70. rocznica śmierci Aleksandra Świętochowskiego

25 kwietnia 1938 roku zmarł Aleksander Świętochowski , pisarz, publicysta polityczny, działacz społeczny, krytyk i filozof. W tym roku mija 70 lat od jego śmierci.

Aleksander Świętochowski (pseud. Władysław Okoński, Poseł Prawdy, O. Remus, Oremus, Liber, Gezyasz, Nauczyciel) urodził się 18 stycznia 1849 roku w Stoczku Łukowskim na Podlasiu. Studiował na Wydziale Filologiczno-Historycznym Szkoły Głównej i Uniwersytetu Warszawskiego oraz filozofię w Lipsku, gdzie uzyskał doktorat. Debiutował w 1866 roku w „Tygodniku Ilustrowanym” jako Henryk Dołęga. Od 1871 roku publikował w „Przeglądzie Tygodniowym”, wywierając na pismo duży wpływ i nadając mu charakter organu radykalnego pozytywizmu. Był rzecznikiem idei pracy u podstaw i pracy organicznej.

W latach 1878-1902 był redaktorem „Nowin”. W 1881 roku założył tygodnik „Prawda”, który redagował do roku 1902. W latach 1908Ś1912 wydawał miesięczniki „Kultura polska” i „Humanista polski”, współpracował też z pismem „Myśl Narodowa”. Oprócz artykułów społeczno-politycznych i krytycznoliterackich pisywał tam również felietony pod pseudonimem „Poseł Prawdy”.

Aktywnie działał w sferze społeczno-oświatowej, przyczyniając się do powstania jeszcze pod zaborami szkół rolniczych w Gołotczyźnie i Bratnem. W latach 1906-1913 założył i kierował Towarzystwem Kultury Polskiej. Był rzecznikiem postępu, oświaty i kultury, walczył o równe prawa dla kobiet i Żydów, zwalczał konserwatyzm, wstecznictwo i klerykalizm. Do ok. 1930 roku współpracował z prasą endecką, następnie z ugrupowaniami centrowymi, ostro atakując rządzący obóz sanacyjny.

Od 1912 roku mieszkał w Gołotczyźnie koło Ciechanowa. Jego towarzyszką życia była Aleksandra Bąkowska, która wspierała jego działalność społeczną. Założyli w Gołotczyźnie dwie szkoły - w 1908 roku powstała szkoła dla dziewcząt Ferma Praktyczna Gospodarstwa Domowego dla Dziewcząt, w 1913 roku placówka dla chłopców pod symboliczną nazwą Bratne (według Świętochowskiego każdy wychowanek szkoły był "Dla ziemi synem dla ludu bratem"). Bąkowska przekazała tereny, na których powstała szkoła dla chłopców, pomagała w budowie i zorganizowaniu placówki. Świętochowski przeznaczył na potrzeby szkoły otrzymaną nagrodę jubileuszową oraz oszczędności. Nauka w obu placówkach była bezpłatna.

Po odzyskaniu niepodległości szkoły wraz z gospodarstwem liczącym 7 włók gruntu zostały przekazane na rzecz skarbu państwa. Placówki otrzymały w 1920 roku nazwę Szkół Rolniczych Niższych przy Ministerstwie Rolnictwa. Do 1928 roku miały wspólne kierownictwo, potem aż do wybuchu wojny były odrębnymi placówkami.

W Gołotczyźnie powstała większość prac literackich Świętochowskiego . Jego dorobek pisarski jest bogaty i różnorodny. Twórczość obejmuje powieści społeczno-polityczne oraz o tematyce filozoficzno-moralnej i historii idei.

Do 1880 opublikował ważne artykuły programowe m.in. „My i wy” (1871) i cykl „Praca u podstaw” (1873) w „Przeglądzie Tygodniowym” zawierające główne założenia programowe pozytywizmu. Tworzył także nowele m.in. O życie (1879), nowele społeczne m.in. Na pogrzebie (1881), trylogię dramatyczną Nieśmiertelne dusze: Ojciec Makary (1876), Aurelia Wiszar – Prawda (1888) i Regina – Prawda (1889), cykl dramatyczny Duchy (1895-1909) oraz bajki m.in. Hymn niemych (1888).

W ostatnim okresie twórczości publikował powieści i dramaty takie jak: Drygałowie (1913), Nałęcze (1928), Twinko (1936) oraz eseje atakujące stereotypy myślenia w Polsce - Genealogia teraźniejszości (1936), Historia chłopów polskich w zarysie (tom 1-2, 1925-1928), Pisma (tom 1-8, 1908-1909), Pisma wybrane (tom 1-3, 1951), Nowele i opowiadania (1965), Wspomnienia (1966), Wybór pism krytycznoliterackich (1973).

W swoim testamencie Świętochowski pisał: „Pobudzony niedolą i kulturalnym ubóstwem mego narodu starałem się w skromnej mierze pomnażać źródła jej kultury, między którymi udało mi się największą wagę nadać zbudowanej i urządzonej przeze mnie w Gołotczyźnie szkole rolniczej Bratne”.

* Czesław Miłosz w _Historii Literatury Polskiej_ tak opisuje Świętochowskiego : „Wybitnie zdolny, ostry, a nawet gwałtowny polemista, występujący przeciwko konserwatystom, oskarżony przez przeciwników o pychę i wyniosłość”. * Aleksander Świętochowski zmarł 25 kwietnia 1938 roku w Gołotczyźnie. Jest pochowany na cmentarzu w Sońsku koło Ciechanowa.