Śmierć banderowcom. Krawawa rozprawa z OUN-UPA

Śmierć arcybiskupa z pewnością zmartwiła podpułkow­nika Karina oraz czekistów, którzy wierzyli, że przy jego pomocy uda się wyciągnąć UPA z lasów i zakończyć roz­lew krwi na Ukrainie Zachodniej. Tymczasem banderow­cy mordowali Polaków, Rosjan i miejscowych Ukraińców, którzy opowiadali się za nową władzą. Gdy Chruszczow po pogrzebie Szeptyckiego przyjechał do Lwowa, wezwał na naradę partyjny aktyw z rejonowych i wiejskich komi­tetów i waląc pięścią w stół, instruował: „Tu, w lwowskim obwodzie i innych sąsiednich, banderowskie kadry są stare i doświadczone. Wy ich nie przekonacie. Ich trzeba aresz­tować i sądzić”.

Jak miały wyglądać te sądy i jakie wydawać wyroki, można wywnioskować z listu Chruszczowa do Stalina z listopada 1944 r. Proponował, by schwytanych bande­rowców „skazywały na śmierć” trybunały NKWD, czyli osławione „trójki”, i żeby skazanych nie rozstrzeliwano, ale wieszano natychmiast po wydaniu wyroku. Jak pisze biograf Chruszczowa William Taubman: „Lokalnych funk­cjonariuszy pobudzał do działania zjadliwym humorem i wołaniem o krew. Szydził z jednego z nich, twierdząc, że włosy jeżą mu się ze strachu, chociaż jest łysy. Narzekał, że większości wcale nie zależy na spacyfikowaniu buntow­ników, ponieważ potrzebują kogoś, na kogo będą zwalać swoje niepowodzenia”.

Sytuacja była poważna. Sam Chruszczow, oczekujący odwagi u towarzyszy, też się bał banderowców. Gdy zimą 1944 r. przyjechał do Równego, by omówić sytuację na za­pleczu frontu w związku z działalnością UPA, bał się zostać na nocleg. Dowódcy zapewniali go, że sytuacja jest opano­wana i nic mu nie grozi, ale im nie zaufał. Kilka dni wcześniej w banderowskiej zasadzce został śmiertelnie ranny dowód­ca 1 Ukraińskiego Frontu, młody generał Nikołaj Fedoro­wicz Watutin, gdy ze sztabu 13 Armii przemieszczał się do sztabu 60 Armii. Obława na sprawców zamachu jeszcze się nie zakończyła, kiedy pod kulami banderowców znalazł się kolejny konwój, w którym jechali dowódca 38 Armii Kiriłł Siemionowicz Moskalenko i członek rady wojennej generał Alieksiej Alieksiejewicz Jepiszew. Tym razem eskorta była jednak liczniejsza i nie dała się zaskoczyć. Atak banderow­ców został odparty. Chruszczow nie chciał ryzykować, opu­ścił z eskortą Równe, i pojechał w stronę frontu. Najpierw zatrzymał się na tyłach, w bazie zaopatrzeniowej. Zauważył tam „[…] podejrzanie dużą liczbę wałęsających się ludzi. Przeszło mi przez myśl, ilu z nich to przebrani banderowcy, wyjadający nam żywność, ogrzewający się przy naszych ogniskach i szpiegujący nas. Ostrzegano mnie, że w tej okoli­cy roi się od banderowców”. Chruszczow nie odważył się na pozostanie w bazie i udał się prosto na front, uważając, że tam będzie bezpieczniejszy.

Władze sowieckie zgromadziły na Wołyniu spore siły – dziesięć brygad wojsk wewnętrznych i cztery pułki pograniczników – ale i tak nie radziły sobie w walce z UPA. Sowieccy dowódcy, mszcząc się na Berii, meldowali bezpo­średnio Stalinowi, że nie mają zapewnionej ochrony tyłów. Beria skierował na Wołyń, czyli do obwodu rówieńskiego i wołyńskiego, dwie dywizje, cztery brygady i czołgowy batalion wojsk NKWD. Sił tych było jednak wciąż za mało, zwłaszcza gdy została wyzwolona od Niemców Małopol­ska Wschodnia. Dla uzupełnienia wojsk Sowieci utworzy­li tzw. istriebitielne bataliony, demonizowane obecnie przez ukraińskich historyków. Służyli w nich także Polacy, gdyż w stosunku do ludności polskiej jednostki te odgrywały rolę legalnych oddziałów samoobrony. Z kolei Ukraińcy czuli się usprawiedliwieni, mordując ich za współpracę z NKWD.

Fragment rozdziału III • Wieszać, rozstrzeliwać, deportować!