Adam Zagajewski nie żyje. Wybitny poeta i eseista miał 75 lat

"Dzisiaj wieczorem zmarł Adam Zagajewski - jeden z liderów literackiego pokolenia '68, wybitny poeta i eseista", czytamy w oficjalnym komunikacie miesięcznika "Znak", z którym był związany. Informację potwierdziła również PAP Krystyna Krynicka z wydawnictwa a5, redakcji WP - Michał Rusinek.

Adam Zagajewski urodził się w 1945 r. we Lwowie, wkrótce potem rodzice wraz z nim przenieśli się w ramach akcji repatriacyjnej do Polski. Dzieciństwo spędził na Śląsku, w Gliwicach, lata uniwersyteckie w Krakowie, gdzie studiował psychologię i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim.

- Nikt z całej mojej rodziny nie pojechał do Lwowa, choć wszyscy tęsknili za nim. I w duchu bardzo cierpieli. Może to zabrzmi śmiesznie, ale z tym opuszczeniem wiąże się rodzaj bólu: niemowlę, które zostaje wywiezione ze Lwowa i potem tęskni za czymś, czego właściwie nie znało. To też sprawiało, że nigdy nie mogłem spoufalić się z żadnym innym miastem. No, może trochę z Krakowem. A w Gliwicach, w których przeżyłem pierwsze 18 lat, stała nade mną cała rodzina i mówiła: "To miejsce jest tylko przejściowe" - wspominał po latach przy okazji publikacji tomiku Jechać do Lwowa .

Po ukończeniu studiów psychologicznych Zagajewski pracował jako asystent w Instytucie Nauk Społecznych AGH, studia filozoficzne ukończył w 1970 r. Jako poeta debiutował w 1968 roku, był też współzałożycielem Grupy Poetyckiej Teraz. Zagajewski wraz z Julianem Kornhauserem stworzyli program ideowo-artystyczny formacji poetyckiej Nowa Fala, którego autorzy apelowali o pokazanie w sztuce świata nie przedstawionego.

Pierwsze książki poetyckie Zagajewskiego - "Komunikat"(1972) i "Sklepy mięsne" (1975) – stanowiły właśnie realizację nowofalowego postulatu mówienia prawdy o otaczającej rzeczywistości i obnażania fałszu oficjalnego języka.

Zagajewski, związany z opozycją demokratyczną, po proteście wobec projektowanych zmian w Konstytucji PRL został w 1975 roku objęty zakazem druku. W 1976 roku współtworzył i redagował niezależne pismo "Zapis". W 1982 roku wyjechał do Paryża, gdzie współpracował z miesięcznikiem "Kultura" i "Zeszytami Literackimi".

Tom "List. Oda do wielości" (1983) oprócz wierszy stanowiących reakcję na wprowadzenie stanu wojennego przyniósł tematy, które na stałe zadomowiły się w twórczości Zagajewskiego - takie jak pochwała kontemplacyjnego stosunku do świata, zanurzenie w świecie kultury europejskiej, szukanie korzeni, przymierzanie przez poetę rozmaitych kostiumów i masek. W wierszach Zagajewskiego często powraca obraz zamyślonego wędrowca z książką w ręku, podróżującego przez świat wypożyczony z wielkiej biblioteki (Płótno).

Tom esejów "Solidarność i samotność" (1986) wydany po raz pierwszy w Paryżu w stanie wojennym, odebrany został przez wielu czytelników jako rodzaj prowokacji. Zagajewski, związany z ruchem dysydenckim, publikujący w podziemiu, odmawiał podjęcia żałobnego tonu, przyjęcia roli poety, który cierpi za ojczyznę. Temat samotności i osobności poety, postulat nieufności wobec tłumu powróci w wierszach Zagajewskiego po przełomie 1989 roku, tym razem w odniesieniu do zjawiska kultury masowej. W latach 80. ukazały się także tomiki "Jechać do Lwowa" (1985) oraz "Płótno. Paryż" (1990).

W tomikach ostatnich 20 lat Zagajewski pisał o miastach swego dzieciństwa, mitycznych miejscach swej środkowoeuropejskiej edukacji, o Nietzschem, Jungerze, Schulzu, Cioranie, próbował definiować zagrożenia, jakie nasza cywilizacja niesie dla życia duchowego, pokazywał paradoksalność sytuacji, gdy jest coraz więcej środków przekazu, a coraz mniej do przekazania.

- Nigdy nie będę kimś, kto pisze wyłącznie o śpiewie ptaków, chociaż śpiew ptaków bardzo podziwiam, ale nie do tego stopnia, żeby usunąć się ze świata historycznego, bo świat historyczny jest też pasjonujący. To, co mnie naprawdę interesuje, to splecenie świata historycznego ze światem kosmicznym, tym nieruchomym, czy raczej: ruchomym, ale w zupełnie innym rytmie. Nigdy nie będę wiedział, jak te światy ze sobą współistnieją. One walczą ze sobą i uzupełniają się - i to dopiero jest warte refleksji - deklarował Zagajewski w jednym z wywiadów.

Lata 90. przyniosły m.in. eseje pt. "Dwa miasta"(1991) czy tomy poezji: "Ziemia ognista" (1994), "Trzej aniołowie" (1997), "Pragnienie" (1999). W 1998 roku ukazała się ważna dla twórczości Zagajewskiego książka eseistyczna pt. "W cudzym pięknie".

Adam Zagajewski był jednym z bardziej znanych Amerykanom polskich poetów. Od 1988 roku prowadził kursy creative writing na uniwersytecie w Houston, wykładał też na University of Chicago. W USA najbardziej chyba popularny jest wiersz Zagajewskiego Spróbuj opiewać okaleczony świat. Ten utwór napisany został przed 11 września 2001 roku, ale opublikowany w "The New Yorker" właśnie po zamachach wrześniowych. Wiersz ten obiegł cały świat i jest do dziś uznawany za artystyczny wyraz odczuć towarzyszących Amerykanom po zamachach.

W ostatnich latach Zagajewski wymieniany był wśród poetów, którzy mają szansę na literackiego Nobla. Jego tomiki z tego okresu to m.in. "Powrót" (2003), "Anteny" (2005), "Niewidzialna ręka" (2009). Wiersze wybrane, opublikowane właśnie przez wydawnictwo a5, to rodzaj autoportretu poety, który z perspektywy wieku przygląda się swojej własnej drodze poetyckiej. W 2010 roku ukazały się jego "Wiersze zebrane:, a w 2011 - "Lekka przesada", nowa książka eseistyczna.