl którego wszystkie funkcje administracyjne miały być przejęte przez nildory.
Wylądowali. Zwoje pajęczej tkaniny otulającej rozwiały się i pasażerowie opuścili wahadłowiec.
W powietrzu wisiał ciężki odór tropików: mulistej gleby, gnijących liści, odchodów dzikich zwierząt i zapach kremowych kwiatów. Był wczesny wieczór, na niebo wypłynęły już dwa księżyce. Zanosiło się na deszcz, lecz zagrożenie ulewą było raczej nikłe - w tej strefie tropikalnej rzadko kiedy występowały obfite opady, cały czas natomiast mżyło i na wszystkim osadzały się krople dżdżu.
Gundersen dostrzegł, że za drzewami Hullygully, otaczającymi lądowisko, zalśniła błyskawica. Stewardesa sprawowała nadzór nad dziewięcioma osobami, które wysiadły.
- Proszę tędy - zawołała i poprowadziła je w stronę jedynego widocznego budynku.
Z lewej strony spoza zarośli wychynęły trzy nildory i z zaciekawieniem przypatrywały się przybyszom. Zdumieni turyści pokazywali je sobie palcami.
- Popatrz! Widzisz je? Zupełnie, jak słonie! Czy to te, te nili... nildory?
- Tak, nildory - powiedział Gundersen.
Ostry zapach zwierząt niósł się poprzez polanę. Wnosząc z wielkości kłów był to samiec i dwie samice. Wszystkie były prawie tej samej wielkości: ponad trzy metry. Miały ciemnozieloną skórę, co wskazywało, że pochodziły z półkuli zachodniej. Ślepia, wielkie jak płyty gramofonowe, wlepiały w Gundersena z niechętną ciekawością. Stojąca na przodzie samica, o krótkich kłach, podniosła ogon i spokojnie wydaliła górę dymiącego purpurowego łajna. Do Gundersena doszły niskie, niewyraźne dźwięki, ale z tej odległości nie mógł zrozumieć, co mówiły nildory. To niemożliwe, żeby obsługiwały lotnisko międzyplanetarne - pomyślał. - To niemożliwe, żeby rządziły planetą. Wiedział jednak, że to robią, że tak się dzieje. W budynku portowym nie było nikogo. Kilka robotów naprawiało szare plastykowe płyty pokrywające ściany budynku. Prędzej czy później tę część planety opanuje dżungla i wszystko zbutwieje. Jedyną widoczną tu działalnością była praca robotów. Nie istniał żaden urząd celny. Nildory nie są biurokratami, nie
interesuje ich, co kto ze sobą przywozi. Dziewięciu pasażerów poddano odprawie celnej tuż przed podróżą - na Ziemi przywiązywano wagę i to znaczną, do tego, co się wywozi na mało rozwinięte planety. Nie było też kontroli paszportowej ani kantoru wymiany pieniędzy, ani nawet kiosków z gazetami czy innych udogodnień dla pasażerów. Był to właściwie wielki pusty hangar, w którym w dawnych czasach kolonialnych, gdy Świat Holmana był własnością Ziemi, kipiało życie. Gundersenowi wydawało się, że wokół niego pojawiły się duchy tamtych odległych dni: postaci w tropikalnych ubiorach khaki przenoszących różne polecenia, urzędników pogrążonych w rachunkach i papierach, techników uwijających się przy komputerach, tragarzy nildorskich obładowanych towarami eksportowymi.
Teraz panowała tu martwota i cisza.
- Zaraz powinien przybyć przewodnik. Zaprowadzi państwa do hotelu - poinformowała stewardesa.
Gundersen też miał zatrzymać się w hotelu, ale na jedną tylko noc. Miał nadzieję, że rano załatwi sobie jakiś środek transportu. Nie posiadał wyraźnych planów dotyczących podróży na północ. Miała to być improwizacja, zagłębienie się we własną przeszłość.
- Czy ten przewodnik jest nildorem? - zapytał stewardesę.
- Ma pan na myśli krajowca? Och, nie, to człowiek, panie Gundersen. - Przewertowała plik zadrukowanych kartek. - Nazywa się Van Beneker i powinien tu być przynajmniej na pół godziny przed wylądowaniem statku, nie rozumiem więc dlaczego...
- Van Beneker nigdy nie odznaczał się punktualnością - zauważył Gundersen. - Ale oto i on.
W otwartą bramę wjechał stary łazik, a z niego wysiadł rudy i piegowaty mężczyzna. Nosił wymięty uniform i długie buty używane w dżungli. Poprzez kosmyki rzednących włosów przeświecała opalona łysa czaszka. Wkroczył do budynku, rozejrzał się i zamrugał powiekami.
- Van! - zawołał Gundersen. - Tutaj, Van.
Mężczyzna zbliżył się.
- Witam państwa na Belzagorze, bo tak teraz nazywa się Świat Holmana. Moje nazwisko Van Beneker. Postaram się pokazać państwu tyle z tej fascynującej planety, ile jest legalnie dozwolone, i...
- Cześć, Van - przerwał mu Gundersen. Przewodnik zatrzymał się wyraźnie poirytowany, że mu przerwano. Zamrugał i popatrzył na Gundersena.
- Pan Gundersen???
- Po prostu Gundersen. Nie jestem już szefem.
- Jezu, panie Gundersen. Jezu, przyjechał pan tu na wycieczkę?
- Niezupełnie. Przyjechałem pokręcić się na własną rękę.
- Proszę mi wybaczyć - zwrócił się do grupy Van Beneker. Podszedł do stewardesy. - W porządku, może mi ich pani przekazać. Biorę odpowiedzialność. Wszyscy są tutaj? Raz, dwa, trzy... osiem. Zgadza się. Bagaże można ustawić tu, koło łazika. Niech wszyscy chwilę poczekają. Zaraz wracam.
Szarpnął Gundersena za łokieć.
- Odejdźmy, panie Gundersen. Nie ma pan pojęcia, jaki jestem zdumiony. O Jezu!
- Jak ci się wiedzie, Van?
- Parszywie. Jak inaczej może być na tej planecie? Kiedy pan dokładnie wyjechał?
- W 2240. W rok po tym, jak to wypuściliśmy z rąk. Osiem lat temu.
- Osiem lat. I co pan robi?
- Ministerstwo Spraw Wewnętrznych znalazło mi pracę - odparł Gundersen. - Jestem bardzo zajęty. Teraz dostałem rok zaległego urlopu.
- I chce go pan spędzić tutaj?
- Czemu nie?
- Po co?
- Wybieram się do Krainy Mgieł - odparł Gundersen. - Chcę odwiedzić sulidory.
- Niech pan tego nie robi. Po co to panu?
- Żeby zaspokoić ciekawość.
- Ten sam problem z każdym, kto tu przyjeżdża. Ale pan przecież o tym wie, panie Gundersen, ilu tam poszło i nigdy więcej nie wróciło.
Gundersen zaśmiał się tylko.
- Nie powie mi pan - ciągnął przewodnik - że przyjechał pan tu, taki szmat drogi, żeby tylko potrzeć nosy z sulidorami. Założę się, że ma pan jakiś inny powód.
Gundersen puścił to mimo uszu.
- Czym się teraz zajmujesz, Van - zapytał.
- Oprowadzam turystów. Mamy tu co roku dziewięć, dziesięć wycieczek. Wiozę ich wzdłuż oceanu, potem pokazuję trochę Krainy Mgieł i robimy skok przez Morze Piasku. Przyjemna i niezbyt męcząca trasa.
- Hmm...
- A przez resztę czasu byczę się. Czasem pogadam z nildorami, czasem odwiedzę przyjaciół na stacjach w buszu. Pan zna ich wszystkich: to ludzie z dawnych czasów, którzy tu zostali.
- A co się dzieje z Seeną Royce? - zapytał Gundersen.
- Mieszka przy Wodospadach Shangri-la.
- Wciąż taka ładna?
- Jej się tak wydaje - powiedział Van Beneker. - Zamierza pan zapuścić się w tamte strony?
- Oczywiście. Chcę odbyć sentymentalną pielgrzymkę. Odwiedzę wszystkie stacje w buszu, wszystkich starych przyjaciół: Seenę, Cullena, Kurtza, Salamona. Kto tam jest jeszcze?
- Niektórzy już nie żyją.
- No więc tych, którzy zostali. - Gundersen spojrzał na małego człowieczka i uśmiechnął się. - Zajmij się teraz lepiej swoimi turystami. Pogadamy wieczorem w hotelu. Chciałbym, żebyś mnie wprowadził we wszystko, co tu się działo podczas mojej nieobecności.
- Mogę to zrobić z łatwością, panie Gundersen. Zaraz i w jednym słowie: zgnilizna. Wszystko tu gnije i rozpada się. Niech pan rozejrzy się po lotnisku. Niech pan popatrzy na te roboty naprawcze. Nie bardzo się błyszczą, prawda?
- No, tak...
- Niech pan podejdzie bliżej, a zobaczy pan plamy na ich kadłubach. Niech pan spojrzy choćby na tę ścianę.
- To przecież można...
- Oczywiście. Wszystko można naprawić. Nawet roboty naprawcze. Ale tu załamuje się cały system. Prędzej czy później zbutwieją programy operacyjne i nie będzie już co naprawiać. I ten świat wróci do epoki kamienia łupanego. Wtedy wreszcie nildory będą szczęśliwe. Znam te wielkie potwory, jak każdy zresztą, kto tu mieszka. Wiem, że nie mogą się doczekać, aż wszelki ślad po człowieku zniknie z tej planety. Udają przyjaźń, ale cały czas dyszą nienawiścią, prawdziwą nienawiścią i...
- Zajmij się swoimi turystami, Van - przerwał mu Gundersen. - Zaczynają się niepokoić.