Bomba zegarowa zamiast prezentów. Tamtego dnia zginęło 17 osób

Wydarzenie to wstrząsnęło społecznością Ballykelly, która na szczęście po 1982 r. nigdy więcej nie przeżyła podobnej traumy. W przeciwieństwie do mieszkańców Belfastu. Stolica Irlandii Północnej, oddalona od Ballykelly o ok. 100 km, była od końca lat 60. trawiona licznymi atakami terrorystycznymi. I choć niebawem minie 20 lat od podpisania tzw. porozumienia wielkopiątkowego, nadal dochodzi tam do aktów terroru.

Zrozumieć historię i życie w Belfaście jest niezwykle trudno. Podkreśla to Aleksandra Łojek w książce "Belfast: 99 ścian pokoju", pisząc o Brytyjczykach i Irlandczykach "często pozbawionych wielu szans, jakie dawałby im inny adres zamieszkania", "zapomnianych przez brytyjskie i ogólnoświatowe media", żyjących na uboczu, "zepchniętych na margines". Ludzi, którymi nikt się nie interesuje, których nikt nie słucha.

Belfast jest podzielony z powodów religijnych, kulturowych, historycznych i społecznych; jego mieszkańcy od wielu lat nie mogą dojść do porozumienia, a polityczne działania jeszcze bardziej oddzielają od siebie i tak skłóconych już ludzi, co Łojek ukazuje, przytaczając historię zamachu na Shankill Road, jednej z najdłuższych ulic miasta.

W 1993 r. do sklepu rybnego, w którym przebywali cywile, weszło dwóch mężczyzn z Irlandzkiej Armii Republikańskiej. Chcieli wysadzić pomieszczenie nad sklepem, w którym, jak sądzili, odbywało się zebranie protestanckiego UDA. Dopiero po czasie okazało się, że zebranie przeniesiono, ale nieświadomi tego członkowie IRA odpalili bombę, zabijając dziesięć osób - w tym jednego z zamachowców - i raniąc niemal sześćdziesiąt. To wydarzenie sprzed ponad dekady wciąż jest zarzewiem nieustającego konfliktu.

_Na zdjęciu: po zamachu nie ma już śladu. Pamięć o tamtym wydarzeniu jest jednak nadal żywa. _

- Plan był inny - przytacza Łojek słowa zamachowca. - Plan był taki, że wchodzimy do sklepu, zmuszamy ludzi, grożąc bronią, żeby się jak najszybciej wynieśli, i zostawiamy bombę na ladzie. Tymczasem bomba wybuchła za wcześnie.

Decyzja, by odsłonić tablicę pamiątkową na cześć zmarłego zamachowcy, który "zginął na służbie", wzbudziła skrajne reakcje wśród mieszkańców Irlandii Północnej. - Mam czcić pamięć człowieka, który ten zamach przeprowadził? Jako bojownika o wolność? - cytuje autorka słowa kobiety, której syn był jedną z ofiar.

Ale są i ludzie faktycznie uważający członków IRA za bohaterów. - Zamachowiec wykonał swoje zadanie, miał zabić wroga. Zginął w czasie wykonywania rozkazu, walcząc o niepodległość Irlandii - mówił inny mieszkaniec Belfastu, republikanin.

Pada pytanie: "Kto jest terrorystą? Kto jest ofiarą?" i sugestia, że "właściwie wszyscy tu żyjący są ofiarami Kłopotów i może warto byłoby zapomnieć o przeszłości". Zacząć żyć teraźniejszością. Ale na to nie ma szans.

Mocno wyidealizowana sytuacja Irlandii Północnej, przedstawiana w filmach - chociażby w "Grze pozorów" Neila Jordana czy "Zdradzie" Alana Pakuly - jak podkreśla Łojek, niewiele ma wspólnego z faktycznym stanem rzeczy.

Gdy po raz pierwszy odwiedziła Londyn w 1992 r., wciąż miała znikome pojęcie o sytuacji w Belfaście. Wprawdzie napomykano o zagrożeniu zamachami ze strony IRA, ale nic poza tym.

- Nie mówiło się o torturach, jakim poddawano wrogów IRA czy osoby podejrzane o współpracę z brytyjskimi służbami lub policją. Nie mówiło się o protestanckich organizacjach paramilitarnych, które walczyły z IRA. Nie mówiło się o tym, że w Irlandii Północnej wprowadzono pięć dozwolonych technik śledczych (przymusowe stanie, zakrywanie głowy kapturem, pozbawianie snu, głodzenie i poddawanie tak zwanemu białemu hałasowi), których stosowanie w 1978 roku potępił Europejski Trybunał Praw Człowieka - pisze Łojek.

Ale o tym, że to "teren zakazany", mówiło się zawsze. Kiedy planowała wycieczkę do Belfastu, usłyszała: - Oszalałaś? Jechać na front? Do dzikich?

Anglicy nie cieszą się w Irlandii Północnej sympatią; jest ich tam niewielu i zazwyczaj piastują wysokie stanowiska w instytucjach państwowych, co, naturalnie, nie przysparza im zwolenników. - Co zdolniejsi nauczyli się mówić z lokalnym akcentem, który porzucają tylko w domowych pieleszach, bo tam czują się bezpieczni - pisze Łojek. Irlandczycy czują się pokrzywdzeni, uważają, że Anglia powinna im płacić za to, że Irlandia Północna jest częścią Zjednoczonego Królestwa.

Korzenie tego konfliktu sięgają zamierzchłych czasów, kiedy to w XVIII w. Anglicy zabrali i rozgrabili irlandzkie ziemie, zagarnęli majątki, narzucili swoją kulturę. - Dla Irlandczyków, tych zaangażowanych w konflikt, Anglik to wcielenie zła - twierdzi Łojek.

Na zdjęciu: wnętrze katolickiego kościoła w Belfaście

Mieszkańców Belfastu dzieli również religia. Irlandczycy są za "międzynarodowym bojkotem produktów powstałych w osiedlach żydowskich na terenach zajmowanych przez Izrael". A "Brytyjczyk z Belfastu nie wypowie się negatywnie na temat Izraela. Flagi palestyńskie powiewają w dzielnicach republikańskich, w brytyjskich - flagi Izraela".

- Sami zainteresowani rozpoznają się od razu - pisze Łojek. - Wystarczy rzut oka lub uważne słuchanie. I znajomość lokalnej topografii. Inaczej brzmi bowiem akcent protestanta z Shankill Road, a inaczej akcent katolika z Falls Road. Podobno, jak zapewniają, potrafią odróżnić przeciwnika również po fizjonomii.

- Wystarczy spojrzeć na czyjąś twarz i widać, kto jest kim - kwituje Łojek. - Obie strony utrzymują, że ich przeciwnicy religijno-ideologiczni mają bardzo szeroko osadzone oczy. Co świadczy nie tylko o innowierstwie, ale i, oczywiście, o "parszywości charakteru".

Irlandia Północna podzielona jest również ze względu na preferencje seksualne. Stephen Nolan (na zdjęciu), prowadzący poranny program w BBC, to stały temat rozmów.

- Stephen Nolan miesza. Nie daje spokoju. Zadaje niewygodne pytania. Grzebie w przeszłości. No i jest gejem - słyszy Łojek od wiozącego ją taksówkarza. - Nie żebym miał coś do gejów, ale rozumie pani...

Irlandia Północna nie jest najbardziej przyjaznym miejscem dla homoseksualistów. Do 2014 nie mogli nawet oddawać krwi.

- Ma to sens - kwituje wiozący autorkę taksówkarz. - W życiu nie wziąłbym krwi od Nolana.

Kolejną bolączką Irlandii Północnej jest bieda; bo to zwłaszcza w ubogich rodzinach szerzy się przestępczość. Młodzież nie pracuje, nie chodzi do szkoły, coraz częściej zbacza na kryminalną ścieżkę. Edukacja stoi na zatrważająco niskim poziomie.

- Te dzieciaki wracają do domów, do pijanych rodziców, do czterech ścian, w których albo nie dzieje się kompletnie nic, albo jest patologia - mówi autorce pracujący z młodzieżą Joe. - Tam dostają szału, więc wychodzą i szukają możliwości, żeby się wyżyć. Wąchanie kleju, picie alkoholu, a potem "ustawki"; nie tylko chłopców, również i dziewcząt, które stają się coraz bardziej agresywne. Atakują nie tylko cudzoziemców, ale i siebie nawzajem.

W Irlandii Północnej często dochodzi do zamieszek, w których udział biorą nawet dzieci.

- Napisz, że nazywam się Jimmy McCornick i że idę rzucać kamieniami w policję, a potem w te śmiecie, pieprzonych protestantów - mówi autorce napotkany na ulicy 8-letni chłopiec. Poważnym problemem stał się również handel narkotykami, bo dla Irlandczyków jest opłacalny.

- Może i chcieliby wieść uczciwe życie, ale ono jest nudne - mówi autorka, pisząc o setkach młodych ludzi, którzy nie widzą dla siebie przyszłości i nie mają żadnego celu. Uczciwa praca jest "słabo opłacalna", nie będzie stać ich na alkohol, drogie ubrania i samochody - zwłaszcza w Irlandii Północnej, gdzie ubezpieczenie jest droższe niż w reszcie Wielkiej Brytanii "ze względu na liczbę niebezpieczeństw i stosunkowo częste niefortunne zbiegi okoliczności, które przytrafiają się kierowcom, zwłaszcza w pewnych dzielnicach".

A jeśli nie handel narkotykami, to zasiłki - wiele rodzin "nic nie robi", a pobiera hojne zapomogi od państwa. Młodzież widzi więc przed sobą dwie drogi: "przestępczość albo beznadziejną wegetację, zapijaną alkoholem, zagłuszaną narkotykami kupowanymi od sąsiada".

A jak wygląda sytuacja Polaków w Belfaście? Zależy. Może być niewesoło, o czym świadczy historia polskiej pielęgniarki Julii i jej męża. Za okazyjną cenę kupili piękny dom niedaleko centrum miasta. Popełnili jednak zasadniczy błąd - nie sprawdzili, w jakiej dzielnicy leży ich nieruchomość.

- Gdyby Julia poszła na spacer po okolicy, zauważyłaby, że nocą na jej ulicy nigdy nie parkują samochody. Gdyby przyjrzała się sąsiednim domom, zauważyłaby, że większość ma kraty w oknach albo jest niezamieszkana. Nikt nie wyprowadza psów, nie pali papierosów - pisze Łojek.

Zaraz po przeprowadzce wybito im szyby w aucie. Policja zjawiła się dopiero następnego dnia. Nocami oglądali przez zasłony chmary małolatów z rykiem rzucające w siebie kamieniami, ktoś świecił im w okna zielonym laserem. Policjanci zasugerowali tylko, że powinni się wyprowadzić, ale mają poważny problem, bo domu w takiej dzielnicy raczej nikt z miejscowych od nich nie kupi.

Jedyne, na co mogli liczyć, to pomoc urzędu miasta, który zamontował w ich oknach stalowe kraty, a na płocie umieścił drut kolczasty. Auto parkują kilka ulic dalej.