Kształcenie nauczycieli dla szkół elementarnych w Polsce 1775–1973 w kontekście przemian społecznych. Na przykładzie Kielecczyzny

Wstęp

Jednym z podstawowych elementów systemu oświaty i wychowania jest szkolnictwo pedagogiczne pozostające w ścisłym związku z rzeczywistością społeczną zmieniającą się na przestrzeni wieków. Pełni ono istotną rolę w procesie przygotowania kadr nauczycielskich dla edukacji pokoleń żyjących w danym okresie historycznym i na danym obszarze społeczno-kulturowym. Swoje powinności spełnią tylko wówczas, gdy będą posiadali wysokie walory moralne, dobre przygotowanie pedagogiczne i gruntowną znajomość materiału nauczania. Dlatego problemy kształcenia nauczycieli były i nadal są przedmiotem nieustannych dyskusji i prowadzonych badań pedeutologicznych. Dotyczą nie tylko historii kształcenia nauczycieli, lecz również współczesnych problemów zawodu nauczycielskiego.

W niniejszej pracy skoncentrowano się na problematyce kształcenia nauczycieli dla szkół elementarnych w Polsce w poszczególnych okresach historycznych. Już w XVI wieku pojawił się w Polsce typ szkoły zwany seminarium nauczycielskim. Jego organizatorami byli jezuici, którzy przy kolegiach zakładali seminaria przygotowujące nauczycieli do pracy pedagogicznej w jezuickich szkołach średnich (kolegiach). Obok seminariów zakonnych w XVIII wieku pojawiły się tego typu instytucje świeckie dzięki KEN, która założyła dwa seminaria w Krakowie i Wilnie kształcące nauczycieli dla szkół średnich i trzy dla szkół parafialnych. Gwałtowny rozwój tych instytucji dokona się dopiero w XIX wieku. Wiązało się to z podniesieniem rangi edukacji elementarnej w związku z wprowadzaniem obowiązku szkolnego w poszczególnych krajach europejskich. Szkoła ludowa stawała się stopniowo obowiązkowa, ogólnokształcąca, finansowana przez państwo i pozostająca pod jego jurysdykcją.

W polskiej pedagogice brak jest całościowego opracowania ukazującego funkcjonowanie systemu kształcenia nauczycieli dla szkół elementarnych, obejmującego okres od powołania instytucji kształcących nauczycieli w XVIII wieku do ich wygaszenia w latach 70. XX wieku. Dlatego też przedmiotem badań w podjętych analizach jest kształcenie nauczycieli dla szkół elementarnych w Polsce od 1775 r., kiedy powstało pierwsze seminarium dla kształcenia nauczycieli dla szkół parafialnych, do likwidacji istniejącego systemu edukacji nauczycielskiej, co nastąpiło w 1973 r.

Problem główny podjętych badań zawarto w pytaniu: Jak funkcjonował system kształcenia nauczycieli dla szkół elementarnych w Polsce w latach 1775–1973 na przykładzie Kielecczyzny w kontekście przemian społecznych występujących w poszczególnych okresach historycznych?

Z tak sformułowanego problemu głównego wynikają problemy szczegółowe, tworzące następujący układ pytań:

1. Jakie były uwarunkowania polityczne, społeczne i oświatowe systemu kształcenia nauczycieli w badanych okresach historycznych?
2. Jakie były podstawowe założenia systemu kształcenia nauczycieli w poszczególnych okresach historycznych?
3. Jakie były warunki powstania, rozwoju i działalności zakładów kształcenia nauczycieli działających na terenie Kielecczyzny?
4. Jakie były początki edukacji nauczycielskiej na poziomie półwyższym?

Monografia Lidii Pawelec [...] dzięki rzetelności prowadzonych w niej studiów i analiz nie tylko uzupełni naszą, pedagogów, zarówno studentów, doktorantów, jak i nauczycieli, wiedzę na temat konstytuowania się insty­tucjonalnego kształcenia nauczycieli, ale poprzez przytaczanie na kartach makro-, mezo- i mikroopowieści historycznych zachęci do odkrywania „żywej obecności” czy śladów w doświadczanym „zrywaniu, zawieszaniu i różnic sensu” u samego ich źródła.

Z recenzji dr hab. Bogusławy Doroty Gołębniak, prof. CDV

Publikacja ma charakter nowatorski, w literaturze polskiej nie posiadamy bowiem globalnego ujęcia problematyki kształcenia nauczycieli dla potrzeb szkolnictwa elementarnego od ich powstania w 1775 roku, aż po likwidację tych szkół w latach siedemdziesiątych XX wieku. Autorka wykazała się bardzo dobrą znajomością źródeł i literatury przedmiotu, która została poddana szczegółowej krytyce i umiejętnie wykorzystana. Dzięki temu omawianie poszczególnych zagadnień zostało przeprowadzone w kontekście uwarunkowań społecznych i oświatowych danych okresów historycznych. Tak szerokie ujmowanie zagadnień pozwoliło Autorce lepiej zrozumieć i ocenić system kształcenia nauczycieli w Polsce, co zostało zaprezento­wane na przykładzie Kielecczyzny.

Z recenzji prof. dr. hab. Andrzeja Meissnera