Legiony – droga do legendy. Nie tylko I Brygada 1915-1916

Oczywiście żołnierze jednostek tworzących później II Bry­gadę woleli walczyć w Królestwie Polskim, ale jak wiadomo, żołnierz sam nie wybiera pola boju. W momencie podej­mowania decyzji co do dalszych losów polskich jednostek, sytuacja wojsk austro-węgierskich była więcej niż krytyczna, i należało się liczyć z ich całkowitym wyparciem z Galicji. Już 23 września, jak pisał w swoich Dziennikach August Krasicki, Komenda Legionów podjęła decyzję o przerzuceniu przynaj­mniej części legionistów do Munkacza, skąd mieli wyruszyć dalej, by zająć przesmyki karpackie na wschód i zachód od linii Stryj–Ławoczne, i tam niepokoić połączenia rosyjskie. 28 wrze­śnia gazety podały, że przez Przełęcz Użocką Rosjanie weszli na Zakarpacie, a także przedostali się na Bukowinę. Jednostki polskie, intensywnie się szkolące, otrzymały rozkaz wymarszu 30 września. Od 23 września Naczelna Komenda Armii mianowała dowódcą Komendy Legionów marszałka polne­go generała dywizji Karola Durskiego-Trzaskę. Był to Polak, który od 1868 r., po ukończeniu Wojskowej Wyższej Szkoły Realnej w Hranicach, służył w artylerii w cesarskiej i kró­lewskiej armii, zdobył wszystkie szczeble kariery wojskowej i przeszedł w stan spoczynku. Do służby czynnej przywró­cono go w związku z wybuchem I wojny światowej i skie­rowano do Legionów Polskich. Był on bratem Antoniego Durskiego, długoletniego naczelnika Sokoła we Lwowie. Zarzucano mu, że zerwał stosunki z Galicją, bo nie służył w pułkach tu stacjonujących, ale wyłącznie w austriackich. Już na pierwszym spotkaniu z oficerami legionowymi za­prezentował się, jak pisze August Krasicki, dobrze. Nie tyl­ko dobrze mówił po polsku, ale też używał literackich zwro­tów. Opisując go, Krasicki zanotował:

Wygląda jeszcze czerstwo, niskiego wzrostu, twarz czer­wona, włosy blond bez siwizny jeszcze, wąs zawiesisty, sympatyczny wyraz twarzy.

Nastrój w jednostkach był dobry, choć nie były one do koń­ca umundurowane i uzbrojone. Żołnierze każdego batalionu zostali poinformowani przez swych dowódców o sytuacji i powodach, dla których musieli jechać w Karpaty Wschod­nie. Jak wspominał Henryk Tomza, na dzień przed odjazdem komendant 1. Batalionu, „Stanisław”, w swoim przemówie­niu mówił, abyśmy się otrząsnęli z naszej apatii i bezczynu, i że nie umiemy jeszcze poddać się karności wojskowej, jak na żołnierzy przystało. Zaznaczył przy tym w swojej mowie, że nie pójdziemy do Królestwa, ale gdziekolwiek bić się będziemy, to zawsze przeciwko odwiecznemu wrogowi naszemu, przeciwko Rosji. Musimy poddać się kierownictwu armii austriackiej, ponieważ znajdujemy się pod opieką Austrii i ta jest za nas odpowiedzialna. Musimy zapomnieć o naszej samodzielnej walce, ponieważ za mało nas jest i za słabi jesteśmy, abyśmy na własną rękę walczyć mogli z wielomilionowym wrogiem. Nie możemy mieć armii, jaką mają samodzielne państwa, musimy walczyć pod opieką Austrii. Starajmy się wywalczyć naszą samodzielność. Zaznaczył w końcu: „Gdy znajdziecie się w walce z wrogiem, nie dajcie się za żadną cenę pojmać w niewolę żywym”.

Fragment rozdziału Ciężkie boje w Karpatach