150 lat temu zmarł książę Adam Jerzy Czartoryski

15 lipca 1861 r. w Montfermeil pod Paryżem zmarł książę Adam Jerzy Czartoryski, wybitny mąż stanu, dyplomata, prezes Rządu Narodowego w czasie Powstania Listopadowego. Działacz emigracyjny, jeden z prekursorów zjednoczonej Europy, pisarz, mecenas nauki i sztuki. 

Obraz
Źródło zdjęć: © "__wlasne

15 lipca 1861 r. w Montfermeil pod Paryżem zmarł książę Adam Jerzy Czartoryski, wybitny mąż stanu, dyplomata, prezes Rządu Narodowego w czasie Powstania Listopadowego. Działacz emigracyjny, jeden z prekursorów zjednoczonej Europy, pisarz, mecenas nauki i sztuki.

"Przez parę dziesięcioleci jego imię powtarzano z podziwem, czcią, niechęcią lub nienawiścią. Należał do najbardziej znanych Polaków swej epoki; jego nazwisko znaczyło coś nie tylko dla rodaków, lecz także dla wykształconych Francuzów, Anglików czy Rosjan" - tak o księciu Adamie Jerzym Czartoryskim pisał prof. Andrzej Szwarc ("Kto rządził Polską?").

Adam Jerzy Czartoryski urodził się 14 stycznia 1770 r. w Warszawie jako syn Izabeli z domu Fleming oraz księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego (według niektórych opinii jego biologicznym ojcem był Mikołaj Repnin, ambasador rosyjski w Warszawie).

W młodości odebrał staranne wykształcenie oraz odbył wiele podróży zagranicznych, m.in. do Holandii, Niemiec, Anglii oraz Szkocji.

W 1792 r. wziął udział w wojnie polsko-rosyjskiej w obronie Konstytucji 3 Maja. Za swą postawę w czasie walk odznaczony został orderem Virtuti Militari. Następnie przebywał za granicą. Po wybuchu Powstania Kościuszkowskiego próbował przedostać się do kraju, zatrzymany został jednak w Brukseli przez władze austriackie.

Po klęsce insurekcji i ostatnim rozbiorze Polski rodzina wysłała go do Petersburga.

Na dworze Katarzyny II poznał wielkiego księcia Aleksandra, z którym - jako jego osobisty adiutant - szybko się zaprzyjaźnił. Przyszły car uchodził za zwolennika liberalnych przemian ustrojowych.

Kiedy w 1801 r. Aleksander objął tron dla Czartoryskiego rozpoczęła się przygoda z wielką polityką.

W 1802 r. został zastępcą ministra spraw zagranicznych Rosji. Rok później został mianowany kuratorem wileńskiego okręgu naukowego. Zarządzając szkolnictwem w ośmiu zachodnich guberniach Rosji aktywnie działał m.in. na rzecz rozwoju Uniwersytetu Wileńskiego i Liceum Krzemienieckiego.

* Na lata 1804-1806 przypadł szczyt jego dyplomatycznej kariery.* Czartoryski pełnił wówczas obowiązki ministra spraw zagranicznych. W tym czasie polityka zewnętrzna Rosji skupiała się głównie na budowaniu kolejnych koalicji antynapoleońskich.

* Czartoryski zdecydowanie sprzeciwiał się ideom wiązania przyszłości Polski z rewolucyjną Francją. Był nieprzejednanym wrogiem Napoleona.* Uważał, że jedyną drogą do odzyskania częściowej, a w przyszłości pełnej suwerenności przez Polskę są dobre stosunki z Rosją. W traktacie "O systemie, którego winna trzymać się Rosja" przekonywał, że po zdobyciu dominacji w Europie środkowo-wschodniej i na Bałkanach, w celu zbudowania przeciwwagi wobec napoleońskiej Francji, Rosja winna być orędownikiem powstania federacji narodów słowiańskich.

Czartoryski był również autorem tzw. "planu puławskiego", który zakładał, iż przyszłe państwo polskie składać się będzie z terytoriów zabranych przez Rosję Prusom oraz Austrii. Jego królem miał być Aleksander.

Pomimo fiaska wspomnianej koncepcji, wywołanego zbliżeniem Prus z Rosją, a także powołaniem do życia w 1807 r. przez Napoleona Księstwa Warszawskiego, Czartoryski nie przestał być zwolennikiem polityki prorosyjskiej.

W 1814 r. przedstawił carowi plan, w którym postulował połączenie Księstwa Warszawskiego z guberniami litewsko-ruskimi.

W 1815 r. Czartoryski reprezentował Rosję na Kongresie Wiedeńskim, w czasie którego zapadła decyzja o utworzeniu Królestwa Polskiego. Książę był również projektantem konstytucji nowopowstałego państwa połączonego unią personalną z Rosją.

W Królestwie Polskim Czartoryski pełnił funkcję wiceprezesa Rządu Tymczasowego, a następnie senatora-wojewody. Zasiadał również w Radzie Administracyjnej. Został uhonorowany Orderem Orła Białego.

W latach 20. stopniowo zaczął wycofywać się z polityki. W 1823 r. na stanowisku kuratorskim w Wilnie zastąpił go Mikołaj Nowosilcow.

Po wybuchu Powstania Listopadowego Czartoryski został wybrany prezesem Rządu Narodowego. Liczył na porozumienie z Rosją, a gdy stało się to niemożliwe, wyczekiwał pomocy od państw zachodnich. Klęska powstania sprawiła, że musiał udać się na emigrację. Car Mikołaj I wydał na niego wyrok śmierci.

W 1830 r. Czartoryski napisał esej "List o dyplomacji", w którym rozwinął swoją wizję pokojowej Europy, szanującej prawa jednostki i broniącej słabszych narodów przed silniejszymi.

Począwszy od 1833 r. mieszkał w Paryżu. Kierował konserwatywno-liberalnym obozem politycznym, który określany był jako Hotel Lambert - tak nazywał się XVII w. pałac na Wyspie św. Ludwika zakupiony przez Czartoryskiego, w którym odbywały się spotkania jego stronnictwa.

Inspiracją dla środowiska skupionego wokół księcia była Konstytucja 3 Maja. Program polityczny jego obozu zakładał, iż przyszłe państwo polskie będzie monarchią konstytucyjną. Zwolennicy Czartoryskiego nie mieli wątpliwości, że władzę królewską w odrodzonej Polsce objąć powinien właśnie on.

Poza działalnością polityczną Czartoryski wspierał polską kulturę i naukę, był m.in. prezesem Towarzystwa Historyczno-Literackiego oraz współzałożycielem Biblioteki Polskiej w Paryżu. Gośćmi Hotelu Lambert byli m.in. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki i Fryderyk Chopin.

W latach 40. i 50. XIX w. Czartoryski nadal aktywnie działał na rzecz odbudowy państwa polskiego.Kierował Biurem Dyplomatycznym, któremu podlegały poszczególne agencje, tworzone w różnych częściach świata, m.in. w Stambule. Miał nadzieję, że sytuacja międzynarodowa jaka wytworzyła się w Europie po Wiośnie Ludów doprowadzi do konfliktu państw zachodnich z Imperium Rosyjskim, co pozwoli na wskrzeszenie polskiej państwowości. W czasie wojny krymskiej (1853-1856) książę patronował polskim formacjom zbrojnym w Turcji.

Adam Jerzy Czartoryski zmarł 15 lipca 1861 r. w Montfermeil pod Paryżem.

Pozostawił po sobie bogaty dorobek pisarski: pamiętniki, rozprawy, pisma polityczne, a także poematy i tłumaczenia dzieł antycznych.

Źródło artykułu:

Wybrane dla Ciebie

Po "Harrym Potterze" zaczęła pisać kryminały. Nie chciała, żeby ktoś się dowiedział
Po "Harrym Potterze" zaczęła pisać kryminały. Nie chciała, żeby ktoś się dowiedział
Wspomnienia sekretarki Hitlera. "Do końca będę czuła się współwinna"
Wspomnienia sekretarki Hitlera. "Do końca będę czuła się współwinna"
Kożuchowska czyta arcydzieło. "Wymagało to ode mnie pokory"
Kożuchowska czyta arcydzieło. "Wymagało to ode mnie pokory"
Stała się hitem 40 lat po premierze. Wśród jej fanów jest Tom Hanks
Stała się hitem 40 lat po premierze. Wśród jej fanów jest Tom Hanks
PRL, Wojsko i Jarocin. Fani kryminałów będą zachwyceni
PRL, Wojsko i Jarocin. Fani kryminałów będą zachwyceni
Zmarł w samotności. Opisuje, co działo się przed śmiercią aktora
Zmarł w samotności. Opisuje, co działo się przed śmiercią aktora
Jeden z hitowych audioseriali powraca. Drugi sezon "Symbiozy" już dostępny w Audiotece
Jeden z hitowych audioseriali powraca. Drugi sezon "Symbiozy" już dostępny w Audiotece
Rozkochał, zabił i okradł trzy kobiety. Napisała o nim książkę
Rozkochał, zabił i okradł trzy kobiety. Napisała o nim książkę
Wydawnictwo oficjalnie przeprasza synów Kory za jej biografię
Wydawnictwo oficjalnie przeprasza synów Kory za jej biografię
Planował zamach na cara, skazano go na 15 lat katorgi. Wrócił do Polski bez syna i ciężarnej żony
Planował zamach na cara, skazano go na 15 lat katorgi. Wrócił do Polski bez syna i ciężarnej żony
Rząd Tuska ignoruje apel. Chce przyjąć prawo niekorzystne dla Polski
Rząd Tuska ignoruje apel. Chce przyjąć prawo niekorzystne dla Polski
"Czarolina – 6. Tajemnice wyspy": Niebezpieczne eksperymenty [RECENZJA]
"Czarolina – 6. Tajemnice wyspy": Niebezpieczne eksperymenty [RECENZJA]