''Co nas nie zabije'': Dziś premiera czwartego tomu bestsellerowej serii ''Millennium''

Kontynuowanie serii po śmierci Larssona (1954-2004) może się wydawać żerowaniem na niesamowicie popularnej marce i chęcią wzbogacenia się spadkobierców nieżyjącego pisarza. Nic bardziej mylnego. Erland i Joakim Larssonowie (ojciec i brat Stiega) zadeklarowali, że cały zysk ze sprzedaży nowej powieści wesprze antyrasistowski magazyn "EXPO", którego nieżyjący pisarz był współzałożycielem.

Z okazji premiery nowej części "Millennium" wspominamy postać Stiega Larssona i jego dzieła, które miało wpływ nie tylko na fanów kryminałów ze Szwecji.

Urodzony 15 sierpnia 1954 roku w akademickim mieście Umea (połowę mieszkańców stanowią tam studenci) Steig Larrson bardzo szybko trafił pod opiekę dziadków. Było to następstwem porzucenia przez dziadka i ojca chłopca pracy w fabryce, w której doszło do zatrucia arszenikiem. Rodzice Stiega przenieśli się wówczas do Sztokholmu, zaś ich roczny synek zamieszkał z dziadkami w wiosce na Północy kraju.

Kolejne osiem lat Stieg spędził w drewnianym domu swych dziadków i wiódł beztroskie życie blisko natury. Po latach miał wyznać, że tamten okres był dla niego inspiracją do częściowego umiejscowienia pierwszej powieści w północnej Szwecji, z dala od wielkomiejskiego życia. 9-letni Stieg opuścił wieś i zamieszkał z rodzicami po śmierci dziadka, który zmarł na atak serca w wieku 50 lat.

Przygoda z pisaniem rozpoczęła się dla Stiega w dniu jego dwunastych urodzin, kiedy otrzymał w prezencie maszynę do pisania. Chłopiec zaczął tworzyć historię z gatunku science fiction, które zbliżyły go do społeczności fanów szeroko rozumianej fantastyki. Na początku lat 70. nastoletni Stieg był już aktywnym członkiem fandomu, publikował i redagował fanziny, brał udział w konwentach fantastyki. W latach 1978-1979 był prezesem największego w Szwecji klubu miłośników science fiction. Pisanie kryminałów i książek zaangażowanych politycznie nie znajdowało się wówczas w sferze jego zainteresowań.

W 1977 roku Larsson wyjechał do Erytrei, gdzie uczył partyzantów z Erytrejskiego Ludowego Frontu Wyzwolenia obsługi moździerza (sam przeszedł trening wojskowy w Szwecji trzy lata wcześniej). Po kilku miesiącach za granicą Larsson wrócił do kraju z powodu problemów zdrowotnych. Wkrótce zatrudnił się w agencji prasowej i zaangażował w walkę z przejawami rasizmu w Szwecji. Na wzór brytyjskiej Searchlight Foundation powołał do życia antyrasistowską fundację EXPO. Cena walki ze skrajnie prawicowymi i rasistowskimi organizacjami była dla niego bardzo wysoka, bowiem przez wiele lat Larssonowi grożono śmiercią.

Dorobek pisarski Larssona jest kojarzony w głównej mierze z trylogią "Millennium", która trafiła na szwedzki rynek w latach 2005-2007. Zanim jednak pisarz powołał do życia Lisbeth i Mikaela, jego twórczość była mocno zaangażowana politycznie i społecznie. Stieg Larsson był członkiem partii socjalistycznej, dla której redagował trockistowski magazyn "Fjärde internationalen" i publikował w tygodniku "Internationalen".

Co ciekawe, sam Larsson nie doczekał się sukcesu, ani nawet publikacji swoich książek. Zmarł w listopadzie 2004 roku wskutek zawału serca (ostatecznie nie znaleziono dowodów, potwierdzających popularną tezę dokonania zamachu na życie pisarza). Larsson planował zakończyć "Millennium" po dziesięciu tomach.

W 2005 roku w szwedzkich księgarniach pojawiła się powieść "Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet". Złożona historia Mikaela Blomkvista, dziennikarza śledczego skazanego za swoją "niewygodną" dla niektórych działalność, i Lisbeth Salander, aspołecznej specjalistki od pozyskiwania informacji, podbiła serca czytelników. W swoim pierwszym kryminale Stieg Larsson przedstawił wciągającą opowieść, w którą wplótł społeczno-polityczne zainteresowania.

Przed wyjazdem do Erytrei Larsson spisał testament, w którym przekazywał swój majątek trockistowskiej Komunistycznej Lidze Robotniczej. Chodziło o to, by w razie jego śmierci, towarzysze mogli ściągnąć do kraju ciało Stiega. Liga, która w międzyczasie przerodziła się w Partię Socjalistyczną, zrzekła się jednak praw do spadku. Dlatego wszelkie prawa do własności intelektualnej Larssona, przechodziły automatycznie na najbliższą rodzinę pisarza (ojca i brata).

Nie odpowiadało to Evie Gabrielsson, kobiecie, z którą Larsson był związany przez trzydzieści lat. Nie wybuchł jednak konflikt, gdyż w 2004 roku, tuż po śmierci pisarza, nie było co dziedziczyć. Sytuacja zmieniła się rok później, gdy na rynku zadebiutowała pierwsza część "Millenium".

Powieść rozeszła się w 3,5 milionach egzemplarzy, zyskała masę nagród i podbijała listy bestsellerów. Dziesięć lat później trylogia "Millennium" jest dostępna w 50 krajach i sprzedała się łącznie w 80 milionach egzemplarzy. Polski wydawca powieści Larssona, Czarna Owca, informował o pierwszym milionie książek sprzedanych na polskim rynku w 2012 roku. Seria została u nas wydana w latach 2008-2009.

Prawa do twórczości Larssona pozostają w rękach jego brata i ojca (matka zmarła w 1991 roku). Eva Gabrielsson, kiedy dowiedziała się o projekcie napisania czwartej części "Millennium" przez zupełnie innego autora, wyrażała swoją dezaprobatę. Kobieta jest bowiem w posiadaniu niedokończonej kontynuacji serii autorstwa samego Larssona. David Lagencrantz pisząc "Co nas nie zabije" nie miał dostępu do tych materiałów.

Ogromna popularność prozy Larssona skłoniła szwedzkich filmowców do stworzenia ekranizacji przygód Lisbeth i Mikaela. Wytwórnia filmowa Yellow Bird planowała wyprodukować film kinowy na podstawie pierwszej części trylogii, zaś kolejne dwa obrazy miały powstać z myślą o telewizji . Niespodziewanie wysokie zyski z pierwszego filmu zmieniły plany producentów. Ostatecznie Szwedzi nakręcili trzy pełnometrażowe filmy z Michaelem Nyqvistem i Noomi Rapace w rolach głównych, które zostały później przerobione na 6-odcinkowy miniserial telewizyjny. Wszystkie trzy filmy miały swoją premierę w 2009 roku.

W 2011 roku na ekrany kin weszła amerykańska ekranizacja powieści Larssona w reżyserii Davida Finchera. I trudno było sobie wyobrazić lepszego kandydata do zekranizowania mrocznych kryminałów Szweda. David Fincher swoją karierę zbudował przecież na przygnębiających i brutalnych filmach, w których pozbawieni nadziei bohaterowie musieli mierzyć się z okrucieństwem rzeczywistości ("Azyl", "Gra", "Fight Club", "Siedem", "Zodiak", w pewnym sensie nawet "Obcy 3"). Niestety, tym razem wizjonera pokonał profesjonalista i amerykańska "Dziewczyna z tatuażem" to przede wszystkim dobrze skręcony kryminał.

Zawiłej intrydze podporządkowane są tu wszystkie elementy - wątki poboczne bezlitośnie pocięto, zmniejszono liczbę bohaterów (przez co dość łatwo domyślić się tożsamości mordercy), a całe tło społeczno-polityczne zminimalizowano do tego stopnia, że nieznającemu oryginału widzowi trudno byłoby się domyślić, iż Larsson był pisarzem lewicowym (jeżeli nie lewackim).

Znacząco uproszczono też postać głównego bohatera - granego przez Daniela Craiga Blomkvista zredukowano do roli popychacza fabuły, człowieka bez właściwości, skrywającego się w cieniu charyzmatycznej Salander. Tę z kolei uprawdopodobniono - inaczej niż w książce, nie jest już realizacją feministycznych fantazji, a więcej w niej strachu i zagubienia, które świetnie uwypukla gra nieopatrzonej Rooney Mary.

Dziś, niemal dokładnie w dziesiątą rocznicę wydania pierwszej powieści Larssona, ukazuje się "Co nas nie zabije" . Jej autorem jest wynajęty do tego zadania szwedzki dziennikarz, David Lagercrantz, który napisał wcześniej między innymi cenioną biografię piłkarza Zlatana Ibrahimovica.

Książka powraca do Mikaela Blomkvista, przechodzącego kryzys i rozważającego porzucenie zawodu dziennikarza śledczego. Zaś Lisbeth Salander podejmuje duże ryzyko i bierze udział w zorganizowanym ataku hakerów. Drogi tych dwojga znów się krzyżują, gry profesor Balder, ekspert w dziedzinie badań nad sztuczną inteligencją, prosi Mikaela o pomoc.

JZ/TP/ksiazki.wp.pl