Baśniowa opowieść o czystkach etnicznych

W 90. rocznicę pierwszego XX-wiecznego holocaustu - wymordowania Ormian - ukazuje się książka Edgara Hilsenratha Baśń o myśli ostatniej - ubrana w formę wschodniej baśni powieść historyczna, osobliwe studium rzezi Ormian.

W tym roku świat obchodzi 90. rocznicę pierwszego w XX wieku holocaustu, którego ofiarą byli Ormianie. W roku 1915 władze tureckie zarządziły ostateczne rozwiązanie „kwestii ormiańskiej” - masowe deportacje Ormian zamieszkujących wschodnie tereny Turcji. W wyniku tej operacji około 1,5 miliona Ormian żyjących w Armenii Zachodniej straciło życie. Turcja zawsze utrzymywała, że Ormianie zmarli na skutek epidemii, a na świecie pamięć o tym ludobójstwie żyła krótko. W 1939 roku nawiązał do niego Adolf Hitler, wydając rozkaz ataku na Polskę: „Zabijajcie bez litości kobiety, starców i dzieci; liczy się szybkość i okrucieństwo. Kto dziś pamięta o rzezi Ormian?”

Turcja nie przyznaje się do zbrodni, a wszelkie wzmianki o niej na świecie spotykają się z gwałtownymi protestami władz tureckich. Doświadczyła tego również Polska - po uchwale polskiego sejmu potępiającej ludobójstwo na Ormianach zaprotestował turecki MSZ, prasa pisała nawet o konflikcie polsko-tureckim. Projekt budowy w Krakowie pomnika upamiętniającego rzeź Ormian wywołał oficjalne protesty ambasadora Turcji oraz naciski na władze państwowe, samorządowe i kościelne. Każda wzmianka o ludobójstwie Ormian odbija się głośnym echem w mediach i na nowo wywołuje dyskusje w wielu środowiskach.

* Hilsenrath pokazuje, jak cienka jest cywilizacyjna powłoka, udowadnia, że tuż pod nią czai się barbarzyństwo.* Zagłada Ormian podczas pierwszej wojny światowej nie jest dla niego czymś wyjątkowym, lecz przeciwnie, dostrzega w niej swoisty paradygmat historyczny, nie tylko - choć przede wszystkim - dwudziestowieczny.

* Edgar Hilsenrath urodził się w roku 1926 w Lipsku, podczas wojny został deportowany z Rumunii do żydowskiego getta na Ukrainie. Po wojnie wyemigrował do Palestyny, a na początku lat 50. do USA. Od lat 70. mieszka w Niemczech.* Do tego czasu jego książki ukazywały się najpierw w przekładach, głównie na angielski, a w latach 80., zwłaszcza w USA, należały do tzw. klasycznej literatury undergroundowej. W Polsce znany jest jako autor przewrotnej powieści satyrycznej Nazista i fryzjer (1994). Za Baśń o myśli ostatniej w roku 1989 został wyróżniony Nagrodą Döblina.