Bracia Bielscy Duffy'ego po polsku

Ukazał się polski przekład książki Petera Duffy'ego o życiu braci Bielskich, bohaterów kontrowersyjnego filmu „Opór”. Obraz żydowskich oddziałów partyzanckich na kresach jaki kreśli Duffy niewiele różni się od krytykowanych realiów filmowych.

Wzbudzający w Polsce kontrowersje amerykański film „Opór” Edwarda Zwicka, trafił do polskich kin 23 stycznia. Jego akcja rozgrywa się podczas II wojny światowej, a bohaterami są Żydzi - bracia Bielscy - którzy tworzą na Nowogródczyźnie oddział partyzancki.

Peter Duffy podobnie jak reżyser filmu „Opór:, kreuje twórcę partyzanckiego zgrupowania uciekinierów z gett Nowogródka i Lidy Tewje Bielskiego na bohatera, podkreślając, że udało mu się ocalić około 1200 Żydów. Historycy polscy z Instytutu Pamięci Narodowej przypominają natomiast, że niektórzy Żydzi z oddziału Bielskiego mogli być zamieszani w mord na prawie 130 polskich mieszkańcach wsi Naliboki nad Niemnem, który zdarzył się 8 maja 1943 r.

Bracia Bielscy stworzyli w Puszczy Nalibockiej duży leśny obóz, w którym schronienia szukali nie tylko mężczyźni, ale także kobiety i dzieci. Wbrew nazwie oddział zgrupowanie nie miało na koncie prawie żadnych walk z Niemcami. W 1944 r. liczyło ono 941 osób, w tym sporo kobiet i dzieci. Tylko 162 osoby były uzbrojone. Obóz był jednak podporządkowany dowództwu sowieckiej partyzantki działającej na Nowogródczyźnie.

Głównym zajęciem członków grupy Bielskiego było zdobywanie prowiantu poprzez napadanie na polskie i białoruskie wsie i rabowaniu resztek żywności pozostałych chłopom po zabraniu przez Niemców obowiązujących kontyngentów. Zdobywanie jedzenia było koniecznością, jednak żydowscy partyzanci uchodzili nawet za bardziej brutalnych od partyzantów sowieckich, zdarzały się gwałty i zabójstwa.

W sprawie mordu w Nalibokach Instytut Pamięci Narodowej prowadzi od 2001 roku jeszcze nie zakończone śledztwo. Prokurator IPN Anna Gałkiewicz powiedziała, że dotąd w śledztwie przesłuchano 80 świadków masakry i kilkunastu z nich rozpoznało wśród atakujących osoby narodowości żydowskiej, a pięć osób zeznało, że byli to Żydzi z oddziału Bielskiego. Samego Tewje Bielskiego ani jego braci wśród zbrodniarzy nie widziano.

Niektórzy historycy (np. Leszek Żebrowski) przypuszczają, że w masakrze uczestniczyła jednak grupa partyzantów z obozu Bielskiego dowodzona przez znanego przed wojną w okolicach Nowogródka złodzieja Izraela Kesslera. W 1980 r. ukazała się w Izraelu książka Sulii Wolozhinski Rubin - wdowy po jednym z bliskich przyjaciół Kesslera Borysie Rubieżewskim (Against the Tide. The Story of an Unknown Partisan, Jerusalem 1980). W książce znalazł się opis napadu grupy Izraela Kesslera na niewymienioną z nazwy miejscowość, którą ze szczegółów topograficznych oraz czasowych można rozpoznać jako akcję w Nalibokach. Rubin nie zaprzecza, że była to masakra bezbronnych mieszkańców, ale przedstawia ją jako akt odwetu na antysemickich polskich chłopach.

Peter Duffy w Braciach Bielskich podaje jeszcze inną wersję wydarzeń w Nalibokach. Opisuje, jak prześladowana przez Niemców grupa braci Bielskich ukrywała się wiosną 1943 roku na bagnach w głębi puszczy. Głód jednak zmusił ich do powrotu w gęściej zaludnione okolice Naliboków. W czasie powrotu grupa rozdzieliła się i jej część - dowodzona przez Kesslera - trafiła na rzekomo spalone przez wycofujących się hitlerowców ruiny Naliboków. W wersji Duffy'ego ludzie z oddziału Bielskiego po prostu zabrali pozostawione przez Niemców w spacyfikowanej wsi zapasy jedzenia.

Peter Duffy pisząc w 2003 roku Braci Bielskich opierał się na tym samym źródle co scenarzyści filmu „Opór” - na książce pt. Defiance. The Bielski Partisans autorstwa ocalałej z Holokaustu amerykańskiej historyczki i socjologa, prof. Nechamy Tec (ur. 1931 r. w Lublinie, od 1952 r. mieszkająca w USA). Cała trójka autorów - Nechama Tec a za nią scenarzysta „Oporu” i Peter Duffy - przedstawiają Tewje Bielskiego w duchu bezkrytycznego podziwu.

Nawet we fragmentach, gdzie Duffy opisuje przeprowadzane przez Tewje Bielskiego egzekucje własnych towarzyszy usprawiedliwia je koniecznością walki o jedność grupy, czy nawet po prostu chwilowym zdenerwowaniem.

W podobnym duchu historię braci Bielskich przedstawia dwójka reporterów „Gazety Wyborczej” - Piotr Głuchowski i Marcin Kowalski w niedawno opublikowanej pracy pt. Odwet (wydawnictwo Agora). Oni także oparli się głównie na pracy Nechamy Tec.

Książka Bracia Bielscy Petera Duffy'ego ukazała się nakładem Wydawnictwa Literackiego.