30 najlepszych książek 2013 roku - literatura faktu

Wstrząsający reportaż Macieja Wasielewskiego, który dotarł na Pitcairn, skrawka lądu na Oceanie Spokojnym nazywanego "wyspą pedofilów", to jedna z najgłośniejszych i najmocniejszych książek minionego roku. "Jutro przypłynie królowa", reportaż z tej wyprawy, to tylko jedna z 30 książek, o których piszemy na kolejnych stronach. O których reportażach, biografiach, zbiorach esejów, książkach historycznych czy popularnonaukowych mówiono i pisano w 2013 roku najczęściej? Którymi zajmowano się mniej, choć zdecydowanie zasłużyły sobie na większy rozgłos? Które z wydanych w tym roku książek z szeroko rozumianej literatury faktu były najciekawsze, a które najpopularniejsze?

Spośród setek tegorocznych premier wybraliśmy aż 30 zasługujących na największą uwagę. 30 tytułów, które sprowokowały nas do najbardziej burzliwych dyskusji. 30 tytułów, które nas najbardziej poruszyły. Od bestsellerów do książek niesłusznie przegapionych przez krytyków i czytelników. Od literatury faktu "ciężkiego kalibru" do literatury popularnonaukowej. Dodajmy, że w tym roku w zestawieniu znalazło się wyjątkowo wielu polskich autorów. Jeśli mowa o literaturze faktu, ostatnie 12 miesięcy należało zdecydowanie do rodzimych mistrzów reportażu!

Polecamy również nasze obszerne zestawienia najlepszych książek 2013 roku w kategoriach: literatura polska oraz literatura obcojęzyczna.

Maciejowi Wasielewskiemu, młodemu polskiemu reporterowi, udało się dostać na wyspę Pitcairn tylko dzięki temu, że podszywał się pod badacza żeglarskich sag. To, co odkrył na miejscu było bardziej przerażające od najgorszych wyobrażeń. Wrócił i opisał piekło, które wydarzyło się na tym niewielkim skrawku lądu na Oceanie Spokojnym...
Uginające się od soczystych owoców mandarynkowe sady, piękne kwiatowe ogrody, setki drzew - w tych rajskich okolicznościach przyrody rozegrał się prawdziwy horror, którego nie wymyśliliby nawet scenarzyści o najbardziej chorej wyobraźni. Zamieszkujący wyspę chłopcy i mężczyźni przez lata bezkarnie gwałcili małe dziewczynki. Bo mieli na to ochotę. Bo nie musieli się nikogo i niczego bać. Bo byli silni, rządzili całą wyspą i nikt nie mógł im podskoczyć. "Widzieli w nas tylko pochwy i piersi" - mówi jedna z ofiar.

"Polski reporter dokonał nie lada wyczynu. Nie dość, że udał się do unikalnego miejsca, to jeszcze napisał znakomity tekst o miejscu, w którym niejeden diabeł niejeden raz powiedział "dobranoc". Niemniej nie radzę czytać tej książki do poduszki. Można mieć problemy z zaśnięciem" - pisze Michał Wróblewski (WP.PL).
Pitcairn to skrawek lądu na Oceanie Spokojnym leżący piętnaście tysięcy kilometrów na południowy wschód od Londynu. W 1790 roku do brzegów wyspy przybił brytyjski okręt Bounty. Buntownicy zeszli na ląd.

Obecnie żyje tam kilkadziesiąt osób. Sześć razy do roku w pobliże wyspy podpływa statek, czasem zawija jacht, a mieszkańcy z tajemniczych powodów niechętnie patrzą na obcych.

Angielski dziennikarz został deportowany, zanim zdążył zejść z pokładu. To samo spotkało francuskiego autora książek podróżniczych. Pewna reporterka usłyszała: "Powiesimy cię, jeśli o nas źle napiszesz". Korespondentka australijskiego "The Independent" była zastraszana. Na forum internetowym zamieszczono post: "Kathy Marks powinna być zastrzelona".

Maciej Wasielewski dostał się na wyspę, podając się za antropologa badającego żeglarskie sagi. To, co odkrył, okazało się jeszcze bardziej skomplikowane, niż przeczuwał...

Był nieśmiałym chłopcem. Wybrał seminarium, gdy nie dostał się do szkoły średniej. Miał być zakonnym braciszkiem - do końca życia pracować w kuchni, ogrodzie, albo pucować buty ojczulkom. Zbuntował się. Do kościołów wprowadzał muzykę rockową. O mało co nie stworzył w Krakowie sekty. Uciekł na Zachód, a zakon wysłał za nim wilczy bilet. Wrócił odmieniony - po to, by zostać najsłynniejszym polskim redemptorystą i najbardziej szarą z szarych eminencji polskiej polityki.

Tadeusz Rydzyk - twórcą medialnego imperium. Dziś ma radio, telewizję, gazetę, gimnazjum, szkołę średnią, wyższą uczelnię, sieć telefoniczną i wiele więcej. Pielgrzymują do niego po wsparcie czołowi działacze prawicy.

Co się z nim działo po ucieczce z kraju w latach 80-tych? Jaką rolę w jego ucieczce odegrało spotkanie z Janem Pawłem II? Skąd wziął pierwszy milion i kto mu ukradł drugi? Co go łączyło z władzami Rosji, a co - z rzecznikiem SLD? Co jada, co mówi prywatnie, komu ufa, a kto go popiera? Co się dzieje za zamkniętymi drzwiami radia i szkoły medialnej w Toruniu?

Dwaj dziennikarze, którzy od początku istnienia Radia Maryja śledzą losy jego założyciela, stworzyli wielowymiarowy portret człowieka, który próbuje zbudować Polskę według własnej recepty na wiarę, nadzieję, miłość i sukces.

Z jednej strony książka jest opowieścią o życiu Nelsona Mandeli, jednego z największych przywódców XX wieku, który za sukcesy w polityce zapłacił wysoką cenę w życiu osobistym. Z drugiej strony jest to historia Freddiego Maake, twórcy wuwuzeli - trąbek popularnych podczas mistrzostw świata w piłce nożnej w RPA. Maake to zwyczajny Afrykańczyk. Żyje nie polityką, ale piłką nożną. Politycznych burzy, strajków, zamieszek, debat i wstrząsających państwem rewolucji prawie nie zauważa - w każdym razie niewiele z nich rozumie. W jaki sposób jego los splata się z losem Mandeli?

Dziennikarstwo to także pasja. Za opisywanie historii autor, jeden z najwybitniejszych polskich i europejskich reporterów, również płaci wysoką cenę. A z nim jego bliscy. W dalszym ciągu uważa jednak, że warto iść za głosem wolnego człowieka, za głosem Mandeli.

"Angelika Kuźniak już swoją pierwszą samodzielną pozycją książkową dała czytelnikom i krytykom asumpt do przypuszczeń, że jej powołaniem jest reportaż biograficzny. Po czterech latach od wydania "Marlene" dostarczyła niezbitych dowodów na trafność tej tezy, tworząc jeszcze bardziej zachwycającą historię życia cygańskiej poetki Papuszy" - pisze Dorota Tukaj (WP.PL).
Bronisława Wajs, zwana Papuszą, czyli piękną jak lalka. Poetka cygańska odkryta przez Jerzego Ficowskiego i wynoszona na piedestał przez Juliana Tuwima. Jej niepowtarzalne wiersze, proste piosenki pełne tęsknoty za przyrodą, są do dzisiaj chlubą cygańskiego dziedzictwa. Popularność, która przyniosła jej rozgłos i szacunek wspólnoty, szybko okazała się jednak przekleństwem. Niesprawiedliwie posądzona o zdradę plemiennego kodeksu, Papusza latami żyła w odosobnieniu i pogardzie. Ostracyzm odbił się głęboko na jej zdrowiu, również psychicznym. Gdy w 1987 roku umarła, pochowano ją z dala od cygańskich mogił.

Angelika Kuźniak dotarła do bezcennych materiałów archiwalnych, które rzucają nowe światło na los legendy cygańskiej poezji. Fragmenty pamiętnika Papuszy, jej listy do Jerzego Ficowskiego czy korespondencja z Julianem Tuwimem to także nieocenione źródło informacji dotyczących realiów życia polskich Cyganów. Wędrówki z taborami, rzeź na Wołyniu, przymusowe osiedlanie, nieufność Polaków, a nade wszystko przywiązanie do przyrody i wolności. Papusza to znakomita opowieść reporterska o świecie, którego już nie ma.

"Nie waham się powiedzieć, że mamy przed sobą jeden z najbardziej wartościowych reportaży o dzisiejszej Polsce, powstałych w ostatnich latach" - twierdzi Joanna Kuhn (WP.PL).
Polska miała jeden z najlepszych systemów planowania przestrzennego w Europie, a wiele krajów podpatrywało go i wdrażało u siebie. Na przykład Niemcy. Tak było przed wojną. Po wojnie system został scentralizowany. A w nowej Polsce nikt nie planuje ani centralnie ani przestrzennie.

Bo planowanie przestrzenne jest nudne i sprowadza się do ustaw, przepisów, wykresów, szkiców i terminologii. Zamiast planowania mamy więc wszechobecny chaos. Filip Springer uparł się jednak i postanowił znaleźć w tym szaleństwie jakąś metodę. Nie zaważając na zagradzające mu drogę płoty, meandrując pomiędzy setkami billboardów, przemierzał Polskę wszerz i wzdłuż. Jeździł po miastach i miasteczkach, ulicach widmach, przedmieściach bez dróg i chodników, przekraczał mosty nad nieistniejącymi rzekami, rozmawiał z urzędnikami, naukowcami, architektami i mieszkańcami nowych osiedli o obiecujących nazwach, które w rzeczywistości okazały się miejscami wygnania. Na Śląsku znalazł egipską piramidę, w Jelonkach coś w rodzaju Partenonu, a pod Warszawą wenecki pałac. Przy okazji określił też nową jednostkę chorobową - pastelozę.

I tak z pozornie nieinteresującego nikogo, nudnego zagadnienia powstała pasjonująca opowieść o kraju, w którym żyjemy, i ludziach, którzy tworzą naszą rzeczywistość. Trochę straszna, ale i czasami śmieszna. To historia o ładzie przestrzennym, czyli o czymś, "o czym każdy w Polsce słyszał, ale nikt od dawna tego nie widział".

"Mukherjee wywiązał się doskonale z podjętego zobowiązania: opowiedział maksymalnie dużo w stosunkowo przyswajalny sposób, ładnym, bogatym językiem, z typowo reporterską swadą" - pisze Dorota Tukaj (WP.PL).
Siddhartha Mukherjee opowiada historię raka, poczynając od pierwszych odnotowanych przypadków sprzed tysięcy lat, a kończąc na czasach współczesnych, badając ten temat z precyzją biologa molekularnego, perspektywą historyka i pasją biografa. W rezultacie powstała przejrzysta i niezwykle błyskotliwa kronika choroby, która towarzyszy ludzkości od ponad pięciu tysiącleci.

* Cesarz wszech chorób*, łącząc przystępnie przekazaną wiedzę naukową z opisem konkretnych - historycznych i współczesnych - przypadków chorych, demistyfikuje najbardziej demonizowaną chorobę wszech czasów.

* "Smoleńsk"* to zbiór rozmów przeprowadzonych w ostatnich dwóch latach z osobami, które mówią o tym, jak katastrofa smoleńska zmieniła i podzieliła Polskę i Polaków.

W książce znajdują się rozmowy z Jerzym Bahrem, Adamem Bielanem, Joachimem Brudzińskim, Anną i Bronisławem Komorowskimi, Ewą Kopacz, Longiną Putką, Ewą Komorowską, prof. Henrykiem Samsonowiczem, Bożeną Mikke i Michałem Kamińskim.

"Książki o księżach czy przez księży pisane czytam raz na ruski rok i raczej z rosnącą irytacją niż zadowoleniem. Wywiad-rzeka z ks. Kaczkowskim jest jednym z wyjątków. Szczerze poruszająca, mądra i ważna rozmowa, którą może nawet przede wszystkim powinni przeczytać antyklerykałowie i niewierzący, by przekonać się, że jednak nie wszyscy księża molestują ministrantów, kradną i wygadują bzdury z ambony" - pisze Grzegorz Wysocki (WP.PL).
Niektórzy wieścili mu, że będzie karykaturą księdza. Niespełna jedenaście lat jego kapłaństwa to m.in. stworzenie domowego hospicjum, potem budowa od podstaw hospicjum stacjonarnego; organizacja Areopagów etycznych - letnich warsztatów dla studentów medycyny; praca katechety w szkole, gdzie ani uczniowie nie oszczędzali jego, ani on ich. 1 czerwca 2012 r. zdiagnozowano u niego nowotwór mózgu.

Teraz, po dwóch operacjach, poddawany kolejnym chemioterapiom, nadal pracuje na rzecz hospicjum i służy jego pacjentom. Wspiera też swoich dawnych uczniów i wychowanków - niejednemu z nich pomógł wyprostować życie. Mówi, że jest "otwarty na cud", ale jednocześnie przygotowuje się na to, żeby "dobrze przeżyć swoją śmierć".

* Śmierć w Amazonii zaczyna się jak thriller i czyta się jak thriller.* W zapadłej wiosce w brazylijskim interiorze ginie para obrońców Amazonii. W dalekim miasteczku w Andach "nieznani sprawcy? polują na księdza, który broni praw górali do ziemi i wody. Ktoś zabija towarzysza wspólnej sprawy. Pewien robotnik rolny zostaje prawnikiem. Domaga się odszkodowań dla mieszkańców miasteczek i wsi, którzy zaczęli zapadać na nieznane wcześniej choroby. Dostaje telefon z wiadomością, że znaleziono zwłoki jego młodszego brata.

Artur Domosławski kroczy śladami tajemniczych zabójstw ludzi zaangażowanych w obronę niszczonego środowiska naturalnego w Ameryce Południowej. Kto stoi za zabójstwami? Czy zwyczajni ludzie mają szansę w zderzeniu z międzynarodowymi korporacjami i przekupionymi władzami? Nie zawsze optymistyczne odpowiedzi na te pytania ukazują współczesne oblicza wielkiego biznesu, skorumpowanej polityki i ciemnych stron globalizacji.

Amazonia w książce Domosławskiego jest żywa i prawdziwa, sportretowana w przypadkach konkretnych ludzi. Autor opisuje kipiący energią, rozpaczą, ale i nadzieją świat ludzi, którzy stają się nam po prostu bliscy. Nowa książka Domosławskiego otwiera oczy i pokazuje zasady rządzące również naszym światem.

"Bukareszt" Małgorzaty Rejmer to jedna z najważniejszych i najlepiej napisanych, a zarazem najbardziej depresyjnych książek reporterskich roku. Czytać tylko w dziennym świetle i nie przekraczać jednorazowej dawki, gdyż może się to skończyć kołataniem serca i atakiem melancholii" - pisze Grzegorz Wysocki (WP.PL).
"Zazdroszczę autorce jej związku z Bukaresztem. W naszym imieniu zbliżyła się do jego mieszkańców, na przykład do ludzi, którzy jedzą batoniki reklamowane przez "słodkiego Ceauşescu" i marzą, żeby powrócił. W wydaniu Małgorzaty Rejmer Bukareszt jest "trochę pyszny, trochę fikuśny, wrzodowaty na obrzeżach, lecz w centrum tłusto przypudrowany". Mnie najbardziej podoba się ten wrzodowaty. Małgorzata Rejmer była dotąd zdolną młodą pisarką, a okazuje się, że jest jeszcze zdolniejszą reporterką i eseistką" - pisze na okładce książki Mariusz Szczygieł.

Książka ta, składająca się z wywiadów, których Tadeusz Konwicki udzielił w ciągu wielu lat różnym rozmówcom, stanowi pewną opowieść - poniekąd autobiograficzną, bo i mówi przecież sam pisarz i reżyser.

To zbiór kilkudziesięciu migawek z konkretnych momentów jego życia. Jest tu nie tylko zwielokrotniony portret samego Konwickiego, ale i obraz sytuacji, pośród których się znajduje i którym niby z dystansem, a jednak z niesłabnącą uwagą się przygląda.

Czy lepiej opłacany dyrektor osiągnie lepsze wyniki?
A. Tak B. Nie

Czy ludzie w krajach rozwijających się nie są przedsiębiorczy?
A. Tak B. Nie

Czy reputacja gospodarki planowej runęła wraz z komunizmem?
A. Tak B. Nie

Jaki wynalazek miał większy wpływ na gospodarkę?
A. Internet B. Lodówka

Jeśli na wszystkie te pytania udzieliliście odpowiedzi "A", nie mieliście racji. Koniecznie sięgnijcie po tę książkę, zaskoczy was bardziej niż inwazja Marsjan. Jeśli wybieraliście poprawne odpowiedzi, gratulujemy. W 23 rzeczach znajdziecie jeszcze wiele innych dowodów na to, że to wy macie rację, a mainstreamowa ekonomia nie.

Przez długi czas pocałunek był jedynym aktem seksualnym, który można było zobaczyć na amerykańskich ekranach. W latach 60. i 70., pod wpływem rewolucji seksualnej, kino przeżyło bardzo specyficzny okres dojrzewania. Widzowie zrozumieli, że od filmu można wymagać szczegółowych informacji na temat łóżkowych wydarzeń.

Linda Williams opowiada zarówno o tym, jak przedstawienia seksu rozwijały się w historii kina, jak i o naszych reakcjach na zmieniające się sposoby reprezentacji. Rzuca tym samym nowe światło na rożne formy przyjemności i wiedzy, które poznajemy dzięki filmowym obrazom seksu.

Kto przeczyta Eli, Eli, może już nigdy nie będzie podróżował jak przedtem. Wojciech Tochman opowiada nam o Filipinach, jakich nie znamy, o świecie najuboższych, którzy od lat żyją w slumsach i na cmentarzach Manili. Ale nie jest to książka tylko o nich. Jest i o nas.

Wszyscy coraz więcej podróżujemy, coraz więcej fotografujemy świat. Ale nie widzimy tego, o czym pisze Tochman, i co fotografuje Wełnicki. Tego, co pod powierzchnią: cierpienia i bólu. Bo się na nie uodporniliśmy. Tochman odwraca obiektyw, przygląda się nam, ale i sobie, naszemu spojrzeniu na tragedię, na Innego, i dokonuje odnowienia empatycznej więzi.

Eli, Eli jednocześnie oskarża i niesie nadzieję. A może nawet rozwiązanie dylematu, co zrobić z widokiem ludzkiego cierpienia. Kluczem jest reporterska uważność, krytycyzm wobec własnego spojrzenia i otwartość na innego człowieka.

Gęstej prozie Tochmana towarzyszą znakomite, poruszające zdjęcia Grzegorza Wełnickiego. Twarze, które oglądamy na jego portretach nie są anonimowe. Tochman przedstawia nam historię ludzi z tych fotografii, opowiada o losach każdego z nich. Z głęboką wrażliwością znaną czytelnikom jego poprzednich książek, wprowadza nas w cichy świat kobiety-drzewa, w codzienność dzieci mieszkających na grobach, w dramat czternastoletniego bohatera opery mydlanej, która nigdy nie powstanie. Patrzymy na ich życie z tak bliska, że wreszcie zaczynamy czuć.

Pisana przez 10 lat reporterska historia pedofilskiego skandalu w chórze Polskie Słowiki oraz jego dyrygenta Wojciecha Kroloppa. To jednocześnie wielowymiarowy obraz sieci zależności, uwikłań, kłamstw i interesów, który sprawił, że przez dziesięciolecia sprawa była zamiatana pod dywan. Władza, urzędnicy, dziennikarze, nawet rodzice otrzymywali przez 40 lat sygnały, że splendor chóru przeplata się z niewyobrażalną krzywdą wyrządzaną dzieciom. Poznańscy radni nie tylko milczeli, ale utajnili swoje obrady, gdy przyszło im zmierzyć się z prawdą.

Autor książki w 2003 roku przyczynił się do upadku Kroloppa, odsłaniając kulisy molestowania. Po latach znów się spotkali. Krolopp nazywa reportera "diabłem", ale otwiera przed nim szuflady, by wydobyć dokumenty, które tworzą kolejne, zaskakujące rozdziały tego dramatu.

"Choć Tymon Tymański mawia o sobie "Mr Chaos", w "ADHD" - wywiadzie-rzece, jaki przeprowadził z nim Rafał Księżyk - opowiada o doświadczeniach, które pozwoliły mu dojść ze swoim życiem do ładu. Zdaje się, że praca nad tą książka pomogła mu uporządkować myśli. Bez obaw jednak - nie poskromił swojego temperamentu, powściągnął go jednak na tyle, by niezliczona ilość wątków się nie rwała, a tworzyła całość pozwalającą zrozumieć, kim jest ten człowiek o szalonej ekspresji" - pisze Joanna Podsadecka (WP.PL).
Artystyczny rewolucjonista, błazen i sowizdrzał. Wywrotowiec i buddysta. Odpowiedzialny ojciec i wieczny smarkacz. Karateka, kontrabasista, kompozytor i spiritus movens yassu - najważniejszego nurtu w muzyce polskiej ostatnich dziesięcioleci. W polskiej kulturze nie ma drugiej postaci tak pełnej sprzeczności jak Ryszard "Tymon" Tymański.

Rafałowi Księżykowi udało się skłonić Tymona do wspomnień, które zaczynają się od wątków bolszewickich w biografiach przodków, a kończą w drugiej dekadzie XXI wieku. Muzyk barwnie opowiada o swoim dzieciństwie i rodzinie, nałogowym słuchaniu płyt, wyzwalającej przygodzie z Totartem i odejściu lidera tego ruchu Zbigniewa Sajnoga do sekty Niebo. Prowadzi czytelnika przez kolejne lata swojej działalności artystycznej i opowiada o fascynujących ludziach, z którymi współpracował (Lester Bowie, Mikołaj Trzaska, Jacek Olter).

Ze wspomnień Tymona, który sam określa siebie mianem Mr. Chaos, wyłania się zaskakująco spójna biografia, w której muzyka przeplata się z opowieściami o legalnych i nielegalnych używkach, małżeństwach i związkach na odległość, narodzinach synów i poszukiwaniach duchowych na odosobnieniach buddyjskich.

Pod koniec II wojny światowej ogromne obszary Europy Wschodniej niespodziewanie znalazły się pod kontrolą Związku Sowieckiego. Anne Applebaum opisuje, jak komunistyczne reżimy Europy Wschodniej powstały i jak się w nich żyło na co dzień, gdy transformacja już się dokonała.

Autorka szczegółowo opisuje, w jaki sposób szybko ubezwłasnowolniono instytucje społeczeństwa obywatelskiego na różnych szczeblach: partie polityczne, kościół, media czy organizacje młodzieżowe. Wyjaśnia, jak organizowano służbę bezpieczeństwa, jak komuniści zdominowali media i jak wszelkie formy opozycji zostały osłabione i rozbite. Czerpiąc obficie z nowych materiałów archiwalnych , ukazuje życie jednostek, by pokazać wybory, jakich musieli dokonywać ludzie: walczyć, uciekać czy współpracować.

Gdy skończyła się wojna, w ciągu niezwykle krótkiego czasu Europa Wschodnia uległa bezwzględnej stalinizacji. Żelazna kurtyna to nie tylko znakomicie opowiedziana historia - to także wyjątkowy moralny rozrachunek i dręczące przypomnienie, jak krucha może okazać się wolność społeczeństw.

"Książka Zjadanie zwierząt wywołuje niepokój, u co wrażliwszych czytelników może spowodować duży rozstrój emocjonalny i być początkiem zadawania sobie osobistych pytań. W dalszym planie może stać się przyczyną wprowadzania zmian. I oby tak było. Książka Foera stawia przede wszystkim na indywidualizm, na osobiste przemyślenia. Wyrywa z obojętności tłumu, zmusza do zastanowienia i zajęcia własnego stanowiska. Po tej lekturze nikt już nie spojrzy na mięso tak jak dawniej" - pisze Agnieszka Hałubiec (WP.PL).
Gdy Jonathanowi Safranowi Foerowi urodził się syn, chciał się dowiedzieć, jak powinien go karmić i czym naprawdę jest mięso. Skąd pochodzi? Jak się je produkuje? Jak traktowane są zwierzęta i czy to ważne? Jak zjadanie zwierząt wpływa na gospodarkę, społeczeństwo i środowisko?

Wyniki tego śledztwa sprawiły, że stanął twarzą w twarz z rzeczywistością, której jako obywatel nie mógł zignorować, a jako pisarz nie mógł przemilczeć.

"Południe to zbiór znakomitych reportaży. Wciągające opowieści, napisane świetnym językiem, ze znakomitym wyczuciem stylu i dramatycznego kontrapunktu" - pisze Sara Malicka (WP.PL).
Gdzie zaczyna się * Południe*? Czy granicę wyznacza Linia Brandta? A może szukać jej należy całkiem gdzie indziej? Czy Południe to pojęcie geograficzne, polityczne, ekonomiczne? Czy to styl życia? Klimat? A może to stan umysłu, "beznadziejna i wykolejająca ucieczka w głąb, do serca świata, szukanie wyraźnie odczuwalnego i kojącego strach pulsu życia"?

Opowiadane przez Muszyńskiego historie dzieją się wśród bujnej, soczystej zieleni dżungli, na zakurzonych drogach, spalonych słońcem piaskach Atakamy czy pokrytych śnieżną czapą górskich przełęczach. Wśród jego bohaterów znajdziemy afrykańskich dyktatorów, siejących śmierć Czerwonych Khmerów i ich ofiary, południowoamerykańskich rewolucjonistów i bandytów, zagubione wśród szczytów Sierra Nevada plemiona, spadkobierców dawnych cywilizacji. Poznajemy też pasażerów pękającego w szwach azjatyckiego autobusu, arabskich gastarbajterów w Austrii i hałaśliwych handlarzy na afrykańskich bazarach.

Andrzej Muszyński w prostych, pozbawionych ozdobników reportażach opowiada małe i wielkie historie, wyczarowując przed naszymi oczami znane i nieznane krajobrazy południowej Azji, Ameryki Łacińskiej, Maghrebu i Afryki. Łącząc pasję podróżnika z dociekliwością reportera, zabiera nas na fascynującą wyprawę w poszukiwaniu Południa.

Książka kontrowersyjna, niepoprawna politycznie, zachęcająca do polemik i dyskusji. Jedna z najczęściej dyskutowanych książek 2013 roku. Można się z nią nie zgadzać, ale warto znać.
Polskie Państwo Podziemne nie zdało egzaminu, twierdzi autor "Paktu Ribbentrop-Beck", książki, która zachwiała świadomością historyczną Polaków. Swoje koncepcje, zamiast na realiach, PPP oparło na złudzeniach i pobożnych życzeniach. Obłędny rozkaz wydany w 1944 roku oddziałom Armii Krajowej, by w ramach akcji "Burza" pomagały wkraczającej do Polski Armii Czerwonej, równał się wręcz kolaboracji z wrogiem. Dowództwo AK bowiem wydało w ten sposób swoich żołnierzy w ręce sowieckiej bezpieki. Tysiące z nich zapłaciły za to najwyższą cenę.

Apogeum tego obłędu była decyzja o wywołaniu powstania warszawskiego. Zryw ten, choć bohaterski, nie miał najmniejszych szans powodzenia. Spowodował za to gigantyczne straty: zagładę 200 tysięcy Polaków, zburzenie stolicy - wraz z bezcennymi skarbami kultury - i zniszczenie AK. Jedynej poważnej siły, która mogła się przeciwstawić sowietyzacji Polski. Było to spektakularne, ale bezsensowne samobójstwo. Powstanie warszawskie okazało się najlepszym prezentem, jaki mógł sobie wymarzyć Stalin.

"Trzy doskonałe, wciągające od pierwszych zdań, emocjonujące, pełne nagłych zwrotów akcji, anegdot i faktów wywiady-rzeki przeprowadzone przez Roberta Krasowskiego. Lektura obowiązkowa (nie tylko) dla osób zainteresowanych rodzimą polityką. Najlepiej czytać w pakiecie, jako fascynującą trylogię o mechanizmach władzy" - pisze Grzegorz Wysocki (WP.PL). * Anatomia słabości. Ludwik Dorn* - ta książka zaskoczy każdego, kto interesuje się polityką. Dorn opowiada dzieje polskiej polityki po 1989 roku, ale w zaskakujący sposób. Największym politykiem dwóch dekad jest dla niego Leszek Miller. Dlaczego? Bo jako jedyny poszedł na wojnę z III RP. Chwalony jest także... Michnik i Tusk. A najgorsi politycy? To Mazowiecki, Geremek i Buzek. Ludzie, którzy niczego z polityki nie rozumieli. .

* Anatomia siły. Leszek Miller* - To historia III RP napisana przez jednego z najważniejszych polityków epoki. Miller opowiada dzieje kolejnych rządów, kolejnych prezydentów. Z wielką szczerością ujawnia polityczne kulisy. Pisze o swoich konfliktach z Kwaśniewskim i z Michnikiem. Opowiada, jak od środka wyglądało zakładanie SLD, rehabilitacja Kuklińskiego czy afera Rywina.

* Anatomia przypadku. Jan Maria Rokita* - Pięć lat po wycofaniu się z polityki Jan Rokita przerywa milczenie. Opowiada o kulisach polskiej polityki. Ujawnia szczegóły z życia wewnętrznego Platformy, kreśli psychologiczny portret Tuska, analizuje zachowania braci Kaczyńskich. Na kartach jego książki często pojawiają się także Michnik, Kwaśniewski, Miller, Mazowiecki, Geremek. Jednak głównym bohaterem jest przypadek. Bo to on, zdaniem Rokity, rządzi polską polityką.

* Abchazja* ma swoje terytorium, granice i obywateli. Prezydenta, premiera, parlament i armię. Centralna Komisja Wyborcza organizuje wybory, poczta emituje znaczki. Trzydziestoletni helikopter Abchaskich Linii Lotniczych wozi pasażerów z Suchumi do wysokogórskiego Pschu, a obywateli informują agencja Apsnypress, telewizja, radio, gazety, internet.

Wojciech Górecki jest jedną z nielicznych osób, które miały okazję obserwować, jak w ciągu dwudziestu lat rodzi się, rozwija i chyli ku upadkowi abchaskie parapaństwo o spornych granicach i niejasnym statusie. Polska nie uznaje Abchazji, uważając ją za część Gruzji. Tego samego zdania jest reszta świata - z wyjątkiem Rosji, Nikaragui, Wenezueli, Nauru, Vanuatu i Tuvalu. Uznanie Abchazji i coraz liczniejszych państw o podobnej genealogii zrodziłoby dziesiątki nowych konfliktów i wywróciło do góry nogami międzynarodowy ład...

Nazywano go księciem poetów, debiut porównywano do debiutu Adama Mickiewicza, a dzieło jego życia Kwiaty polskie zestawiano z Panem Tadeuszem. Napisał wiele wierszy i piosenek, które przeszły do legendy: Miłość ci wszystko wybaczy śpiewaną przez Hankę Ordonównę, Grande Valse Brillante w wykonaniu Ewy Demarczyk, Wspomnienie z muzyką Czesława Niemena. Jego Ptasie radio i Lokomotywa do dziś nie mają sobie równych w polskiej literaturze dziecięcej, Bal w Operze wciąż na nowo i z tą samą precyzją opisuje rzeczywistość Polski. A muzycy punkowi odkryli Tuwima anarchistę i alterglobalistę.

Książka Mariusza Urbanka * "Tuwim. Wylękniony bluźnierca"* opisuje meandry losu i kulisy twórczości Juliana Tuwima - poety, tekściarza kabaretowego, tłumacza, bibliofila, kolekcjonera, badacza i popularyzatora dziejów kultury.

Czy holenderscy osadnicy naprawdę kupili Manhattan od Indian za garść paciorków? Czemu budową Brooklińskiego Mostu kierowała kobieta bez inżynieryjnego wykształcenia? Co późną nocą robiła grupa bankierów uwięzionych w bibliotece pełnej drogocennych rękopisów?

Magdalena Rittenhouse odpowiada na te pytania błyskotliwie i z pasją łącząc reporterską rzetelność z dociekliwością miłośnika historii i miejskiego przewodnika. Pisze o współczesnych reklamach przy Times Square i o legendarnym założycielu "New Yorkera", po trosze hipisie, a po trosze chasydzie; opowiada o wielkich transakcjach finansowych i najdroższych sukienkach, których prototypy powstają w kuchenkach mikrofalowych.

Spacerując po mieście, przemieszcza się w przestrzeni i czasie i układa ze swych opowieści wielobarwny kolaż. Efektem jest książka, która zaprasza do wędrówki po tym fascynującym, mitycznym i wciąż nieznanym mieście.

Jak zostać przemytnikiem doskonałym? Potrzebna jest ciężka praca i dobry system. Można zbić kokainę w kostki, rozpuścić ją w płynie, ukryć w blokach marmuru lub wewnątrz przewodów elektrycznych. I wystawić "muła", który połknie kapsułkę czy ukryje towar w podwójnym dnie walizki (zgarnie go policja, ale to część systemu). Jeśli zrobisz to dobrze, będziesz bajecznie bogaty. Jeśli się pomylisz, resztę życia spędzisz w więzieniu...

Kokaina to nie tylko hollywoodzkie klisze i telewizyjne newsy - to także bardzo zyskowny biznes, który finansuje wojny, daje ogromną władzę i kształtuje stosunki międzynarodowe. Gdyby zlikwidować handel narkotykami, gospodarka amerykańska poniosłaby straty rzędu 19-22%, zaś meksykańska zanotowałaby spadek 63%.

Luca Rastello pozwala nam spojrzeć na świat z perspektywy grubej ryby narkobiznesu. I choć to perspektywa przerażająca, nie jest pozbawiona (czarnego) humoru.

Kim był ten poeta, który zapisał się w zbiorowej pamięci wierszami o zaczarowanej dorożce, ogórku, który nie śpiewa, i Teatrzykiem Zielona Gęś? Zielonym Konstantym zakochanym na wieki w srebrnej Natalii? Oszustem, słodkim szarlatanem, sztukmistrzem wyciągającym wiersze jak króliki z kapelusza? Kpiarzem sypiącym fajerwerkami dowcipu? A może "psem na forsę" piszącym na akord dla tego, kto zapłaci? Postacią tragiczną, uwikłaną w nałóg i kolejne polityczne układy? Człowiekiem zdolnym oświadczyć się podczas wojennej tułaczki trzem kobietom naraz, gdy w domu czekała żona? A może "księżycowym facetem", zakochanym przed wszystkim w poezji i muzyce?

Książka Anny Arno odkrywa przed nami wszystkie te twarze Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego i jeszcze wiele innych. Podobnie jak jego poezja, mieni się wieloma odcieniami, obraz poety raz jest flamandzkim portretem, raz socrealistycznym plakatem, a innym razem karykaturą z "Przekroju".

Według Amnesty International Lydia Cacho jest najbardziej znaną dziennikarką śledczą i obrońcą praw kobiet z Meksyku. Od lat walczy z niewolnictwem seksualnym i o prawa kobiet. Twierdzi, że współczesny rynek handlu żywym towarem, z niewolnictwem seksualnym na czele, wkrótce przekroczy rozmiary niewolnictwa afrykańskiego. To drugi najbardziej dochodowy czarny biznes po narkotykowym. W swojej przejmującej książce tworzy globalną mapę współczesnego niewolnictwa. Jest szczególnie wrażliwa na prostytucję dzieci i nieletnich.

Materiały do tej książki zbierała 5 lat, jeżdżąc po świecie. Spotykała się z ofiarami i opisała ich dramatyczne losy. Sama w związku ze swoją działalnością padła ofiarą gwałtu, a sprawcy nie ponieśli kary. Lydia wypowiedziała wojnę handlarzom żywym towarem w Meksyku i na całym świecie. Dzięki jej pracy zapadły wyroki dożywotniego więzienia, ale niestety, tylko dla nielicznych przestępców.

We wrześniu 1939 roku alianci decydują się wesprzeć Polskę w jej walce z Niemcami. Brytyjskie samoloty bombardują niemieckie miasta. Francuska armia przekracza linię Maginota i uderza na niechronioną Nadrenię niczym rozpędzony walec. W pierwszych dniach listopada Wojsko Polskie maszeruje przez Berlin w triumfalnym pochodzie. Pytanie: co dalej?

Słodkie zwycięstwo to próba pokazania takiej historii Polski, która nie miała okazji się wydarzyć. Jak, w świetle przedwojennych planów i przewidywań, sytuacji politycznej i gospodarczej oraz opinii historyków, mogły wyglądać nasze losy bez okupacji i bez radzieckiego "wyzwolenia"? Jak wyglądałaby Polska po zwycięstwie w II wojnie światowej? Jaka byłaby jej rola w Europie i jak żylibyśmy dzisiaj - w II Rzeczpospolitej AD 2013?

Ziemowit Szczerek przedstawia wizję kontrowersyjną i przekorną, a jednocześnie opartą na twardych podstawach. Serwuje czytelnikowi unikalne połączenie historycznej wiedzy, literackiego polotu i nowoczesnej political fiction. To pozycja obowiązkowa dla każdego miłośnika II Rzeczpospolitej. I dla każdego, kto choć raz zadał sobie pytanie: co by było gdyby?

Nie tylko Armia Krajowa walczyła w okupowanej Polsce o wolność i honor. Dramatyczną, beznadziejną walkę z przeciwnikiem posiadającym przygniatającą przewagę prowadziły także oddziały żydowskich bojowników. W potrzasku między nazistami i szmalcownikami. W świecie, w którym nikomu nie można ufać. Robili wszystko, by pomścić bliskich i powstrzymać Holokaust.

Matthew Brzeziński, amerykański dziennikarz polskiego pochodzenia, spędził dwa lata w Warszawie, poszukując śladów po bohaterach, o których historia zapomniała. Opowiada o brawurowych akcjach sabotażowych, napadach na banki, szmuglowaniu broni i o dwóch wielkich zrywach - powstaniu w getcie i powstaniu warszawskim. To relacja z życia w podziemiu widzianego oczami bojowników: charyzmatycznego Icchaka Cukiermana, przebiegłego Szymona Ratajzera czy nieustępliwego Marka Edelmana. Historia prawdziwych bohaterów. Poruszająca i wnikliwa. Napisana lepiej niż niejedna powieść.

Esej Rafała Księżyka to pierwsza w Polsce monografia jednego z najważniejszych pisarzy amerykańskich XX wieku.

Za Burroughsem ciągnie się czarna legenda ćpuna, pedała i zabójcy, eksploratora granic narkotycznego uzależnienia... Jednocześnie Burroughs to inspirator ruchów kontrkultury, takich jak beat, punk, industrial i cyberpunk. Norman Mailer twierdził, że Burroughs to jedyny amerykański pisarz współczesny opętany geniuszem. 23 cięcia... pokazują - wszechstronnie i przystępnie - całe bogactwo i intensywność tego opętania.

Książka * "23 cięcia dla Williama S. Burroughsa"* ukazuje się w przededniu setnej rocznicy urodzin pisarza.

Wybór i opracowanie: Grzegorz Wysocki (WP.PL), na podst. mat. prasowych oraz cytowanych recenzji.