Ład pośród zamętu

Zwyczaj, by po śmierci wybitnego człowieka przypominać jego życie, rzadko kiedy budzi takie wątpliwości jak w przypadku Claude'a Lévi-Straussa . Nambikwara, Tupi-Kawahib, Bororo, Caduveo, Tlinkit, Jibaro, Tupi, Mbaya-Guaicuru – życie tych indiańskich ludów wzbudza o wiele większe zainteresowanie niż biografia etnografa, który je opisywał. Do tego dochodzi jeszcze fakt, że sam Lévi-Strauss nigdy nie przywiązywał większej wagi do „własnej tożsamości” i „stanów psychicznych”. Zasadniczo odrzucał ideę „jednostkowej tożsamości” i związaną z nią „iluzję wolności”.

Jeśli więc nie chcemy sprzeniewierzyć się pamięci Lévi-Straussa , musimy odsunąć na bok obowiązujący współcześnie model osobowości, a także schemat powieści edukacyjnej, który tak dobrze pasowałby do opisu jego drogi życiowej: od brazylijskiej dżungli do Akademii Francuskiej. Bardziej zgodne z filozofią Lévi-Straussa byłoby natomiast odsłonięcie „struktury pierwotnej” jego życia. Otóż był on outsiderem poszukującym uniwersalnych zasad ukrytych w ludzkim umyśle.

Ucieczka bez końca * Trudno byłoby wskazać innego myśliciela, u którego równie blisko sąsiadowałyby motywy tak pozornie do siebie nieprzystające. Z jednej strony jako outsider inicjował spory intelektualne, z drugiej – jako uczonego nie fascynowała go wcale odmienność, ale analogie i „niezmienniki” w życiu społecznym. Właśnie na tej sprzeczności budował swoją metodę. *Wyruszał w obce światy, aby znaleźć tam uniwersalia, bo dzięki temu mógł oderwać się od własnego kontekstu kulturowego. Jako uczony powiadał (za Rousseau ): „Kto pragnie poznać ludzi, musi rozejrzeć się we własnym otoczeniu. Ale kto chce poznać człowieka jako takiego, musi się nauczyć kierować wzrok w dal”. Jako outsider pisał: „Jeśli uda nam się lepiej poznać obce społeczeństwa, zyskamy przynajmniej środki, by oderwać się od własnego społeczeństwa – nie dlatego, by było ono bez reszty złe, lecz dlatego, że jest jedynym, do którego musimy się zdystansować”.

Dieter Thomä

Pełna wersja artykułu dostępna w aktualnym wydaniu „Forum”.